Kateryna Bujaľśka
Koly gryvnju vvely na grošovyj rynok Ukraїny, malo hto znav reaľnu vartisť novoї valjuty. Sogodni $1 koštuje pryblyzno 28 grn. Zalyšajeťsja lyše zgaduvaty ti časy, koly 1996 roku kurs skladav 1:1,8. Jak zminylasja gryvnja, ščo vplynulo na ci zminy i čogo čekaty u najblyžčomu majbutńomu? Istorija gryvni
? Jak zminjuvalysja ukraїnśki groši: istorija gryvni u 10 faktah vašij uvazi.
Jak pravyľno — «gryvna» čy «gryvnja»?
Spivzvučnisť cyh sliv ne označaje, ščo ukraїnśku valjutu možna nazyvaty oboma nazvamy — hiba ščo vy propagujete povernennja zolotyh časiv Kyїvśkoї Rusi.
«Gryvna» — ce starodavnja prykrasa, ščo odjagalasja na šyju. Pohodžennja nazvy pov’jazujuť iz slovom «gryva», tobto ščoś, ščo odjagajeťsja čerez golovu.
U XIII st. sribni gryvni staly vykorystovuvaty jak miru vagy. Їh dilyly, ščob rozrahuvatysja za tovar čy poslugu. Tak z’javylysja rubli (tobto «obrubok gryvni»). Gryvnja prodovžuvala isnuvaty do XVIII st. lyše jak vagova moneta.
Ščo take «karbovaneć» i jake vidnošennja vin maje do gryvni?
Stosovno pohodžennja nazvy «karbovaneć» je dekiľka versij. Za odnijeju z nyh šče v časy Kyїvśkoї Rusi buv pošyrenyj metod zapysuvannja rozrahunkiv ta obliku borgiv šljahom karbuvannja na derev’janij palyci speciaľnyh poznačok.
Inša versija zasnovana na tomu, ščo u XVIII st. v grošovyj obig potrapyly sribni rubli novogo zrazka z kosoju nasičkoju (karbuvannjam) zamisť zvyčnyh napysiv. Pislja togo, jak u 1917 roci bula sformovana UNR, її zasnovnyky vyznačyly nacionaľnoju valjutoju ukraїnśkyj karbovaneć. Jogo vartisť dorivnjuvala 17,424 doli čystogo zolota v ekvivalenti.
Z jakogo času na ukraїnśkyh grošah z’javyvsja tryzub?
Peršoju sproboju vygotovlennja vlasnoї valjuty stalo karbuvannja pid kerivnyctvom knjazja Volodymyra Velykogo kyїvśkyh zlotnykiv i sribnjakiv. Na aversi cyh monet karbuvaly portret samogo knjazja, na reversi — rodovyj znak (tryzub).
U XX st. avtor ukraїnśkogo karbovancja Georgij Narbut zastosuvav zobražennja tryzuba jak znaku, ščo harakternyj dlja najdavnišyh nacionaľnyh grošej. Symvol vystupav jak alegorija ukraїnśkogo deržavotvorennja šče vid časiv Volodymyra Velykogo. Zgodom, jak vidomo, tryzub obraly deržavnym gerbom Ukraїny.
Koly gryvnja vzagali vperše stala nacionaľnoju valjutoju?
U 1918 roci vlada perejšla do ruk Dyrektoriї na čoli z Volodymyrom Vynnyčenkom ta Symonom Petljuroju. Osnovnoju grošovoju odynyceju todi bulo progološeno gryvnju.
U 1922—1924 rokah, pislja nyzky podij, peredilu terytorij ta vstanovlennja biľšovyćkoї dyktatury na terenah Ukraїny v obig vvely «červineć». Vin dorivnjuvav 10 rubljam. Karbovanci-«rubli» zalyšalysja nacionaľnoju valjutoju Ukraїny v skladi komunistyčnoї deržavy až do počatku 1990-h.
Pislja rozpadu radjanśkoї imperiї Ukraїna progolosyla nezaležnisť. Oskiľky vlasna valjuta je odnym iz atrybutiv deržavy, iz 10 sičnja 1992 v obigu bulo vvedeno kupono-karbovanci. V obigu opynylyś dvi valjuty — rubli ta ukraїnśki kuponokarbovanci. Kupony bagatorazovogo vykorystannja planuvaloś vvesty dlja vykorystannja lyše na 4-6 misjaciv, ale vony proisnuvaly do 1996 roku.
Z 2 po 16 veresnja 1996 roku na terytoriї Ukraїny funkcionuvaly nova gryvnja ta karbovaneć. Počynajučy z 00:00 god 16 veresnja 1996 roku, funkcionuvannja ukraїnśkogo karbovancja bulo prypynene. Vidtodi isnuje lyše odna nacionaľna valjuta — i ce gryvnja.
Čy pravda, ščo perši partiї ukraїnśkyh grošej vygotovyly ne v Ukraїni?
1992 roku perši zrazky ukraїnśkoї nacionaľnoї valjuty bulo vygotovleno v Kanadi na Canadian Bank Note Companu za eskizamy Vasylja Lopaty. Odnak ci banknoty vyrišyly u toj čas ne vvodyty v obig.
U 1994 roci banknoty nominalom 50, 100 ta 200 grn drukuvala brytanśka firma Thomas De La Rue. Monety riznogo nominalu todi čekanyly na Luganśkomu verstatobudivnomu zavodi j častkovo — v Italiї.
Jaka gryvnja vvažajeťsja najdorožčoju i čomu?
Poroškovu 1 gryvnju 1992 roku, vypuščenu na potužnostjah Kirovśkogo zavodu, často nazyvajuť probnoju monetoju. Naspravdi ce ne tak. Zavod metaloporohu vypustyv monetu nominalom 1 grn dlja demonstraciї svoїh možlyvostej. Prote todišnij ukraїnśkyj urjad nadav perevagu Luganśkomu verstatobudivnomu zavodu dlja karbuvannja monet. Popry te, ščo cja moneta naviť ne bula probnoju, vona duže cinujeťsja u kolekcioneriv. Numizmaty dajuť za cju gryvnju vid 2 do 4 tys teperišnih grn.
Jaki banknoty najčastiše zustričajuťsja v obigu?
Za danymy NBU za 2016 rik, u gotivkovomu obigu perebuvalo 2,8 mlrd štuk gryvnevyh banknot. Їhnja zagaľna vartisť skladala 310,4 mlrd grn.
V seredńomu na odnogo ukraїncja prypadaje 65 banknot zagaľnoju vartistju 7205 grn. Na peršomu misci za kiľkistju najavnyh kupjur v obigu — banknota nominalom 200 grn (553,9 mln št), Na drugomu — moneta u 1 grn (470,9 mln št). Tretju shodynku posidaje kupjura nominalom 100 grn (442,9 mln št).
Čy pravda, ščo gryvnja — najkrasyviša valjuta svitu čy Jevropy?
Pobutuje dumka pro te, ščo ukraїnśka kupjura 200 grn je peremožcem svitovogo konkursu krasy sered banknot. Cja «novyna» splyvala v ZMI neodnorazovo, ale informacija ne vidpovidaje dijsnosti.
Stanom na počatok 2017 roku banknota nominalom 200 grn nikoly ne vygravala «svitovi konkursy krasy sered banknot». Podibni konkursy spravdi provodjaťsja. Napryklad, podibnyj konkurs organizovuje International Bank Note Society. U 2015–2016 rokah na ńogo podavaly ukraїnśki 100 grn. Prote kupjura z Ukraїny ne uvijšla do čysla peremožciv.
Na jakij kupjuri zobraženo «ne togo» kozaćkogo geťmana?
Na kupjurah nominalom 10 grn rozmiščeno portret ne Ivana Mazepy, jak zajavleno, — a Pylypa Orlyka. Braty hudožnyky Oleksandr ta Sergij Haruky rozpovily, ščo zaproponuvaly kiľka variantiv portretiv geťmana Mazepy. Sered nyh do spysku potrapyv portret Orlyka. Oskiľky dostemenno nevidomo, jak vygljadav Mazepa, zatverdyly Orlyka.
Ščo robljať iz kupjuramy, koly vony vyhodjať z ladu
Ščorično starymy vyznajeťsja 640 mln banknot vsih nominaliv. Ale v osnovnomu ce — dribni kupjury nominalom vid 1 do 20 grn. Їh ne pererobljajuť — a spaljujuť. Do reči, groši, za jakymy vzagali važko zrozumity, buly vony gryvneju čy gazetnoju narizkoju, bankiry zobov’jazani pryjmaty na ekspertyzu bezkoštovno. Cja procedura tryvaje misjać. Za її pidsumkamy klijent može otrymaty v obmin novi kupjury, jakščo vin ne zdav na obmin pidrobku.