Oleksandr Meľnyk
Z čogo use počalosja?
9 sičnja 2009 roku kerivnyky «Naftogazu» i «Gazpromu» za pidsumkamy peregovoriv todišnih prem’jer-ministriv Juliї Tymošenko ta Volodymyra Putina pidpysaly dva kontrakty, jaki maly vyznačyty stosunky miž kompanijamy na 10 rokiv. Odyn — pro postačannja pryrodnogo gazu dlja Ukraїny, inšyj — pro jogo tranzyt čerez gazotransportnu systemu Ukraїny do Jevropy.
Za ugodoju cina dlja Ukraїny vyznačalasja za formuloju, vidpovidno do jakoї vartisť gazu u pevni momenty dosjagala $485 za 1 tys m³, ščo zmušuvalo ukraїnśku vladu pryjmaty nevygidni, a časom i antyderžavni rišennja dlja otrymannja znyžok. Zokrema, u 2010 roci bulo ukladeno tak zvani «harkivśki ugody» — vony nadavaly znyžku u $100 za tysjaču kubometriv, natomisť dozvolyly zalyšyty flot RF na Krymśkomu pivostrovi šče na 25 rokiv. U kincevomu pidsumku ce stalo počatkom okupaciї Krymu.
2014-go — pislja aneksiї Krymu ta vtorgnennja na Shid Ukraїny — pivnično-shidnyj «susid» skasuvav znyžky v odnobičnomu porjadku i zajavyv pro cinu na blakytne palyvo u $485. Same todi ukraїnśkyj «Naftogaz» zvernuvsja do Stokgoľmskogo arbitražu z vymogoju peregljanuty okremi punkty gazovyh kontraktiv. Storona kraїny-agresora vysunula zustričnyj pozov načebto za nedotrymannja Ukraїnoju vymog kontraktu.
Pislja ogološenyh pretenzij arbitraž nazvaly najbiľšym v istoriї komercijnym arbitražem: vzajemni vymogy storin sjagnulyly $125 mlrd.
22 grudnja 2017 roku arbitraž uhvalyv ostatočne rišennja ščodo peršogo kontraktu — na postačannja gazu. U cij spravi «Naftogaz» buv u pozyciї storony, ščo zahyščajeťsja. Za pidsumkamy rozgljadu ćogo pozovu arbitry povnistju skasuvaly vymogy Gazpromu ščodo umovy «bery abo platy», za jakoju Ukraїna bula zmušena platyty naviť za gaz, jakyj ne spožyvala. Po-druge, arbitraž zadovoľnyv vymogu ukraїnśkogo deržholdyngu pro peregljad ciny v kontrakti z urahuvannjam rynkovyh umov.
Zavdjaky peregljadu kontraktnoї ciny «Naftogaz» zaoščadyv $1,8 mlrd na gazi, prydbanomu u 2014-2015 rokah.
Po-tretje, bulo zadovoleno vymogu ukraїnśkoї storony pro skasuvannja zaborony na reeksport rosijśkogo gazu. Jakščo prostymy slovamy, to «Naftogaz» otrymav zmogu kupuvaty blakytne palyvo u «Gazpromu» ta prodavaty inšym kompanijam. Šče odne važlyve rišennja arbitriv — «Naftogaz» ne povynen platyty za gaz, jakyj nibyto postačavsja na tymčasovo okupovani terytoriї Luganśkoї ta Donećkoї oblastej. Zagaľnyj pozytyvnyj efekt vid peršogo rišennja arbitražu ukraїnśkyj deržholdyng ocinyv u ponad $75 mlrd.
U spravi pro tranzyt gazu do JeS ukraїnśka storona takož vygrala: kompanija domoglasja kompensaciї v sumi $4,63 mlrd za nedopostavku «Gazpromom» pogodženyh obsjagiv gazu dlja tranzytu.
Povidomljajeťsja, ščo za rezuľtatamy dvoh arbitražnyh provadžeń ta spysanyh zaborgovanostej «Gazprom» povynen oplatyty $2,56 mlrd na korysť «Naftogazu».
Do jakyh krokiv vdavsja postačaľnyk blakytnogo palyva z pivničnogo shodu?
Jak zavždy — «perekryv ventyľ». Iz 1 bereznja 2018 roku rizko znyzyvsja tysk na tranzyt gazu do kraїn Jevropy, a do Ukraїny postačannja prypynene vzagali. Prote zapas pryrodnogo gazu v Ukraїni je, prosto jogo spožyvaty na potreby opalennja prymiščeń slid ekonomno.
Čy buly podibni sytuaciї raniše?
Vse počalosja zadovgo do vijny na Doneččyni ta Luganščyni i naviť do čynnogo režymu v Kremli. Peršyj prezydent susidńoї federaciї Jeľcyn u 1993 roci pogodyv obmin častyny korabliv Čornomorśkogo flotu na spysannja $800 mln tak zvanyh «gazovyh borgiv». 1994-go storony uklaly tak zvanu «gazovu ugodu» až do 2005 roku, kotra vyznačala osoblyvu cinu na blakytne palyvo dlja Ukraїny. V cej period 1 tys kubometriv koštuvala ukraїnśkij ekonomici $50. Pislja Pomarančevoї revoljuciї 2005 roku Kremľ zatrebuvav splačuvaty $250. Pislja obğruntovanoї vidmovy ukraїnśkoї storony na osnovi vse šče čynnogo dokumentu 1 sičnja 2006 roku «Gazprom» prypynyv postačannja gazu Ukraїni, a zgodom šče j zvynuvatyv «Naftogaz» u nesankcionovanomu vidbori palyva.
2009 roku konflikt povtoryvsja — 1 sičnja 2009-go pivnično-shidnyj «susid» perekryv gazovyj ventyľ i povnistju prypynyv postačannja gazu v Ukraїnu. Vidnovlennja postačannja stalo možlyvym lyše zavdjaky tak zvanomu «kontraktu po 500» (ukladenomu todišnim urjadom Tymošenko z odnogo boku ta Putina z inšogo). 2010-go peršu bulo zvynuvačeno u mahinacijah iz umovamy gazovogo kontraktu i vidpravleno do v’jaznyci.
2010-go stanovyšče povtorylosja — dogovir «gaz v obmin na flot», zamisť vypravyty gazovu zaležnisť, stvoryv šče j peredumovy dlja okupaciї Pivdnja. 2013-go, nevdovzi do počatku Revoljuciї Gidnosti, do ćogo kontraktu uklaly dopovnennja — cinu gazu bulo znyženo do $268,5.
Pislja Revoljuciї Gidnosti 6 lystopada 2015 roku Ukraїna prypynyla zdijsnjuvaty import gazu z federaciї po susidstvu. Vže 2 roky Ukraїna ne kupuje gaz u Rosiї naprjamu, a zakačuje jogo reversnymy maršrutamy z Jevropy.
Čy može Ukraїna povnistju vidmovytysja vid spožyvannja importnogo gazu?
Shože, ščo ni. Pevnyj čas rizni polityky nazyvaly v jakosti aľternatyvy vydobutok slancevogo gazu. Karta slancevyh rodovyšč na Shodi Ukraїny naviť «rozigruvalasja» kremlivśkoju propagandoju, aby obğruntuvaty «napad banderivciv» na «narod Donbasa» z metoju zahoplennja cyh rodovyšč (i podaľšu «bratśku dopomogu» BTR-amy i «zelenymy čolovičkamy»). Naspravdi vid oboh gazonosnyh plošč u regionah Ukraїny – Juzivśkoї (na Shodi) ta Oleśkoї (na Zahodi) svogo času vidmovylysja potencijni investory Shell ta Chevron. Bojovi diї ta korupcijna skladova v kožnomu iz vypadkiv staly osnovnym čynnykom. Krim togo, tradycijni rodovyšča gazu v Ukraїni je — ale їhńoї potužnosti nedostatńo, ščoby zabezpečyty zavody, TEC ta energetyčnyj sektor kraїny potribnoju kiľkistju gazu.
Čy varto ukraїncjam panikuvaty?
Ni. Prote kompanija «Naftogaz Ukraїny» zaklykaje ukraїnciv skorotyty spožyvannja gazu vprodovž najblyžčyh dniv, oskiľky rosijśkyj gazovyj monopolist «Gazprom» zmenšyv tysk u tranzytnyh magistraľnyh gazoprovodah. Za danymy kompaniї «Ukrtransgaz», cej pokaznyk 1 bereznja vpav do najnyžčyh za cej rik značeń – 50,3 kgs/sm2, hoča tranzytnyj kontrakt peredbačaje, ščo Rosija maje zabezpečuvaty tysk na vhodi ne menše niž 60 kgs/sm2. «Nam treba protrymatysja lyše try-čotyry dni, poky ne mynuť holody. U kogo je kotly, zmenšiť temperaturu v prymiščenni na 1 gradus udeń i na 2 gradusy vnoči. Ce dozvolyť znyzyty potrebu v gazi na 8-9%, i ćogo bude dostatńo, ščob šantaž ne vdavsja», — zaklykajuť u «Naftogazi».
Krim togo, nyzku zahodiv vžyly na miscjah ta na rivni ministerstv.
Jakyh zahodiv vžyvaje «Naftogaz»?
1 bereznja 2018 roku golova «Naftogazu» Andrij Koboljev na zasidanni Rady nacionaľnoї bezpeky i oborony Ukraїny povidomyv, ščo čerez značne poholodannja v Ukraїni sposterigajeťsja rekordne dobove spožyvannja gazu – 200 mln kub. m, pry ćomu 18 mln kub. m gazu staly deficytom, jakyj mig buty perekrytyj zavdjaky postavkam gazu z federaciї po susidstvu. Koboljev zaznačyv, ščo cej deficyt bude častkovo perekrytyj kupivleju gazu za vysokymy cinamy z jevropejśkogo naprjamku, dodavšy, ščo ci rahunky buduť vystavleni «Gazpromu» za nevykonannja kontraktu. Vodnočas, za jogo slovamy, spožyvannja v 10 mln kub. m gazu na dobu perekryty ne vyjde, pry ćomu pislja 4 bereznja očikujeťsja poteplinnja, i spožyvannja gazu znyzyťsja.
Ščo robyť ukraїnśka vlada na miscjah?
Ministerstvo osvity i nauky Ukraїny rekomenduvalo vsim zakladam vyščoї osvity ta vsim inšym zakladam osvity, ščo znahodjaťsja v sferi upravlinnja miscevyh organiv samovrjaduvannja, pryzupynyty robotu z 2 do 7 bereznja vključno. Pro ce povidomljaje pres-služba MON Ukraїny. A z urahuvannjam svjatkovyh vyhidnyh, navčaľnyj proces vidnovyťsja tiľky 12 bereznja. Zvertajeťsja uvaga, ščo do zakladiv osvity, jakym rekomendovano pryzupynyty robotu, takož naležať zaklady profesijno-tehničnoї osvity, pro jaki ne zgadano u rišenni Kryzovogo komitetu ščodo zahodiv dlja nedopuščennja kryzovoї sytuaciї v energetyci.
Takož meriї ta kerivnyctvo oblasnyh deržavnyh administracij povidomylo pro perehid TEC ta koteleń na vykorystannja mazutu v jakosti aľternatyvy gazovi dlja togo, aby perejty čerez period znyžennja temperatur, ne vdajučyś do «gazovogo kompromisu» z kraїnoju-agresorom.