🤔 Jak i hto znyščyv Radjanśkyj sojuz

Vvečeri 20 serpnja 1991 roku v Moskvi mrjačyv legkyj došč, jakyj obicjav perejty v zlyvu. V cej čas bilja Bilogo Domu desjatky tysjač ljudej sporudžuvaly zahysni barykady. Atmosfera bula napružena i ljudy očikuvaly šturmu budivli. Postijno pryhodyla nova informacija pro kolonu tankiv ta bronetransporteriv jaka vyїhala do Bilogo Domu. V cej čas Jeľcyn znahodjačyś u budivli valyvsja z nig vid utomy j gotuvavsja trohy pospaty.

Jeľcyn pislja nevdalyh polityčnyh hodiv, buv vidpravlenyj na peryferiju. Vvažajučy svoje polityčne žyttja zakinčenym, vin čynyť nevdalu sprobu samogubstva. Diznavšyś, ščo zakolotnyky GKČP praktyčno uv’jaznyly lidera Sojuzu na villi v Krymu, vin povertajeťsja do Moskvy j vystupaje za svogo oponenta Gorbačova i zasudžuje zakolotnykiv. Jeľcynu vdaloś mobilizuvaty sojuznykiv i gromadjan, desjatky tysjač ljudej pryjšly do Bilogo Domu i teper očikuvaly krovavoї rozv’jazky.

Opivnoči prolunaly perši postrily. General Valentyn Varennykov skeruvav vijśkovu tehniku do Bilogo Domu. A gvyntokryly zi specpryznačencjamy gotuvalyś do vysadžennja na dah budivli. Kolona bronetehniky same zahodyla u tuneľ pid Kalininśkym prospektom i nespodivano opynylaś v zasidci jaku vlaštuvaly zahysnyky Bilogo Domu. Vyhid iz tunelju buv zablokovanyj trolejbusamy, i tiľky odyn bronetransporter vyrvavsja, inši popaly pid udar mitynguvaľnykiv, sered jakyh bulo i bagato afganciv. U cij bytvi zagynulo troje gromadjan, soldatam vdaloś vtekty j pokynuty bronetehniku. Gvyntokryly tež ne zmogly vysadytyś na budivlju, syľnyj došč i ne zbyravsja slabnuty. Rozumijučy svoju pomylku glavy GKČP i KDB dajuť nakaz pro vidvedennja vijśk i prypynennja šturmu.

Ce buv povorotnyj moment v rozpadi Sojuzu. Vijśka prorvalyś do villy j vypustyly Gorbačova i rodynu. Ale jogo avtorytet buv pidirvanyj, a rejtyng Jeľcyna strimko zrostav. Počalaś zapekla boroťba za vladu. Gorbačov pragnuv zberegty Sojuz, todi jak Jeľcyn bačyv Rosiju pravonastupnyceju imperiї.

Za cym vsim sposterigaly SŠA, a prezydent Džordž Buš javno ne bažav rozpadu Sojuzu, vin bojavsja, ščo zamisť ńogo pojavyťsja z desjatok riznyh lideriv novospečenyh respublik, v jakyh na rukah bude valiza z jadernoju zbrojeju, i todi hto znaje do čogo ce može pryzvesty. Vin vsima sylamy pidtrymuvav Gorbačova, i koly buv z vizytom v Ukraїni, to j ne zaїkavsja pro vyznannja možlyvoї nezaležnosti Ukraїny.

V cej čas v Ukraїni nihto ne znav ščo bude dali. Sposterigajučy za podijamy v Moskvi, golova ukraїnśkogo parlamentu pid tyskom opozyciї sklykaje pozačergovu sesiju Verhovnoї Rady. Čerez dva dni, ljudy šče biľše pryjšly pid stiny Rady. Kravčuk nalaštuvavsja na robočyj deń i praci nad popravkamy. V cej čas nacional-demokraty pidgotuvaly akt progološennja nezaležnosti Ukraїny j ne očikuvano zaproponuvaly vnesty na golosuvannja, čym spryčynyly rozgublenisť deputativ. Za projekt Levka Luk’janenka, avtora aktu pro nezaležnisť, progolosuvaly biľšisť – 346 deputativ. Teper bulo slovo za gromadjanamy na vseukraїnśkomu referendumi.

Ni Buš, ni Gorbačov ne bačyly Sojuz bez Ukraїny. Ale їh golosy ne buly počuti. Nabravšy polityčnogo rejtyngu i gotujučyś do rozpadu Sojuzu, Jeľcyn tež ne myslyv Rosiju bez Ukraїny. Rozumijučy, ščo na referendumi značna biľšisť progolosuvala za nezaležnisť, Jeľcyn obdumuje SND jak sojuz nezaležnyh deržav. Lidery tŕoh golovnyh respublik Rosiї, Ukraїny ta Bilorusi zbyrajuťsja na villi v Biloveźkij Pušči. Jeľcyn i jogo biloruśkyj kolega Šuškevyč, spočatku namagalyś povernuty Ukraїnu do Sojuzu, vmovljajučy Kravčuka, koly toj kategoryčno vidmovyvsja, perejšly do drugogo variantu. Їhni diї potim buduť rozcineni jak zakolot tomu, ščo vony vyrišyly rozpustyty Sojuz i zasnuvaty SND.

Pislja dovgyh peremovyn, Jeľcynu vdaloś dolučyty do SND i inši respubliky. Gorbačov, jakyj do kincja viryv, ščo sylamy SŠA zmože zberegty Sojuz, buv zmušenyj podaty u vidstavku. 25 grudnja na katolyćke Rizdvo, po vsih telekanalah pokazuvaly spuskannja červonogo stjaga v Kremli. Sojuzu biľše ne isnuvalo.

Osnovni daty:

• 19 serpnja 1991 start zakolotu ta uv’jaznennja Gorbačova.
• 20 serpnja 1991 nevdala sproba zahoplennja Bilogo Domu
• Pislja nevdalogo zakolotu Jeľcyn staje golovnoju polityčnoju figuroju.
• 1 Grudnja 1991 referendum Ukraїny
• 8 Grudnja Biloveźka ugoda
• 25 grudnja smerť Sojuzu

Pidsumky:

Hto ž rozvalyv Sojuz? Bulo bagato faktoriv, ale ostanńogo smerteľnogo udaru točno zavdala Ukraїna. Progolosuvavšy za nezaležnisť my znyščyly imperiju čym možemo pyšatyś. Sergij Plohij napysav duže jaskravu i detaľnu rozpoviď pro zanepad Sojuzu. Vin otrymav dostup jak do arhivu SŠA, tak i Rosiї. Rozpoviď vyjšla duže detaľna. Takož Plohij perečytav ščodennyky vsih golovnyh polityčnyh personalij togo času, tož my majemo zmogu zazyrnuty u їh vnutrišnij svit i dumky. Jakščo «Bramu Jevropy» možna krytykuvaty za dejaku netočnisť i viľne tlumačennja istoriї, to «Ostannja imperija» vyjšla nabagato kraščoju i detaľnišoju.