Vyjty z vulyci Džona Lennona

Koly kažu, ščo urbanistyka v Ukraїni shoža na rozvažaľne šou, maju na uvazi ne lyše pryklad togo, jak na misci kolyšńogo kiosku z livernymy pyrižkamy za 26 rokiv na baťkivščyni Kocjubynśkogo raptovo pidnjavsja z glybyn čyjeїś svidomosti postament iz figuramy «liverpuľśkoї četvirky» — povnistju ignorujučy miśkyj foľklor ta konteksty miscja, heritage, jakščo bažajete. Podibni pozačasovi ta pozakontekstuaľni vykydy miśkogo kreatyvu vidbuvajuťsja nyni po vsij «kraїni U». Vulyci sučasnoї Ukraїny nemov žyvuť na peretyni idej urbanistiv-gipsteriv ta čynovnykiv pokolinnja «za 45», jaki namagajuťsja buty «v trendi» (abo jak skazaly by spožyvači vinnyćkyh livernyh pyrižkiv, staty «strujovymy hlopakamy»). Vyhodyť radše to smišno, to grišno — ale nezrozumilo dlja samyh mistjan. Ta čy majemo my їh u tomu zvynuvačuvaty?

«Perevedy mene čerez vandalistyku»

Rozzyrnimosja dovkola. Na terenah Zahidnoї Ukraїny nevelyčke mistečko vidkryvaje plošču Lennona. Centr porodžuje cilyj skver «bitliv» (bajduže, ščo neuškodženymy їhni figury ta «žovta submaryna» prostojaly menše jak tyždeń). Shid eksperymentuje z vulycjamy na česť čy to Boba Marli, čy to šče kogoś. Stolycja robyť dekiľka sprob zgadaty pro MalevyčaOblaštuvannja plošči Kazymyra Malevyča u stolyci — ščo varto znaty (čy ne jedynogo «ekzotyčnogo» varianta dlja toponimiky, jakyj bodaj jakoś pryv’jazanyj do togo ž taky heritage, do ukraїnśkoї kuľturnoї spadščyny).

Shože, pislja togo, jak čyslenni feliksy, vladimiry ta rozy i karly čužynśkyh partijnyh subkuľtur znykly z tablyčok našyh vulyć, skveriv ta buľvariv, utvorylasja Velyka Porožneča. Pryroda porožneči, jak vidomo, ne terpyť — a čynovnyky j pogotiv. Tomu vony počaly aktyvno stvorjuvaty urbanistyčni atrakciї jak skladovu velykogo rozvažaľnogo centru. V ujavlenni peresičnogo predstavnyka komunaľnyh služb centr mista — ce takyj velykyj park rozvag, de ljudyna ni na sekundu ne može maty pered očyma prosto viľnoї miscyny, jaku vona čy vin mogly by spogljadaty. V kožnomu misti majuť buty parkuvaľni stendy dlja velosypediv (naviť jakščo nemaje dosi velodorižok), elektrozapravky (naviť jakščo elektromobiľ dosi je lyše u vlasnyka najbiľšogo TRC i 2 deputativ oblrady), lavky z palet ta krisla-pufy na galjavyni poblyzu centru mista (naviť jakščo krim 3-4 gipsteriv na nyh nikoly nihto ne sidaje). I pobiľše muraliv (naviť jakščo vony «dyvytymuťsja» odyn na odnogo — a na nyh ne dyvytymeťsja nihto, bo biľšisť perehožyh vtupleni u svoї telefony).

Centry ukraїnśkyh mist ta mistečok vkryvajuťsja stinopysom zavvyšky v desjatky metriv, literaturnymy ğrafiti za motyvamy Sergija Žadana, eksperymentaľnymy skuľpturamy, kvitkovymy korovamy, klonamy Pejzažnoї aleї Kyjeva čy kopijamy «amsterdamśkyh vulyć». Urbanistyčni praktyky, zastosovani u takomu haotyčnomu porjadku, peretvorjujuťsja na vandalizm. Vandalizm ne čerez nyščennja materiaľnogo — ale čerez nasyllja nad osobystistju mistjan, jaki raptovo vyjavljajuť u sebe pid nosom jak ne fioletovu korovu, to žovtu submarynu, červonogo konja čy čornyj kvadrat. Čy vpysujeťsja vin v istoryčnyj, kuľturnyj i kazuaľnyj kontekst konkretnogo mista? Bajduže. Golovne, ščo kogoś vidvidala «blyskuča ideja» — te, ščo v amerykanśkij presi nazyvajuť eureka-moment. Jak amerykanizmy vygljadajuť nedolugymy u ćomu teksti, tak i podibni ob’jekty vybyvajuťsja iz landšaftu perevažnoї biľšosti ukraїnśkyh mist ne zavdjaky svoїj progresyvnosti čy innovacijnosti. Vony vpadajuť mistjanam v oko lyše čerez te, ščo vony (pravdu kažučy) tam absoljutno zajvi. Ob’jekty — ne mistjany. Hoča, možlyvo, v avtoriv ob’jektiv inša dumka?

Natomisť nide — čy majže nide — ne zgadujuť i ne govorjať pro universaľnyj dyzajn7 vidpovidej pro te, ščo take universaľnyj dyzajn dlja spaľnyh rajoniv. Pro bezpečni majdančyky ta polja dlja futbolu u najviddalenišyh kutočkah megapolisiv. Pro te, ščo robyty iz zavodamy, ščo zanepadajuť vže druge desjatylittja pospiľ — a dovkola nyh zanepadaje bezpeka seredovyšča, zručnisť prožyvannja. Pro konversiju vyrobnyctva, ščo porodyla cehy-pryvydy ta cili kvartaly mertvyh budiveľ, jaki mogly staty art-prostoramy, galerejamy, oseredkamy sučasnoї kuľtury čy startap-pidpryjemnyctva. Pro reči, jaki na časi v mistah, de postkoloniaľna arhitektura XIX stolittja vrizajeťsja u bagatokvartyrnyky z odnakovyh radjanśkyh panelej ta biloї cegly. Abo vzagali skladajeťsja iz suciľnogo stalinśkogo ampiru poruč iz 16-poverhivkamy — bez žodnyh oznak bodaj jakogoś «istoryčnogo centru». Tož čomu ne vtulyty tut šče fioletovu golovu profesora Douelja, ege ž?

Gučne slovo — tyhi sensy

Urbanistyka jak slovo-fetyš vytisnjaje urbanistyku jak sposib zrobyty misto komfortnym ta dostupnym dlja usih jogo meškanciv (naviť jakščo vony ne vmijuť korystuvatysja InstagramInstagram ta Facebook nabyrajuť obertiv sered ukraїnciv i ne hodjať golosuvaty na miscevyh vyborah). Stavšy instrumentom manipuljacij v rukah mytciv, čynovnykiv ta sytuatyvnyh ob’jednań gromadjan, urban-aktyvizm ukraїnśkyh mist perežyvaje — z točky zoru peresičnogo meškancja, a ne arhitektora, urbanista čy sociologa — jakyjś pogranyčnyj stan, ščo mežuje z isterykoju. Koľory, formy, formaty, ideї vydajuť veselu šyzofreniju čy abstynentnyj syndrom. Ale až nijak ne bačennja «rajonu, v jakomu by hotilosja, aby žyly moї dity». Urbanistyka zakordonnogo zrazka — same pro ce. Urbanistyka ukraїnśkogo zrazka — pro te, jak pojednaty Pragu-1968 iz Tokio-2018 na ruїnah Kozjatyna-1991.

Gučni dyskusiї pro te, jakymy majuť staty (čy vže stajuť) ukraїnśki mista dlja samyh mistjan zdebiľšogo zalyšajuťsja čymoś dalekym. Poky fahivci b’juť glečyky ta lamajuť spysy nad čergovymy koncepcijamy v ramkah gromadśkyh sluhań, mistjany terpljače čekajuť, hto vkručuvatyme lampočky u pid’їzdah, jaki vony reguljarno oplačujuť rjadkom u rahunku za komunaľni. Podejkujuť, u Harkovi bezbar’jerne seredovyšče počalo progresuvaty lyše todi, koly čynnyj očiľnyk mista opynyvsja v invalidnomu vizku. A ot u Kyjevi j dosi ne prybraly bordjur na misci, de stolyčnyj mer perekynuvsja zi svoїm elektrovelosypedom. Jak bačymo, inkoly regiony obganjajuť stolycju u reformah.

Gučniše za tyhi spravy v rajoni, kudy ty povertaješsja dodomu ščodnja uvečeri, ne govorjať žodni manifesty, krugli stoly čy televizijni obgovorennja. Aktyvisty čy susidy, kotri vstanovljujuť lavky i spiľno vyhodjať na prybyrannja smittja pislja zymy, je dlja mene kudy biľšymy urbanistamy, aniž gastrolery-fahivci z majster-klasamy instaljaciї koľorovyh koriv u siryj asfaľt. Fahivciv cyh v kraїni — na ščastja — dosi malo. A ot zvyčku prybyraty miśki parky gorodjany vže potrohu naviť pryščepyly čynovnykam ta biznesmenam. Poky odni govorjať gučni slova, inši produkujuť tyhi spravy. I ce spraćovuje.

Misto, misce čy mistjany?

Koly my govorymo pro misto, vono — nače u Pidmogyľnogo čy Gemingueja — spryjmajeťsja jak takyj sobi karnaval, bufonada, emocijna ruїna, Moloh žyttiv ljudśkyh, jakyj vse peretyraje ta poїdaje. Cej pidhid, porodženyj šče za časiv Peršoї industriaľnoї revoljuciї, ne prosto zastariv — a ne vidpovidaje samij pryrodi sučasnyh mist. My ž ne biblijnyj Enoh, jakomu potriben zahyst. Misto — ce biľše ne misce na karti, jake obgorodžene stinamy vid vorogiv. Misto — ce ljudy, jakyh my ljubymo, v jakyh zakohujemosja, z jakymy pracjujemo, žyvemo, spymo, їmo, tovaryšujemo, radijemo i zreštoju naviť vmyrajemo razom. Misto 2017 roku — ce ljudy. A ne ob’jekty, nakydani na asfaľt. Ce — ne žovta submaryna, jaka plyve okeanom iz trotuarnoї plytky. Ce — ekipaž cijeї submaryny. I jakščo jomu bude nekomfortno posered cyh fioletovyh koriv ta čornyh kvadrativ, cej ekipaž ne stane perefarbovuvaty stiny. Vin prosto zminyť submarynu na biľš godjašču. Z odnogo boku, ce — problema pokolinnja milenialiv, jaki nezabarom skladatymuť do 50% naselennja našyh mist. I za najmenšoї nezručnosti prosto pokydatyme odne misto zarady inšogo, komfortnišogo. Z inšogo — ce znak, ščo spryjmaty misto jak nagromadžennja arhitektury, tvorčosti ta znakiv na karti biľše ne možna.

Same tomu hočeťsja, aby my narešti vyjšly z vulyci Džona Lennona i zajšly na vulycju Asfaľtovanyh Trotuariv, projšly čerez provulok Osvitlenyh Podvir’їv, zavitaly na prospekt Zručnyh Pandusiv, prokrokuvaly alejeju Bezpečnyh Dytjačyh Majdančykiv i dijšly-taky do vulyci Dobryh Susidiv. Bo misce vyznačajeťsja ne tym, jaki tablyčky nad nym vstanovleno i čy je dovkola konceptuaľnyj art — a tym, ščo zakladeno v osnovu infrastruktury ta atmosfery ćogo miscja. Mabuť, lyše todi urbanistyku ne vvažatymuť pužalnom v rukah vuźkoї grupy ljudej.

P.S.: vulycja Dobryh Susidiv — reaľna nazva v odnomu z ukraїnśkyh mist. Naskiľky dobrymy je ljudy, jaki žyvuť u susidnih budynkah na cij vulyci, naša redakcija ne perevirjala. Prote spodivajemosja, ščo nazva taky vidpovidaje sensu j reaľnomu stanu rečej.