Anželika Juźkova
Operatorśku robotu Jaroslava Pilunśkogo vy mogly zustrity u videoklipah Green Grey, TIK, Hrystyny Solovij, TNMK, Tiny Karoľ, The Hardkiss ta inšyh ukraїnśkyh muzykantiv. Jaroslav takož znjav nyzku fiľmiv, sered jakyh «Indi», «Vij 3D», «Braty. Ostannja spoviď», «Ğudzyk
Iren Rozdobuďko: «Ljublju j hoču govoryty z ljuďmy pro te, ščo mene hvyljuje»» ta inši.
Jogo im’ja raptovo uvirvalosja u zagolovky novyn u 2014-mu, koly operator iz kolegoju Jurijem Gruzynovym tyždeń provely u poloni na terytoriї aneksovanogo Krymu. Pro te, jak Jaroslav pislja polonu stvoryv «Žovtyj Avtobus» ta jak proekt dopomagaje ditjam iz pryfrontovyh mist — dali v rozmovi z kinematografistom.
Jak vynyk «Žovtyj Avtobus»
«Žovtyj Avtobus» — ce kuľturno-osvitnja misija. Zavdannja proektu — robota z medijnoju osvitoju. V umovah gibrydnoї informacijnoї vijny ce neobhidno peršočergovo. Možna skazaty, ščo istorija «Žovtogo Avtobusa» počalasja šče na Majdani z proektu «Vavylon’13».
— Todi my, kinematografisty, dlja sebe vyrišyly, ščo tak v umovah informacijnoї vijny možemo buty efektyvnymy v donesenni ob’jektyvnoї informaciї. I podaľši podiї nas do ćogo pidštovhnuly — do pošuku rišeń, jak same buty efektyvnymy. Tobto ta častyna roboty, jaku vykonuvav proekt «Vavylon’13» v ramkah Majdanu — ce pracjuvalo. Zaraz že potribno šukaty biľš serjozne rišennja dlja protystojannja informacijnij agresiї.
Jaroslav iz kolegamy dovgo rozdumuvaly nad tym, na ščo krašče napravyty svoї zusyllja. Pracjuvaly nad komunikacijnoju platformoju. Tobto šukaty sposoby komunikaciї miž volonterśkymy organizacijamy, jaki vyjšly na Majdan, a potim prodovžyly boroťbu za majbutnje Ukraїny. Jak dokumentalisty, vony bagato їzdyly na Shid iz počatku vijny, u Krymu buly v poloni z Jurijem Gruzynovym:
— My opynylysja v poloni z tijeї ž pryčyny — šukaly sposib, u jakyj mogly buty korysnymy dlja narodu Ukraїny. U Krymu my mogly buty efektyvnymy, prosto fiksujučy protypravni diї.
Za slovamy Jaroslava Pilunśkogo, na pevnyj period ce bulo dijevo j potribno. Podaľša ž robota ležyť u medijnomu poli. Zavdannja proektu — staty informacijno syľnoju strukturoju.
Pro komunikaciju v umovah gibrydnoї vijny
Volontery proektu «Žovtyj Avtobus» sprobuvaly svoї syly u komunikacijnyh platformah, tomu ščo їzdyly i znimaly dokumentaľni istoriї na Chodi kraїny, u zoni ATO. Sposterigavsja brak ob’jektyvnoї informaciї pro te, ščo tam vidbuvajeťsja. I v pevnyj moment bezuspišnyh sprob sformuvaty komunikacijnu platformu stalo zrozumilo, u čomu problema komunikaciї miž riznymy gromadśkymy organizacijamy. Usi korystujuťsja golovnym najavnym instrumentom — Facebook. U ńogo je nedoliky.
Jaroslav Pilunśkyj navodyť prostyj pryklad, koly v odeśkomu gospitali u 2014-mu roci 5 misjaciv pracjuvaly 2 volonterśki organizaciї, ale vony ne znaly pro isnuvannja odna odnoї. I v tijeї i v inšoї organizaciї buv Facebook, prote algorytmy ne dozvolyly їm komunikuvaty:
— Tomu našym zavdannjam u ćomu naprjamku bulo ob’jednaty organizaciї, jaki zajmajuťsja vyrišennjam pytań ljudej, kotri postraždaly vid vijny. My rozumijemo, ščo okrim togo, ščo je suttjeva problema — vijna, pislja neї cyh problem ne stane menše.
Pro kompleksnyj pidhid
Jaroslav rozpovidaje, ščo pislja povernennja z polonu dovgo analizuvav i pidnimav literaturu, psyhologiju, šče raz perečytuvav istoriї j namagavsja jakoś rozibratysja z tym, ščo možna vdijaty. Kinematografist vyrišyv, ščo potribno braty najsučasnišyj instrument iz najavnyh i dopomagaty v komunikaciї.
Tož svoїm zavdannjam Jaroslav Pilunśkyj bačyť ob’jednannja vsih na odnomu resursi. Zokrema, dlja togo, ščoby jurysty z medykamy buly na kontakti. Oskiľky vsi my vyrosly v jakijś inšij systemi cinnostej, ce i vyjavylosja najskladnišym zavdannjam, pojasnjuje dokumentalist. U medykiv je svij algorytm, u media — svij, u jurystiv — tež svij. Ščoby zvesty vsih їh razom, potribno vklasty velyčezni košty v komunikatyvnu platformu.
— My namagalysja zavesty bagato znajomstv, zbyraly krugli stoly, na volonterśki konferenciї hodyly. Usi kažuť, ščo v nas čudovyj proekt, movljav, «zrobyte — poklyčete». I na ćomu my zabuksuvaly. Stalo zrozumilo, ščo problema ne stiľky v tomu, ščo ljudy ne možuť čy ne hočuť. Prosto je vže zvyčka pracjuvaty v pevnij systemi cinnostej, jaka gaľmuje cej proces.
Vakcyna vid propagandy — jak ce pracjuje
U pevnyj moment majstry proektu zitknulysja šče j iz psyhologičnoju problemoju. Doroslu ljudynu, jaka vže potrapyla pid vplyv propagandy, važko povernuty nazad do poperedńogo stanu. Jaroslav iz kolegamy spilkuvalysja z psyhologamy pro te, ščo po toj bik stoїť velyko bjudžetna sekta u vygljadi rosijśkoї propagandy.
— Psyhologično ce tak samo vplyvaje na mozok, jak i buď-jaka sekta. Vidpovidno buď-jakyj psyholog skaže, ščo dlja vyvedennja zi stanu pidporjadkovanosti sekti — potribno vyvesty postraždalu ljudynu z ćogo seredovyšča. I rozpovidajučy pravdu my ne dosjagnemo rezuľtatu. Potribno povernuty do stanu, koly ljudyna zmože samostijno vyrišuvaty zadači — tobto povernuty krytyčne myslennja.
Za slovamy Jaroslava, dlja masovogo vplyvu na naselennja instrumentiv duže malo, na ce potribni desjatylittja. Dekogo vzagali nemožlyvo povernuty v cej stan adekvatnogo spryjnjattja. Ščodo ditej, naviť pry ščiľnomu vplyvu propagandy, u nyh šče nemaje takoї pryv’jazky osobystosti do sociumu j deržavnogo utvorennja. Jakščo v dytyny j pidlitka bude aľternatyva do povnolittja, jakščo vony zmožuť znajty inšyj šljah — vony legko vidmovljaťsja vid usijeї ideologiї školy, baťkiv i propagandy, pojasnjuje volonter.
Pro ključovi zavdannja roboty z moloddju Donbasu
Ideja «Žovtogo Avtobusa» vynykla jak sposib dijaty v kiľkoh vyščezaznačenyh naprjamkah odrazu. Cej proekt — uosoblennja vśogo, ščo komanda može dijsno efektyvno peredaty. Jaroslav Pilunśkyj zaznačaje, ščo kinematografist — profesija duže demokratyčna j vidnosno moloda.
— Ja pracjuvav na riznyh kontynentah, i vzajemozaminnisť — duže potužna. Ljudy našoї profesiї dosyť nezaležni vid deržavnoї struktury. Tož my možemo prosto peredaty naprjamu, pokazaty, ščo možna komunikuvaty legko.
Druge zavdannja — daty nadiju na perspektyvu realizaci vlasnyh bažań i mrij. Jaroslav Pilunśkyj pragne pokazaty, ščo sam iz Sevastopolja pereїhav do Kyjeva i projšov cej šljah.
— Ot meni potrapyla v ruky kamera, trapyvsja horošyj včyteľ, jakyj pokazav meni azy, a dali ja vže samostijno rozvyvavsja. Usja moja kar’jera — ce nakopyčena energija, moje bažannja i znannja, jaki ja «vidkopuvav» sam. Za umovy povnoї vidsutnosti takoї sučasnoї osvity, ja prosto ruhavsja šljahom pošuku znań. My možemo navčyty pidlitka šukaty informaciju i zrostaty. Koly robota kolektyvna, i cja komanda može vyrobljaty informacijni reči, to ce, mabuť, golovna syla v sučasnomu sviti.
«Vlasne tu medijnu osvitu daty molodij ljudyni — ce praktyčno vakcyna vid zombuvannja. Koly ljudyna znaje, jak na neї buduť vplyvaty, vona vže ne piddajeťsja ćomu vplyvu»
Čomu kreatyvni profesiї — ce majbutnje
U čas informacijnoї revoljuciї, jaka vidbuvajeťsja u sviti zagalom, u ljudyny skoročujeťsja kiľkisť profesij. Za slovamy Jaroslava, ljudyni zalyšajeťsja pry avtomatyzaciї osnovnoї roboty tiľky kreatyv i menedžment. IT naprjamok — ce tež kreatyv.
— My sami prysutni v ćomu seredovyšči, predstavljajemo cej kreatyvnyj klas. Zrobyty jogo syľnym i vybuduvaty cju systemu komunikaciju sered specialistiv kreatyvnogo žanru — oś ce zavdannja my i vzjaly, jak išče odyn aspekt.
— Dlja sebe my vyrišyly, ščo «Žovtyj Avtobus» — ce taka muľtymedijna osvita, de my donosymo znannja. Ce nače perša dopomoga — daty ljudyni nadiju, ščo vona može vyvčyty profesiju i svoїmy talantom pobuduvaty svoje majbutnje.
Pro poїzdky na Shid ta informacijnu «gumanitarku»
Komanda proektu takož pragne pokazaty, ščo razom kolektyv može tvoryty dyva. I ce perehodyť vid majstra do učnja. «Žovtyj Avtobus» zbyraje klasnyh majstriv, jaki dosjagly vśogo svojeju praceju j gotovi dilytysja cymy znannjamy — i peredaje toj vidžym znań, jakyj daje zmogu odrazu perehodyty do praci. Volontery proektu speršu zoseredyly svoї syly na dvoh naprjamkah — žurnalistyci j kinematografi. I ot, ne zadumujučyś praktyčno pro teoriju, «Žovtyj Avtobus» uzjav i poїhav. Ce bula pryfrontova terytorija — Mar’їnka, Krasnogorivka.
U Vasyľkovi u 2016 roci volontery provely festyvaľ Masljanoї. Tam i ogolosyly pro poїzdku na Shid, zrobyly vitaľni videorolyky, zibraly gumanitarnu dopomogu. Vdalosja zrobyty rolyky z pidtrymkoju, z jakymy j vyrušyly na Shid:
— Z gumanitarkoju tudy bagato pryїždžajuť i dopomagajuť, ale ocijeї informacijnoї pidtrymky їm jakraz ne vystačaje. Ce stalo dlja nas na misci vidkryttjam. Vony dijsno ne znajuť, bo v їhńomu informacijnomu poli govoryly, ščo «u Kyjevi vidbuvsja deržavnyj perevorot». I tu gumanitarku vony ne otrymujuť jak blagodijnisť, a pryjmajuť її jak danisť, movljav, «vy tam natvoryly sprav, vy teper nam vynni». Tomu tut važlyvo ne prosto viddaty gumanitarku, ale i zblyzyty misceve naselennja z armijeju. Za slovamy Jaroslava, zazvyčaj, vidkrytogo zblyžennja ne vidbuvajeťsja. Odnak vin iz kolegamy pryїhaly i zajšly z inšogo boku — z informacijeju.
— Oś, podyviťsja videorolyky vid takyh samyh ditej, iz takyh samyh škil, jaki pam’jatajuť pro vas i hvyljujuťsja za vas, oś їhni lysty. Takym buv naš peršyj kontakt. I drugym krokom bulo stvoryty ujavlennja pro našu profesiju.
Tobto ditjam pokazujuť fiľm, jak vin stvorjujeťsja j potim vony rozpodiljajuťsja na majsterni. Operator, režyser, hudožnyk, režyser montažu, hudožnyk iz kostjumu, grymu — ce minimaľnyj komplekt, ščoby vony mogly odrazu sprobuvaty na praktyci svoї syly.
Za slovamy Jaroslava, kožnu nastupnu poїzdku vony probuvaly dlja sebe novi kontakty. U pidsumku, nabralysja dostatńo horošogo dosvidu. Tak organizatory proektu zrozumily, ščo peredajuť ditjam, ščo je efektyvnym, ščo spryjmajuť abo ž ne spryjmajuť — tobto taka doslidnyćka laboratorija. Pry ćomu — komplekt minimaľnyj: dvi mašyny j komanda z 12 osib. Sami probuvaly vse na praktyci — tak i včylsja razom iz diťmy.
— Peršyj rik vzagali praktyčno ne bulo finansuvannja. My ne namagalysja naviť šukaty, tomu ščo sami šče včylysja. Uže na 2017 rik u nas bulo finansuvannja. U Popasnu my poїhaly — ce Fond Vidrodžennja finansuvav, Avdiїvka — ce vid Fondu Amerykanśkogo posoľstva. Tomu my vže pryblyzno rozumijemo, jaku kiľkisť ditej my možemo ohopyty, i jakyj rezuľtat možemo otrymaty.
Pro uspihy ditej u kinematografi
V Avdiїvci pidlitky znjaly cilyj antyvojennyj fiľm, rozpovidaje kinooperator. Za 10 dniv prysutnosti majstriv vid peršogo kontaktu, na 4 deń dity vyjšly na znimaľnyj majdančyk zi svoїm scenarijem i pracjuvaly jak spraćovana komanda.
Usi majstry vidznačajuť, ščo dity vyhodjať jak jevropejśka komanda — ce harakterno dlja novogo pokolinnja. U nyh nemaje atavizmiv, jaki pereslidujuť doroslyh. My їm dajemo «vidžym» znań, pravyľnu komunikaciju, i vony vyhodjať na znimaľnyj majdančyk absoljutno jak jevropejci. Majstry naviť kažuť ditjam «ta vy nas navčyly biľše, niž my vas».
Pilunśkyj rozpovidaje, ščo vin iz kolegamy probuvaly jty riznymy šljahamy. U Krasnogorivci zbyraly vsi školy. Usih, hto tam buly (do 700 osib), zbyraly v odnij školi, robyly pokaz, a potim ogološuvaly pro zbir majstereń. I z’jasuvalosja, ščo kuľturne žyttja — ce duže tonkyj prošarok. U buď-jakomu mistečku abo naselenomu punkti kuľturne žyttja duže slabeńke, je nebagato ljudej, jaki zajmatymuťsja cym. Tož komandra pryjšla do togo, ščo dostatńo prosto ogolosyty dystancijno. Tobto ne zbyraty tysjaču, usih ditej razom v odyn zal i pokazuvaty їm kino, a počynaty pracjuvaty vže z tymy, hto shyľnyj do takoї roboty.
Poїzdky na Shid — ne dlja piaru
Za slovamy Jaroslava, vony z počatku rozumily, ščo razovyh akcij nedostatńo. Adže take tež robljať. Pryїždžajuť, pokazujuť koncert, peredajuť jakyjś prominčyk nadiї, ščo pro nyh pam’jatajuť. Často ce vykorystovujuť artysty naviť dlja svogo ž piaru. I ce vidčuvajeťsja. Tož kinematografisty postavyly zadaču — jakščo vže navely kontakt, to jogo potribno prodovžuvaty. I dlja ćogo z’javyvsja nastupnyj krok — majsterni, de specialisty spilkujejuťsja z diťmy. Tak majstry peredajuť ci znannja onlajn, oflajn, dajuť zavdannja, a dity їh vykonujuť.
— Tomu nastupnym etapom buv kontakt iz takymy sformovanymy grupamy. V nas vže je taki partnery, u Mykolaїvci pid Slov’janśkom, vony zibralysja v cilyj prodakšn. Rodyna Tetjany i Artema Bondarenkiv vyrišyly rozvivaty takyj tvorčij prostir. Vony vidkryly svoju majsternju MEDI@NNA. My daly їm zavdannja — napysaty scenarij pro istoriju mista. Vony pišly v etnografičnyj muzej, diznalysja istoriju mista. Krim kinematografičnyh profesij vony osvojuvaly šče j žurnalistśku. Naš majster Olena Čerednyčenko provodyla z nymy indyviduaľnu robotu. Vony pysaly statti, i krašči z nyh — publikuvalysja v gazeti «Deń». U nas vyhodyť svoja gazeta «Žovtyj Avtobus», uže bulo 3 nomery, i dity tam tež publikujuťsja j nabyrajuťsja dosvidu.
Zavdjaky takomu dystancijnomu kontaktu, komanda proektu zdobula dosvid i v ćomu naprjami, rozpovidaje zasnovnyk proektu.
Pro litni tabory dlja ditej zi Shodu
— Šče odyn etap buv — zbir ditej u litńomu tabori. My zbyrajemo vsih, hto bere aktyvnu učasť u programah «Žovtogo Avtobusa» dystancijno. Vidbir do litńogo taboru provodyťsja na osnovy anket. Spiľno z GO «Novyj Donbas» my zrobyly litnij tabir pid Odesoju, znjaly tam 4 fiľmy. Mynulogo roku litom my zrobyly tabir pid Kyjevom.
Jaroslav rozpovidaje, ščo u litńomu tabori — značno biľše možlyvostej. Tam je možlyvisť zbyraty bagato komercijnyh partneriv, jaki gotovi spiľno braty učasť. Tak proekt ob’jednuje predstavnykiv velykogo biznesu jedynoju metoju — vony vkladajuťsja v majbutnje kraїny v prjamomu sensi — u ditej, jaki postraždaly vid vijny. Pilunśkyj rozpovidaje, ščo їm vdalosja znajty ti mehanizmy, jaki deržava ne može sobi dozvolyty.
U čomuś osoblyvisť proektu «Žovtyj Avtobus»
Za slovamy Jaroslava, vony zahodjať z inšogo boku, znahodjaťsja poza zonoju konfliktu. Majstry proektu pryїždžajuť u pryfrontove misto, i naviť cilkovytyj «vatnyk» ne može їm ničogo zakynuty — bo sam natkneťsja na protyriččja. Oś takyj dijevyj sposib komunikaciї miž sociumom, jakyj rozryvajeťsja:
— Koly meni kažuť «a vy znajete, hto peršyj striljaje?», vidpovidaju, ščo vijna — neodnoznačna, meni česno bajduže, hto peršyj striljaje. My zajmajemosja vašymy diťmy, vony ne možuť dlja sebe vyrišyty buty їm tut čy ni, vy ne možete їm zabezpečyty myrne nebo, tomu my pryїždžajemo j dajemo їm možlyvosti j nadiju na majbutnje. Oś ce «vysadžuje» buď-kogo.
Jak proekt dopomagaje talanovytym ditjam z osvitoju
— U ramkah «Žovtogo Avtobusa» my robyly fiľm pro vyrobnyctvo komplektujučyh dlja proteziv. Pidpryjemstvo pracjuje v Ukraїni j ničym ne postupajeťsja jevropejśkym. My їm dopomagaly rozpovisty pro sebe, tomu ščo ce gromadśka organizacija, jaka opikujeťsja veteranamy ATO. My zibraly komandu studentiv, jaki pryjšly j otrymaly žyvu praktyku, možlyvisť zrobyty sobi portfolio toščo.
Tak, za slovamy Jaroslava, vony vidpracjuvaly mehanizm vzajemodiї z komercijnoju kinoškoloju dlja sociaľnyh rolykiv. Teper u ramkah proektu je možlyvisť pidgotuvaty bazu dlja vyhovanciv, aby vony vstupyly do deržavnogo universytetu abo do komercijnoї školy.
Jakščo pidlitok dystancijno može nabraty sobi portfolio, to proekt može podaty jogo na grant mižnardnoї organizaciї dlja otrymannja stypendiї na prožyvannja. Vidpovidno, u ljudyny z’javljajeťsja možlyvisť zi svoїm talantom navčatysja v komercijnij školi. Majstry proektu pidgotujuť molodym mytcjam praktyčnu bazu, ščoby vony mogly realizovuvaty sociaľni proekty.
Pro plany na najblyžče majbutnje
Zasnovnyky proektu pragnuť napravyty svij pogljad i na pereselenciv, i na Krym, i na Zahidnu Ukraїnu — same na komunikaciju miž regionamy. Za slovamy Jaroslava, potribno, ščoby pidlitky mogly spilkuvatysja ne prosto miž regionamy, a same za interesamy. Mova jde pro pevni zmagannja miž riznymy grupamy.
—Naspravdi zaraz zapyty značno perevyščujuť možlyvosti našogo proektu. Nas čekajuť i v Ščasti, i v sirij zoni v riznyh mistah, i na zahodi kraїny, i na pivdni. Tož jakščo my počnemo šyroko masštabno vyhodyty v merežu, nam potribno, aby vsi instrumenty buly v rukah. Zaraz podajemosja na rizni granty dlja finansuvannja, aby my mogly utrymuvaty cilu strukturu.
U buď-jakomu naviť najmenšomu misti čy seli je prynajmni odna ljudyna, jaka dumaje pro kuľturne vyhovannja ditej. Ta v nyh perevažno nemaje mehanizmu, instrumentariju. Za slovamy kinooperatora, stvoryvšy cju modeľ na Shodi, «Žovtyj Avtobus» pragne pošyryty її na inši regiony.
— Odna divčynka v Avdiїvci skazala nam «Ja ščaslyva, ščo narodylasja v ćomu misti, bo do nas pryїhaly taki majstry». I take strašno čuty, bo tam — vijna. Z inšogo boku — teper cja divčynka točno znaje, čym vona bude zajmatysja v žytti.