🎸 Korotka istorija sučasnoї muzyky — častyna druga (60-ti)

Peršu častynu istorї čytajte za posylannjam, a jakščo korotko, to vse počalosja z džazu ta bljuzu. Vony evoljucionuvaly i daly počatok vśomu tomu rozsypu žanriv, jaki my śogodni znajemo. I zupynylysja my same na tomu momenti, koly ce počalo vidbuvatysja. Jaskrava, ale švydkoplynna era rok-n-rollu zakinčylasja, i dali poneslosja.

Jakščo vsju važlyvu istoriju populjarnoї muzyky peršoї polovyny XX storiččja v odyn material umistyty možna, to dali vže tak ne vyjde. Tož teper kožen nastupnyj post bude prysvjačenyj desjatyričci.

Otže, 1960-ti. Be sure to wear the flowers in your head.

Stanovlennja soulu

Jakščo džaz z’javyvsja jak splav tradycijnyh kuľtur afroamerykanciv ta їhnih bilyh ponevoljuvačiv, to soul stav kvintesencijeju novoї čornoї kuľtury, uvibravšy v sebe rysy vsih її tečij. U souli splelysja svitśki rytm-n-bljuz ta džaz z religijnym gospelom, i tak my otrymaly najbiľš afroamerykanśkyj žanr z usih.

Momentom narodžennja soulu jak okremogo žanru vvažajuť vyhid pisni Solomona Berka — Cry To Me, jaka mistyť v sobi vsi harakterni rysy ćogo naprjamku: fokus na udarnyh ta šyroke vykorystannja duhovyh, a takož bagato vokalu i typova dlja gospelu shema pobudovy tekstu «vyguk — vidpoviď».

Jak vodyťsja, soul rozvyvavsja u riznyh naprjamkah. Centramy rozvytku riznyh styliv soulu buly mista j lejbly tam. Vydiljajuť Detrojt, Čykago, Nju-Jork, Novyj Orlean ta bagato inšyh oseredkiv soul-sceny u ti časy. Prote bude dostatńo znaty pro dva ključovi lejbly, z jakymy pov’jazano stanovlennja žanru — Atlantic Records ta Motown Records.

Atlantic Records

Cej lejbl buv zasnovanyj šče u 1947 roci ta specializuvavsja na džazi ta R&B. Zokrema, same tam zapysuvavsja i pioner rok-n-rollu Big Džo Terner i Rej Čarľz, pro jakyh my rozpovidaly raniše. Na počatku 60-h same do «Atlantik» pryjšov Solomon Berk, aby zapysaty Cry To Me ta bagato majbutnih svoїh hitiv.

U 1966 roci do Atlantic Records pryjšla moloda, perspektyvna, ale nevdovolena afroamerykanśka spivačka. U neї ščojno zaveršyvsja kontrakt z Columbia Records, i obydvi storony buly rozčarovani cijeju spivpraceju. Artystku ne vlaštovuvalo te, ščo lejbl pozycionuvav її jak džazovu spivačku, a lejbl očikuvav značno biľše prybutku z prodaživ zapysiv artystky. Tož blyźkyj drug divčyny, odyn iz otciv-zasnovnykiv soulu Sem Kuk, zaproponuvav їj perejty do inšogo lejblu.

Tak Atlantic Records otrymav 24-ričnu Aretu Franklin. Na vidminu vid «Kolambiї», v «Atlantik» rozumily, ščo Areti potribno bulo povernutysja do її korinnja (a vyjšla vona z gospelu) i vže za kiľka rokiv do perehodu vona bula nazvana «Korolevoju soulu» (ščo, jak my vže znajemo, pohodyť z gospelu) pid čas vystupu u Čykago. Tož lejbl dozvolyv spivačci rozvyvatysja u bažanomu naprjamku i zminyv її marketyngove pozycionuvannja.

Vrešti rešt, same z Atlantic Records Areta zapysala svoї golovni hity — Respect, Chain of Fools, (You Make Me Feel Like) A Natural Woman ta inši kuľtovi pisni. A sam lejbl stav odnym iz najbiľš považnyh soul-lejbliv togo času.

Hoča Respect bula pisneju inšogo soul-spivaka, Otisa Reddinga, Areta vykonala kompozyciju tak, ščo faktyčno prysvoїla її. Same u vykonanni pani Franklin Respect stala gimnom emansypaciї ta svobody dlja miľjoniv ljudej.

U 1968 roci Areta Franklin spivala na pohoroni Doktora Martina Ljutera Kinga, z jakym na moment ubyvstva družyla majže desjatylittja. U 1987 stala peršoju žinkoju u «Zali slavy rok-n-rollu». U 2010 roci vona očolyla rejtyng «100 najkraščyh spivakiv v istoriї» avtorytetnogo žurnalu Rolling Stone, a u 2019 otrymala Pulitcerivśku premiju za «nevytravnyj vnesok u amerykanśku muzyku ta kuľturu protjagom p’jaty desjatyliť», posmertno.

Areta Franklin vystupala z koncertamy do ostannih rokiv svogo žyttja. Її tvorčisť vplynula na cili pokolinnja artystiv riznyh žanriv i prodovžuje nadyhaty molodyh muzykantiv po vśomu svitu.

Motown Records

U 1960 roci v Detrojti z’javljajeťsja lejbl «Motaun», jakyj vid samogo počatku specializujeťsja na soul-muzyci, ale robyť її biľš dostupnoju dlja šyrokoї audytoriї. U stinah «Motaunu» soul zaznaje vplyvu pop-muzyky, ščo dozvoljaje zrobyty žanr populjarnym ne lyše sered čornyh sluhačiv, ale j sered biloї audytoriї. Vrešti rešt, firmovyj zvuk artystiv lejblu dasť počatok ta im’ja okremomu i vkraj vplyvovomu stylju v soul-muzyci.

Ščo značyť Motown Records dlja svitovoї muzyky, legko pobačyty po spysku artystiv, jaki tut počynaly.

Te, ščo potim nazyvaly «zvučannjam motaun», faktyčno stvoryv Marvin Ğej — soul-muzykant, jakyj dopomig vyvesty soul v mejnstrim, a takož glyboko vplynuv na artystiv z uśogo spektru žanriv: vid reperiv-važkovagovykiv Tupaka Šakura i Nas do komika Eddi Merfi, jakyj kopijuvav jogo styľ odjagu, ta sučasnogo pop-spivaka j prodjusera Čarli Puta.

Najbiľšym komercijnym uspihom lejblu Motown Records buv gurt The Supremes. Same vony v peršu čergu probyly šljah do mejnstrimu vsim soul-artystam. Grupa skladalasja spočatku z čotyŕoh, a potim tŕoh divčat. Їhnja populjarnisť bula nastiľky velykoju, ščo vony sperečalysja za zvannja najbiľšogo gurtu planety z The Beatles.

Do skladu gurtu vhodyla Dajana Ross, jaka potim zapustyla vkraj uspišnu soľnu kar’jeru i zgodom peremknulasja na dysko.

The Jackson 5 — šče odna uspišna grupa lejblu, ščo skladalasja povnistju z brativ Džeksoniv. Zasnovanyj u 1964 roci, gurt za istoriju svogo isnuvannja prodav ponad 100 miľjoniv zapysiv i ostatočno rozpavsja lyše u 1989.

U 1971 roci 13-ričnyj Majkl Džekson zalyšaje gurt ta rozpočynaje soľnu kar’jeru, jaka u nastupnyh desjatylittjah zrobyť jogo globaľnym fenomenom, ale pro ce pizniše.

Sered inšyh artystiv Motown — Stivi Vander, Lajonell Riči i Boyz II Men, ale pro ostannih i proščaľnyj akord Motown Records my tež pogovorymo v nastupnyh materialah.

Zagalom, Motown Records dopomig zrobyty proryv afroamerykanśkoї muzyky u mejnstrim, a takož glyboko vplynuv na stanovlennja dysko i vsju majbutnju pop-muzyku zagalom.

Budivlja Brill

Za adresoju 1619 Brodvej v Nju-Jorku j dosi znahodyťsja «Budivlja Brill». Tak vyjšlo, ščo nevysokyj, jak na Mangetten, 11-poverhovyj budynok u styli artdeko stav miscem, de zanovo narodylasja amerykanśka pop-industrija.

Šče z epohy «velykyh bendiv» u 30-h ta 40-h u «Budivli Brill» počaly bazuvatysja ofisy muzyčnyh lejbliv ta studiї. Prote, z pryhodom rok-n-rollu vplyv profesionaliv vid muzyčnoї industriї poslabšav — na peršyj plan vyjšly haryzmatyčni artysty, za jakymy lejbly poljuvaly i buly zmušeni davaty їm povnu kreatyvnu svobodu, aby maty prybutky.

Na korotkyj period u šistdesjatyh sytuacija zminylasja.

Počaty treba zdaleku — a same stanu togočasnogo suspiľstva. Važko ujavyty, ale takogo prošarku naselennja jak «tinejdžery» do šistdesjatyh nihto ne vydiljav. Rozkiš buty bezturbotnym pidlitkom bula ne po gamancju dlja bagaťoh meškanciv zahidnyh kraїn. Odrazu pislja školy biľšosti z nyh dovodylosja počynaty pracjuvaty (abo, za togočasnymy normamy, vyhodyty zamiž u vypadku z divčatamy).

Razom zi zrostannjam dobrobutu, a takož zbiľšennjam dostupnosti vyščoї osvity z’javyvsja novyj suspiľnyj prošarok zi svoїmy potrebamy ta zdatnistju spožyvaty — pidlitky, jaki žyly na baťkivśki groši i ne maly inšyh zanjať, okrim jak včytysja. Cja audytorija bula komercijno pryvablyvoju.

Same u cej moment «Budivlja Brill» otrymuje druge žyttja jak centr novoї pop-muzyky.

Nova pop-muzyka uvibrala v sebe vsi tendenciї «dykyh žanriv», ščo dominuvaly do 50-h rokiv, ale teper bula stvorena profesionalamy, jaki pracjuvaly jak konvejer. Na 1962 rik v budynku bazuvalosja vže biľš jak 165 ofisiv kompanij, tak čy inakše pov’jazanyh z muzykoju. Jakščo muzykant hotiv rozpočaty kar’jeru, vin mig zrobyty ce prosto ne vyhodjačy z budivli: znajty lejbl, otrymaty tekst ta aranžuvannja, zapysaty pisnju ta nadrukuvaty obkladynku dlja aľbomu.

V «Budivli Brill» vperše z’javylosja take javyšče jak targetuvannja muzyky pid pevnu audytoriju — peršoju takoju staly same tinejdžery.

Artysty «Budivli Brill» — ce divčači gurty abo sympatyčni molodi čoloviky, jaki v svoїh pisnjah romantyzujuť stosunky, a takož spivajuť pro rizni inši problemy, ščo z nymy stykalysja togočasni pidlitky.

The Shangri-Las buly jaskravym prykladom same takogo gurtu. Їhnij hit Remember (Walking in the Sand) dosi zalyšajeťsja aktuaľnym i neščodavno stav virusnym u TikTok.

U pevnyj moment muzyka, ščo vyhodyla z «Budivli Brill» abo bula nathnenna firmovym stylem stala zvučaty odnakovo. Rezydenty budivli zgadujuť, jak vony u svoїj studiї mogly pysaty jakuś pisnju, a z susidńoї kimnaty donosylasja b nastiľky shoža melodija, ščo її skladno bulo vidriznyty vid їhńoї, hoča ce bula zovsim inša komanda kompozytoriv ta zovsim inša pisnja.

Vrešti rešt, same ce stalo odnijeї z pryčyn švydkogo zanepadu ćogo legendarnogo miscja. Ta brillivśkyj «muzyčnyj konvejer» zalyšyv bagatyj spadok po sobi. Vse ž vin ne buv pozbavlenyj talantu ta kreatyvnosti. Pro ce jaskravo svidčyť toj fakt, ščo bagato z piseń tijeї epohy zalyšajuťsja kuľtovymy do śogodni.

Ne bude velykym perebiľšennjam skazaty: naviť The Beatles mogly buty zovsim inšymy, jakby ne «Budivlja Brill» — i same pro nyh my pogovorymo zaraz.

Brytanśke vtorgnennja

Koly amerykanśkyj rok-n-roll zahopyv svit, molode pokolinnja po vsij planeti namagalosja kopijuvaty styľ amerykanśkyh muzykantiv-buntariv. Vyhodylo, vočevyď, ne duže.

Osoblyvyh masštabiv ce javyšče nabulo u Velykij Brytaniї, hoča do The Beatles osoblyvyh uspihiv nihto ne dosjag. U tomu skladi, pro jakyj znajuť vsi — Džon Lennon, Pol Makkartni, Džordž Garrison ta Rinğo Starr — gurt sformuvavsja do seredyny 60-go roku. Prote, nastupni dva roky vystupav lyše nažyvo.

Peršyj aľbom Please, Please Me «bitlam» vdalosja zapysaty lyše u 1963 roci, lyše za odyn pidhid. Pislja relizu vin praktyčno odrazu zahopyv vsju Brytaniju ta porodyv «Bitlomaniju» — gurt obožnjuvaly bukvaľno vsi. V podaľšomu vsi odynadcjať plativok The Beatles dosjagaly peršogo rjadka u brytanśkomu čarti.

Cikavyj moment. Jakščo posluhaty Please, Please Me uvažno, možna počuty, ščo vin zvučyť točno tak samo jak leď ne buď-jakyj inšyj aľbom, zapysanyj u «Budivli Brill» — miscjamy naviť golos Džona Lennona važko vidriznyty vid vokalu Bobbi Vi, odnijeї z zirok «brillivśkoї» epohy.

Vtim, same The Beatles za sumnoju ironijeju i vbyly «Budivlju Brill», rozpočavšy tak zvane «brytanśke vtorgnennja».

Odrazu pislja šalenogo uspihu na baťkivščyni, «bitliv» pomityly i u SŠA. Vzymku 1964 gurt vidpravyvsja u svij peršyj vizyt za Atlantyku, spryčynyv tam furror ta proklav stežku na zahid vsim inšym anglijśkym muzykantam.

Protjagom nastupnyh kiľkoh rokiv brytanśka muzyka dominuvala v amerykanśkyh čartah ta po vśomu svitu. Same na cej period prypadaje pik populjarnosti The Rolling Stones, jakyh z «bitlamy» často predstavljajuť jak supernykiv. Jakščo The Beatles buly biľš shožymy na amerykanśku pop-muzyku, to gurt Mika Džağğera čerpav nathnennja z klasyčnyh bljuzu ta rok-n-rollu, buv značno biľš «brudnym» ta agresyvnym.

Varto zgadaty j inšyh anglijśkyh beneficiariv, jakym vdalosja zavojuvaty amerykanśkyj rynok, zavdjaky «bitlomaniї».

Zokrema, The Animals, jaki staly populjarnymy po obydva boky Atlantyky, zavdjaky svoїj versiї staroї bljuz-pisni The House of Rising Sun, avtorstvo jakoї zagubleno.

Zagalom, kiľkadesjat gurtiv ta artystiv uvirvalysja na amerykanśku ta globaľnu scenu u drugij polovyni 60-h, povnistju zminyly її landšaft ta zaproponuvaly amerykancjam nove pročytannja їhnih ridnyh žanriv.

Brytanśke vtorgnennja vidbulosja ne lyše v muzyci, ale j i v inšyh kuľturnyh sferah: vid kino do mody. Hoča «anglofilija» švydko zijšla naniveć, їj vdalosja vbyty kiľka neperspektyvnyh žanriv ta micno zakripyty misce Brytaniї na svitovij muzyčnij mapi. Z togo času Spolučene Korolivstvo zalyšajeťsja odnym iz golovnyh kuľturnyh eksporteriv po vsij planeti.

Džymi Gendriks

Poky Brytanija zavojovuvala Ameryku, zvorotnje robyv molodyj afroamerykanśkyj hlopčyna, jakyj razom zi svojeju novospečenoju grupoju Jimi Hendrix Experience, prybuv do Londona u 1966 roci, ščob narešti zrobyty perši zapysy svojeї muzyky.

U lystopadi gurt zigrav v londonśkomu ničnomu klubi, de sered publiky buly Džon Lennon, Pol Makkartni, Mik Džağğer ta inši vydatni muzykanty togo času. Vsi vony buly šokovani tym, ščo prodemonstruvav Gendriks. Cej vystup dopomig gurtovi pidpysatysja z brytanśkym lejblom Polydor i zapysaty peršyj syngl Hey Joe.

Za svoju nedovgu kar’jeru Gendriksu vdalosja dosjagty zvannja najvirtuoznišogo gitarysta v istoriї muzyky ta povnistju zminyty stavlennja do elektrogitary jak do instrumentu. Vsi jogo aľbomy dosi prodajuťsja biľšymy nakladamy, niž za jogo žyttja.

U 1970 roci Džymi u Nju-Jorku vidkryv vlasnu studiju pid nazvoju Electric Lady, jaka buduvalasja speciaľno pid jogo potreby. Nastupnogo dnja pislja vidkryttja studiї Gendriks zrobyv tam svij ostannij zapys, potim poletiv do Londona i za kiľka tyžniv tam pomer.

Studija isnuje dosi, i tam zapysuvalysja desjatky legendarnyh muzykantiv: vid Stivi Vandera ta Devida Bovi do Daft Punk, Adeľ i Jay-Z.

Rok-muzyka i epoha zagaľnoї ljubovi 

Červonoju nytkoju kriź vse desjatyriččja projšly masova boroťba za prava ljudyny, zrostajuča populjarnisť ruhu gippi, seksuaľna revoljucija ta bagato inšyh sociaľnyh javyšč, jaki ne mogly poznačytysja na muzyci.

Rok-muzyka vidirvalasja vid korinnja i pid vplyvom suspiľnyh zmin otrymala desjatky novyh naprjamiv. Sered molodi togo času buv populjarnyj foľk. Nabrav populjarnisť Bob Dilan, śogodni vyznanyj jak najvelyčnišyj sonğrajter vsih časiv.

Akustyčnyj duet Pola Sajmona ta Arta Ğarfankela takož buv sered najbiľš populjarnyh gurtiv epohy. Peršyj, do reči, takož buv odnym iz avtoriv u «Budivli Brill», ale hovavsja pid psevdonimom, ščob ne asocijuvatysja sered faniv jak komercijnyj artyst.

U drugij polovyni šistdesjatyh na foni masovogo zahoplennja maryhuanoju, galjucynogennymy grybamy i LSD, z’javljajeťsja psyhodeličnyj rok. Pid vplyvom Džymi Gendriksa biľše gitarystiv stalo eksperymentuvaty z elektrogitaramy, i distoršn, fidbek ta inši efekty staly harakternymy rysamy psyhodelik-roku.

Takož žanr pryvnis do zahidnoї muzyky indijśki etnični motyvy ta shidni instrumenty, inkorporuvav v sebe džazovi improvizaciї i bagato eksperymentuvav z abstraktnymy tekstamy, rozšyryvšy meži tematyk, pro jaki možna spivaty.

Obijty storonoju cej ruh ne zmogly naviť The Beatles, vypustyvšy odyn iz najvidomišyh piznih svoїh aľbomiv pid nazvoju Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. Vin vyjšov naperedodni «Lita ljubovi» — podiї u 1967 roci, koly ponad 100 000 ljudej zibralosja v odnomu z rajoniv San-Francysko, ščob sluhaty muzyku, vžyvaty narkotyky ta zajmatysja kohannjam.

Psyhodelik-rok gurty zgodom pišly u vidryv ta počaly zmišuvaty žanry, instrumenty ta pryjomy vzagali bez obmežeń, peretvoryvšy ce vse na inšyj pidžanr — proğrok. Odnym iz ključovyh aľbomiv žanru stav In the Court of the Crimson King gurtu King Crimson. Populjarnisť proğroku sjagne piku u seredyni simdesjatyh, pislja čogo zijde naniveć, ale sam žanr rozmaže svij vplyv tovstym šarom na vsij muzyčnij industriї.

Kuľminacija šistdesjatnyctva

Zaveršennjam epohy šistdesjatyh, napevno, možna vvažaty Vudstok — masštabnyj festyvaľ v Ameryci vlitku 1969 roku, ščo zibrav ponad 400 tysjač ljudej, ta bagaťoh najvažlyvišyh artystiv tijeї ery. Festyvaľ stav ostannim gučnym akkordom šistdesjatnyctva.

9 serpnja 1969 roku Čarľz Menson ta jogo poslidovnyky z dyvnogo kuľtu pid nazvoju «Sim’ja» žorstoko vbyvajuť u vlasnomu domi Šaron Tejt — vidomu aktorku ta družynu režysera Romana Poljanski. «Sim’ja» viryla u te, ščo nezabarom rozpočneťsja mižrasova vijna pid nazvoju Helter Skelter — jak trek na dev’jatomu aľbomi The Beatles, takož vidomomu jak «Bilyj Aľbom». Za perekonannjam Mensona, plativka bula pevnoju instrukcijeju do tijeї samoї vijny.

Zvirstvo, z jakym bulo skojeno vbyvstvo, a takož čutky i reaľni zločyny, skojeni nasliduvačamy ta poslidovnykamy Mensona, poklaly kraj mriї gippi pro svit zagaľnoї ljubovi, a razom z tym — vsij kuľturi «pokolinnja Vudstoku». Jak svidčať sučasnyky, dlja ljudej tijeї epohy, ščo zvykly zalyšaty dveri nezamknenymy ta dovirjaty neznajomcjam, ce bulo glybokym potrjasinnjam.

Togo ž lita The Beatles vostannje popracjujuť razom u studiї, a vže vzymku pislja ćogo Pol Makkartni faktyčno pidtverdyť, ščo gurt rozpavsja.

Ostannim na potjag šistdesjatyh vstyg zastrybnuty molodyj Devid Bovi zi svoїjeju vičnoju kosmično-romantyčnoju baladoju Space Oddity, jaka, vtim zalyšaje girkyj pisljasmak, adže її geroj Major Tom švydše volije nazavždy zalyšytysja u holodnij bezmovnosti kosmosu, aniž povertatysja na Zemlju.

Simdesjati

Black Sabbath jak pohoronna komanda ery gippi, stanovlennja pank-roku, perša elektronika, lyhomanka subotńogo večora i nova reinkarnacija pop-muzyky — vse ce v nastupnomu materiali pro desjatylittja simdesjatyh.