🤔 Hto peršym ustav, togo i kapci? — Uryvok iz knyžky «Moje! Ščo komu naležyť i jak ce na nas vplyvaje»

Profesory prava Majkl Geller ta Džejms Zaľcman napysaly knyžku, jaka rujnuje naši zvyčni ujavlennja pro vlasnisť ta prynaležnisť «Moje! Ščo komu naležyť i jak ce na nas vplyvaje». Vony diljaťsja najjaskravišymy istorijamy zi svojeї praktyky ta dosvidu koleg, de superečky ščodo volodinnja pryzvodyly do dijsno dyvnyh, paradoksaľnyh, a časom naviť kumednyh vypadkiv.

Knyžka, jaka ohopljuvala by problemu vlasnosti tak kompleksno i z takym prykladnym aspektom, šče j spravdi ne bulo na svitovomu rynku. Tož pročytaty pro jurydyčni precedenty z ćogo pryvodu j argumenty, pislja jakyh dumaješ: «Nu, zvisno, logično, čomu ž nihto odrazu ne zrozumiv, ščo tak bude pravyľniše», — ce vražajučyj dosvid. A vypadkiv dysputiv z pryvodu vlasnosti na storinkah bagato

Anton Martynov, zasnovnyk «Laboratoriї»

Proponujemo uryvok-storitelling iz knyžky, jakyj naočno demonstruje, naskiľky rozmytym je śogodni ponjattja «vlasnisť»:

«Džejms Bič — kremeznyj čolov’jaga zrostom pid dva metry. Pid čas rejsu United Airlines iz Njuarka do Denvera molodyj pidpryjemeć odrazu pislja zľotu opustyv stolyk i prykripyv do ńogo štukenciju z nazvoju Knee Defender. Knee Defender (vid angl. «zahysnyk kolin») — ce prostyj plastykovyj prystrij za 21,95 dolara, ščo prykručujeťsja do kriplennja vidkydnogo stolyka ta blokuje spynku sydinnja pasažyra poperedu. Na vebsajti, de možna prydbaty cej dyvo-prystrij, stverdžujuť, ščo Knee Defender «ne dasť pasažyru poperedu zmogy opustyty spynku j zahystyť vaši kolina ta vaš osobystyj prostir pid čas poľotu». Otže, Bič stvoryv sobi komfortni umovy, spokijno vidkryv noutbuk i počav pracjuvaty.

Ce ne vygadka, a cilkom reaľna istorija. Koly pasažyrka, jaka sydila poperedu, sprobuvala «rozslabytysja, vidkynuty spynku krisla j nasolodytysja poľotom», jak poradyly їj bortprovidnyky, spynka čomuś ne zrušyla z miscja. Žinka poskaržylasja stjuardesi, a ta poprosyla Biča prybraty prystrij, ale vin vidmovyvsja. Oburena pasažyrka z rozgonu gepnulasja na krislo ta zbyla i prystrij, i noutbuk Biča. Čolovik tež vidreaguvav agresyvno — vin znovu pidnjav її spynku ta švydko prykripyv zatyskač. Todi pasažyrka rozvernulasja i žburnula v oponenta svoїm napojem. My nikoly ne diznajemosja, jak mig by zaveršytysja cej pojedynok, oskiľky pilot vyrišyv zdijsnyty ekstrenu posadku v Čykago. Oboh pasažyriv znjaly z rejsu, a litak dali poletiv do Denvera, kudy prybuv iz zapiznennjam na 1 godynu 38 hvylyn.

U 2020 roci na rejsi American Airlines z Novogo Orleana do Pivničnoї Karoliny vidbuvsja shožyj incydent. Pasažyrka Vendi Viľjams, jaka sydila v peredostanńomu rjadu, vidkynula spynku svogo krisla j zatysnula čolovika pozadu neї, jakyj ne mig vidkynutysja, bo jogo rjad buv ostannim. Zadlja pomsty vin uveś rejs rytmično štovhav kulakamy sydinnja Viľjams, nače oskaženilyj metronom, a žinka vse ce nepodobstvo znjala na video, jake momentaľno pidirvalo internet.

To hto naspravdi pravyj?

Vidpoviď pasažyrky Viľjams prosta: spravedlyvisť na її boci, adže knopka, ščo vidkydaje spynku, roztašovana na її pidlokitnyku, a otže, pravo vstanovljuvaty kut nahylu spynky naležyť їj. Pravylo zvučyť tak: use, ščo pov’jazane z čymoś moїm, tež naležyť meni. Tak svoje pravo volodity čymoś obğruntovuvaly šče pervisni ljudy tysjači rokiv tomu. Natomisť pogljad Biča bazujeťsja na nepysanomu zakoni, vygadanomu šče v seredńovičnij Angliї, vidpovidnogo do jakogo toj, hto volodije zemeľnoju diljankoju, volodije neju «vgoru» do raju i «vnyz» do pekla. Na dumku Biča, jomu naležyť prostir vid jogo spynky do spynky susida poperedu po goryzontali j vid bagažnoї polyci do vsypanogo kryhtamy kylyma po vertykali. Koly v cej prostir nahabno phajeťsja spynka čyjogoś sydinnja, take neprypustyme vtorgnennja porušuje meži čužoї vlasnosti.

Tak zvane «pravylo akcesiї», abo pryjednannja, na jake posylalasja Viľjams («use, ščo pov’jazane z čymoś moїm, tež naležyť meni»), — najpošyrenišyj nepysanyj zakon vlasnosti, pro jakyj vy, najimovirniše, nikoly ne čuly. Vin pojasnjuje, čomu zemlevlasnyky volodijuť rodovyščamy nafty j gazu, jaki vidkryly na їhnih zemeľnyh diljankah, čomu Kalifornijśka dolyna prosidaje j čomu kraїny vvažajuť svojeju vlasnistju ne lyše zemli, a i prylegli terytoriaľni vody. Utim, v incydentah, ščo stalysja z Bičem i Viľjams, spraćovuje šče odne ne menš cikave pravylo vlasnosti.

Pered zľotom bortprovidnyk prosyť usih pasažyriv pidnjaty j zafiksuvaty spynky krisel vertykaľno. Tobto v Biča peršym vynyklo ekskljuzyvne pravo na volodinnja prostorom pered soboju. «Hto peršym ustav, togo j kapci» — šče odyn prymityvnyj zakon, ščo daje pravo golosno zajavyty: «Moje!». Dity za pryncypom žyvoї čergy zastosovujuť jogo na dytjačyh majdančykah, a dorosli — na vidstani 10 000 metriv nad zemleju. Ja buv peršym, tomu ce — moje.

Ne zabuvajte takož, ščo Bič fizyčno zavolodiv prostorom navkolo svoїh kolin, koly zablokuvav spynku sydinnja pasažyrky j počav spokijno pracjuvaty. A vidpovidno do odnogo vidomogo vyslovu, «volodinnja — ce dev’jať desjatyh zakonu». Do cyh tŕoh nepysanyh pravyl vlasnosti, ščo spryčynjujuť konfliktni sytuaciї, — pryncyp akcesiї, pryncyp žyvoї čergy ta pryncyp fizyčnogo volodinnja — osoblyvo pyľnu uvagu gromadśkosti pryvertajuť same aviapereľoty.

Čomu taki konflikty počaly vynykaty same zaraz? Adže raniše za spynky krisel u litakah nihto, zdajeťsja, ne vojuvav. Vyjavljajeťsja, donedavna miž sydinnjamy v litakah buv deščo biľšyj prostir — jogo vystačalo, ščob odnočasno opustyty i stolyk, i spynku. Nihto naviť ne zamysljuvavsja pro te, komu naležyť cja terytorija, adže miscja vsim bulo vdostaľ. Neščodavno aviakompaniї počaly zmenšuvaty cju vidstań: jakščo raniše miž sydinnjamy bulo 89 santymetriv, to śogodni — lyše 79. U dejakyh litakah cej pokaznyk išče menšyj — tiľky 71 santymetr. Kožen zaoščadženyj santymetr daje aviapereviznykam možlyvisť ustanovyty do šesty dodatkovyh misć, a dodatkovi miscja — ce dodatkovi groši. Aviakompaniї, oderžymi zrostannjam prybutkiv, namagajuťsja jakomoga ščiľniše utrambuvaty pasažyriv ta ignorujuť toj fakt, ščo ljudy ostannim časom stajuť dedali gladšymy, a stolyky v ti kiľka cinnyh godyn aviapereľotu pasažyry dedali častiše vykorystovujuť dlja roboty z noutbukom.»