🖍️ Dyzajn v Ukraїni: obsjagy industriї, skiľky zarobljajuť dyzajnery ta de navčajuťsja — infografika

Sektor dyzajnu demonstruje vysokyj riveń ekonomičnogo rostu v kraїnah, de urjad pidtrymuje sferu kreatyvnyh industrij. U vśomu sviti dyzajn — ce nadprybutkova industrija. Kožen 1 jevro vkladenyj u dyzajn v Jevropi prynosyť do 20 jevro prybutku. Napryklad, v Brytaniї dyzajn pryvnosyť 71,7 mlrd funtiv sterlingiv VVP, a v Irlandiї sektor generuje biľš jak 38 mlrd jevro, zavdjaky eksportovanym dyzajnerśkym produktam.

Dyzajn — ce industrija, jaka može prynosyty groši ta pidsyljuvaty ekonomiku kraїny. Dyzajn prynosyť dodanu vartisť materiaľnym ta nemateriaľnym produktam, ale ščob rozumity cej vplyv potribno vykorystovuvaty perevirenu metodologiju ob’jektyvnoї ocinky jogo jakosti j vplyvu na ekonomiku.

Ideja bula v tomu, ščob stvoryty v Ukraїni dijevyj monitoryngovyj instrument rozvytku dyzajnu dlja rozrobnykiv polityk, učasnykiv rynku ta media, jakyj možna bude vykorystovuvaty povtorno dlja doslidžennja inšyh sektoriv kreatyvnyh industrij. Adže dyzajn je tiľky odnijeju z 12-ty kreatyvnyh industrij v Ukraїni.

Malyj ta serednij biznes u sferi dyzajnu

Ce oficijni dani Deržavnoї podatkovoї služby.  Ne usi dyzajnery-FOPy obov’jazkovo pracjujuť u tomu ž misci, de vony zarejestrovani, adže FOP stvorjujeťsja za adresoju zarejestrovanogo miscja prožyvannja.

Napryklad, grafičnyj dyzajner može zarejestruvatysja jak FOP u Lvovi, a pracjuvaty v Kyjevi čy Harkovi. Ta vse odno Kyїv pomitno vyriznjajeťsja sered inšyh mist jak oseredok tjažinnja sfery dyzajnu, tomu ščo tam zarejestrovano najbiľše kompanij, jaki nadajuť poslugy v cij sferi.

Pryčyny asymetriї v mistah možuť buty rizni. Napryklad, brak osvitnih možlyvostej dlja dyzajneriv u regionah, zokrema — program u vyščyh zakladah osvity. Sfera dyzajnu orijentujuťsja na kvalifikovani kadry, tobto kreatyvnyh profesionaliv, pozajak vid їhńogo rivnja znań i kompetencij zaležyť jakisť dyzajnerśkogo produktu. Poza Kyjevom universytety proponujuť malyj vybir osvitnih možlyvostej. Program može prosto ne buty (napryklad, v Odesi nemaje žodnoї magisterky z dyzajnu) abo jakisne napovnennja cyh program daleke vid potreb rynku ta sučasnyh tendencij.

Na žaľ, z’jasuvaty dynamiku rostu čy zmenšennja kiľkosti FOPiv ta kompanij u sferi dyzajnu pid čas doslidžennja ne vdalosja. Deržavna podatkova služba može vstanovyty kiľkisť samozajnjatyh dyzajneriv i agencij tiľky stanom na deń otrymannja zapytu. Vtim, fokus-grupy ta dynamika splačenyh podatkiv dozvoljajuť govoryty, ščo їh staje biľše.

Toj fakt, ščo Kyїv je liderom za kiľkistju j okremyh dyzajneriv, i kompanij cilkom vidpovidaje tomu, ščo biznes-aktyvnosti skoncentrovani u stolyci. Kyjevocentryčnisť zrostaje, a inši velyki mista vtračajuť i ljudej, i toj kapital, jakyj vony mogly b prynosyty mistu. Tož, ukraїnśki mista povynni pidtrymuvaty dyzajn jak biznes na miscevomu rivni. Do prykladu, miscevi rady možuť rozrobyty seredńostrokovi strategiї rozvytku dyzajnu ta pidtrymky malogo ta seredńogo biznesu dyzajneriv na miscjah ta zbiľšyty vytraty na zakupivlju profesijnyh poslug dyzajnu dlja potreb svoїh meškanciv.

Forma zajnjatosti dyzajneriv

Vstanovyty skiľky dyzajneriv perebuvaje v tini trudovyh vidnosyn, zvisno, ne možlyvo. Ta eksperty shodjaťsja na dumci, ščo v Ukraїni cja cyfra — ščonajmenše 30%. Opytuvannja pokazalo, ščo dvi tretyny z nyh pracjujuť vzagali bez žodnogo formaľnogo statusu. Dyzajneram i zamovnykam zručno pracjuvaty za takyh umov, adže ce dozvoljaje unyknuty paperovoї roboty i ne splačuvaty podatkiv. Ale na ćomu osnovni vygody vid takogo formatu roboty zakinčujuťsja.

Čym nebezpečna robota bez oficijnoї rejestraciї? Po-perše, ce karajeťsja zakonom. Napryklad, štraf dlja robotodavcja za kožnogo neoficijno oformlenogo pracivnyka — ponad 100 tysjač gryveń. Po-druge, zamovnyky dyzajnu, pracjujučy «v čornu»: ne zahyščajuť sebe vid halatnogo stavlennja dyzajnera do roboty. A dyzajnery — navpaky často majuť problemy z pravamy vlasnosti na svij produkt čerez te, ščo vony ne možuť oficijno dovesty, ščo same vony je avtoramy, adže pracjujuť poza pravovym polem.

Ne takym očevydnym minusom je te, ščo zamovnyky možuť vidmovytysja vid spivpraci z dyzajnerom čerez jogo nevstanovlenyj jurydyčnyj status, tomu ščo kompaniї ta instytuciї povynni čitko vesty bjudžety svoїh projektiv ta často zvituvaty pered donoramy. Dyzajnery jak zamovnyky ne majuť žodnyh jurydyčnyh ta sociaľnyh garantij, a tomu možuť zalyšytysja ni z čym po zaveršennju roboty.

Čarivnogo recepta, jak vyvesty tińovi častky ekonomiky na svitlo, dosi ne isnuje. Eksperty rekomendujuť pracjuvaty z dyzajneramy, koly vony šče navčajuťsja v zakladah formaľnoї j neformaľnoї osvity. Ukraїnśkym zakladam vyščoї osvity ta neformaľnym osvitnim organizacijam brakuje skladovoї jurydyčnyh kompetencij u navčanni studentiv. A vypusknyky možuť ne rozumity, čym škidlyva i nebezpečna pracja poza zakonom. Z inšogo boku, biznesy ta klijenty takož potrebujuť prosvitnyćkoї roboty, adže same vony zadajuť tendenciї na rynku.

Dyzajn ta ekonomika

Ce zagaľni cyfry dlja p’jaty mist, jaki buly u fokusi našogo doslidžennja. Pozytyvnyj aspekt — šče j u tomu, ščo cyfra roste ne tiľky nazagal, ale j u kožnyh okremyh mistah. Ce govoryť pro te, ščo rynok dyzajnu rozvyvajeťsja vse ž ne lyše v stolyci, ale i v inšyh mistah.

Prote ci cyfry mogly b buty u razy biľšymy, jakščo hoča b častynu tyh dyzajneriv, jaki zaraz pracjujuť u tini, zaohotyty pracjuvaty legaľno. Podatkove navantažennja ta skladnisť vedennja dokumentoobigu takož pojasnjujuť i te, ščo na rynku značno biľše dyzajneriv-FOPiv, aniž dyzajn-agencij.

Najavnisť dyzajn-agencij, jaki pracjujuť jak TOV čy PP, istotno pidvyščuje podatkovi nadhodžennja vid industriї dyzajnu na vidminu vid industriї, ščo bazujeťsja perevažno na legalizovanyh frilanserah (FOP) — u Kyjevi majže u 8 raziv biľše jurydyčnyh osib, niž u seredńomu po inšyh mistah, podatkovi nadhodžennja vid industriї dyzajnu je biľšymy. Sumy splačenyh podatkiv v doslidženni vstanovyly na osnovi oficijnyh danyh Deržavnoї fiskaľnoї služby za KVEDom 74.10 «Profesijni poslugy z dyzajnu».

Dyzajn jak biznes

Brak biznes-kompetencij — odyn iz najgolovnišyh ta najboljučišyh vysnovkiv doslidžennja, adže ce bazovyj element, neobhidnyj dlja rozvytku rynku dyzajnu. Jakščo kerivnyk organizaciї ne rozumije її ekonomičnoї modeli, to takyj biznes ryzykuje perestaty buty biznesom, adže vin može prosto rozletitysja na druzky čerez minimaľni perepony ta kolyvannja na rynku.

Nerozuminnja biznes-modeli označaje, ščo vlasnyky abo menedžery ne rozumijuť potencijnyh zagroz dlja biznesu ta togo, čym pidpryjemstvo vyriznjajeťsja na rynku, tobto jogo syľnyh storin, rozvytok jakyh može dopomogty biznesu zrostaty. Samozajnjati dyzajnery takož tut ne vyjnjatok — tiľky odyn z tŕoh rozumije, jak vlaštovana jogo robota z ekonomičnoї točky zoru.

Ce tjagne za soboju nyzku inšyh problem na kštalt intuїtyvnogo cinoutvorennja. Vartisť duže shožyh projektiv dlja riznyh zamovnykiv može duže zminjuvatyś zaležno vid togo, skiľky vin može zaplatyty. Nemaje jedynoї shemy obrahunku vartosti poslug ta dyzajnerśkyh produktiv, tož dyzajnery často vstanovljuť cinu dlja klijenta navmannja.

Cej fenomen — odyn zi strymuvačiv rozvytku rynku dyzajna, adže čymalo vlasnykiv biznesiv ta okremyh dyzajneriv prosto ne usvidomljujuť, kudy їm dali ruhatysja, ščob staty biľš uspišnym ta instytucijno stalymy.

Pryčyny rizni, ale sered nyh — pogana jakisť dyzajn-osvity. Vyši prosto ne navčajuť svoїh studentiv togo, jak ti možuť pracjuvaty z točky zoru ekonomiky ta ne dajuť znań pro možlyvi biznes-modeli. Organizaciї neformaľnoї osvity tak samo vuźko koncentrujuťsja na «navyčkah dlja roboty odrazu» i vypuskajuť molodyh fahivciv na rynok bez čitkogo ujavlennja pro rynok, jak vin pracjuje ta ščo možna robyty, ščob na ńomu rozvyvatysja.

Skiľky zarobljaje dyzajner i dyzajn-agencija

Ukraїnśki dyzajnery pracjujuť perevažno z šablonnymy projektamy, jaki majuť nyźku dodanu vartisť. Same tomu їhnja cina na rynku je dovoli nyźkoju, najčastiše vona ne perevyščuje tysjači dolariv.  Krim ćogo, frylansery často dempingujuť ciny, ščob pryvabyty zamovnyka, a ce maje negatyvnyj vplyv na serednju vartisť projektiv na rynku. Zamovnyk, jak pravylo, ne hoče platyty biľše, jakščo možna zaplatyty menše, ščo formuje konkurenciju nyžčoї ciny, a ne vyščoї jakosti. Vidpovidno rični oboroty dyzajneriv ne perevyščujuť dvoh miľjoniv gryveń ta zrostajuť ne zavdjaky vyščij vartosti projektiv, a čerez biľšu kiľkisť dribnyh ta deševyh zamovleń.

Prote dyzajn-agenciї majuť krašče stanovyšče na rynku, niž samozajnjati dyzajnery. Vony pracjujuť z biľšymy ta dorožčymy projektamy, adže majuť dostatńo instytucijnoї spromožnosti ce robyty. Jakščo frylansery pracjujuť z šablonnymy projektamy vartistju pryblyzno tysjači dolariv, to agenciї beruťsja za projekty, ščo u čotyry razy dorožči. Vtim, je vkraj malo dyzajn-agencij, čyї rični oboroty perevyščuvaly b 10 mln grn.

Aby pokraščyty taku sytuaciju na rynku, varto stymuljuvaty okremyh dyzajneriv ob’jednuvatysja v agenciї abo inši formy spivpraci, ščo dozvolyť їm posylyty vlasnu instytucijnu spromožnisť. Krim ćogo, velykoju problemoju je te, ščo dyzajn dlja zamovnykiv maje perevažno estetyčne značennja, a innovacijnisť dyzajnu často ignorujuť, hoča vona i nadaje dodanu vartisť dyzajnerśkym produktam.

Formaľna i neformaľna osvita

Zaklady vyščoї osvity maly b buty osnovnoju lankoju pidgotovky kvalifikovanyh kadriv dlja rynku dyzajnu, ale biľšisť respondentiv opytuvannja vkazuvaly, ščo ne majuť profiľnoї universytetśkoї osvity. Natomisť vony perekvalifikuvalysja čy navčalysja šljahom samoosvity abo prohodyly navčaľni kursy v organizacijah neformaľnoї osvity.

V Ukraїni 33 vyši, jaki gotujuť dyzajneriv. Taki oficijni dani Jedynoї deržavnoї elektronnoї bazy z pytań osvity. Najbiľše vyriznjajuťsja Dnipro i Odesa, tomu ščo tam brakuje program dlja dyzajneriv jak bakalavrśkyh, tak i magisterśkyh.

Najbiľša problema formaľnoї osvity dlja dyzajneriv — navčaľni programy zastarili, a navyčky ta znannja, jaki vony dajuť, ne vidpovidajuť potrebam ta zapytam sučasnogo rynku. Krim ćogo, bagato universytetiv vzagali ne proponujuť specializaciї u ramkah speciaľnosti 022 «Dyzajn». Ramka kompetentnostej MON duže šyroka ta mistyť malo konkretyky, a vymog do specyfikaciї dyzajnu nemaje vzagali. Same tomu MON povynen osučasnyty vymogy dlja dyzajneriv, a zaklady vyščoї osvity — onovyty svoї programy vidpovidno do novyh vymog ta potreb rynku.

Novyj zakon pro osvitu, jakyj pryjnjaly u 2017 roci, oficijno vviv ponjattja neformaľnoї osvity jak odnogo iz vydiv osvity zagalom na rivni z formaľnoju.

Hoč neformaľna osvita ne može i ne peredbačaje prysudžennja vyznanyh deržavoju osvitnih kvalifikacij, prote vona može nadavaty profesijni kvalifikaciї, jaki j potribni na rynku.

Golovna perevaga neformaľnoї osvity — ce її gnučkisť. Organizaciї neformaľnoї osvity majuť nezaležnisť u  formuvanni svoїh navčaľnyh program ta kursiv. Vony orijentujuťsja na potreby rynku, a ne na prypysy ministerstv. Ce robyť їh gnučkymy, a programy — dynamičnymy.

Inšoju važlyvoju perevagoju neformaľnoї osvity je korotkoterminovisť navčannja. Zazvyčaj organizaciї neformaľnoї osvity proponujuť specializovani kursy dlja dyzajneriv, jaki tryvajuť vśogo kiľka misjaciv po kiľka zanjať na tyždeń. Ale taki kursy neformaľnoї osvity dajuť vuźkospecializovani znannja ta navyčky. Vypusknyky, jak pravylo, majuť pogane ujavlennja pro rynok ta ekosystemu dyzajnu, a їhni biznes-kompetenciї pogano rozvyneni. Krim ćogo, organizaciї neformaľnoї osvity majuť cilkovytu svobodu u rozrobci ta napovnenni svoїh navčaľnyh program. Tomu kursy z grafičnogo dyzajnu možuť duže riznytysja miž soboju.

Ščob unyknuty takyh rozbižnostej, potribno rozrobyty rekomendaciї ščodo zmistovnogo napovnennja program neformaľnoї osvity ta kompetentnostej i navyčok, jakymy povynni volodity їhni vypusknyky.