Blic: Ščo robyty z ryzykamy striljanyny u školah ta vyšah

Čomu my pro ce govorymo?

17 žovtnja 2018 roku student Kerčenśkogo politehničnogo koledžu Vladyslav Rosljakov z 2 rjukzakamy uvijšov do prymiščennja svogo navčaľnogo zakladu čerez zapasnyj vhid. Skorystavšyś tualetom, ščo buv zakrytyj na remont, vin pereodjagnuvsja, distav rušnycju 12 kalibru ta sumku z samorobnymy vybuhovymy prystrojamy i vyrušyv korydoramy koledžu. Nevdovzi progrymiv vybuh, jakyj zrujnuvav častynu poverhu ta prolunaly zvuky striljanyny, zafiksovani učnjamy koledžu na video. Dozvil na zbroju Rosljakov otrymav na zakonnyh pidstavah, raniše projšovšy pidgotovku jak strileć u tabori «Artek» vže za časiv rosijśkoju okupaciї Krymu. Vnaslidok zastosuvannja vybuhivky ta striljanyny za perši pivgodyny zagynulo ščonajmenše 18 osib, značna kiľkisť učniv ta pracivnykiv koledžu otrymaly poranennja. Sam Rosljakov buv znajdenyj zastrelenym na drugomu poversi navčaľnogo zakladu. Na obliku v policiї, juvenaľnyh organah čy psyhonevrologičnyh dyspanserah jak Ukraїny, tak j okupacijnoї administraciї strileć ne buv, jogo odnogrupnyky harakteryzuvaly jogo jak tyhogo, spokijnogo j ničym ne prymitnogo učnja. Raniše vin skaržyvsja dekiľkom znajomym, ščo jogo duže «dovodjať» vykladači.

Čy pravda, ščo usi podibni «striľci» nadyhajuťsja prykladom rezonansnyh teraktiv (na kštalt incydentu v Kolumbajni 1999 roku)?

ZMI ta blogery korystujuťsja pryjomom sproščennja ta uzagaľnennja, aby «pryv’jazaty» pogljady, pryčyny ta scenarij rozvytku podij u vsih podibnyh tragedijah do pevnogo universaľnogo etalonu. Za takyj vony pryjmajuť abo incydent u amerykanśkij školi Kolumbajn 1999 roku, abo vypadok striljanyny za učastju Andersa Brejvika, sprjamovanu proty norveźkoї molodi, ščo stalasja u 2011 roci.

Odnak slid rozumity, ščo sered svoїh kuľturnyh orijentyriv toj že Brejvik zaznačav «Krytyku čystogo rozumu» Immanuїla Kanta i «Doslidžennja pro pryrodu i pryčyny bagatstva narodiv» Adama Smita, ale až nijak ne «Majn Kampf». A v socmerežah nazyvav kumirom Vinstona Čerčyllja, ale ne Gitlera čy Ğebbeľsa. Jogo ideologiju švydše možna bulo nazvaty shožoju na pogljady Unabombera, a ne lideriv Treťogo Rajhu. Zovnišni oznaky, za jakymy načebto usi podibni «striľci» vyključno čytajuť nacystśku literaturu, je satanistamy čy fotografujuťsja na tli svastyky, — ne biľše, aniž stereotyp iz «žovtoї presy». Pryčyny agresiї ta vbyvstv možuť buty absoljutno riznymy — vid religijnoї čy etničnoї neterpymosti do osobystyh negarazdiv ta stijkyh čy tymčasovyh rozladiv psyhiky. Nemaje «syndromu Kolumbajna» čy «syndromu Unabombera», na osnovi jakogo dijuť vsi ci ljudy. Prote bezumovno, šyrše vysvitlennja dijaľnosti podibnyh terorystiv vede do їhńoї častkovoї «geroїzaciї» v očah ljudej z nestijkoju pysyhikoju čy shyľnyh do asociaľnoї povedinky — vidtak, ne možna vyključaty ryzyk pojavy nasliduvačiv podibnyh dij naviť na pidkontroľnij terytoriї Ukraїny (ne kažučy vže pro okupovanu vijśkamy ta bojovykamy RF terytoriju, de kuľt nasyľstva ta zbroї nabuv značnyh masštabiv).

Čy pravda, ščo v uśomu vynni komp’juterni igry ta narkotyky?

Šče odyn stereotyp, pošyrenyj u ZMI ta postijno pidžyvljuvanyj čyslennymy «ekspertamy», predstavnykamy duhivnyctva, konservatyvnymy kolamy suspiľstva — pro te, ščo do striljanyny v školah ta universytetah pryzvodjať komp’juterni igry z vysokym rivnem nasyľstva, pošyrennja narkotyčnyh rečovyn sered molodi ta їhnja legalizacija v okremyh kraїnah. Odnak jak svidčyť hronologija najrezonansnišyh teraktiv, vypadky masovyh vbyvstv častiše stavalysja tam, de volodinnja pevnymy rečovynamy je kryminalizovanym javyščem, a ne legaľnym.

Ščo ž stosujeťsja vplyvu komp’juternyh igor, to cja dyskusija najčastiše spyrajeťsja na manifesty ta doslidžennja Amerykanśkoї Asociaciї psyhologiv ta Akademiї pediatriv SŠA, u jakyh jdeťsja pro vysokyj ryzyk negatyvnogo vplyvu igor ta kontentu zi scenamy nasyllja na dytjaču psyhiku (v jakosti agrumentu ci doslidžennja naviť vykorystav prezydent SŠA Donaľd Tramp, komentujučy incydenty u školah iz zastosuvannjam vognepaľnoї zbroї). Z inšogo boku, v tomu ž materiali CNN nyzka doslidnykiv zaznačajuť, ščo shyľnisť pevnyh ditej do perevažnoї gry u žorstoki komp’juterni igry svidčať pro zagaľnu shyľnisť cyh osib do nasyľstva, a ne pro te, ščo igry cju shyľnisť vyklykajuť. Je j ti, hto stverdžujuť, ščo igry zi scenamy striljanyny ta vbyvstv dopomagajuť sublimuvaty negatyvni nastroї ta agresiju i navpaky znyžujuť ryzyky jmovirnoї striljanyny v reaľnomu žytti.

Ščo točno pravda — tak ce toj fakt, ščo ridni j blyźki majuť biľše času prydiljaty pidlitkam, cikavytysja їhnimy nastrojamy ta problemamy. Kerčenśkyj strileć buv pomičenyj za rozgljadannjam video zi scenamy striljanyny u riznyh školah ta čytannjam sajtiv pro manijakiv, odnak ani jogo druziv, ani jogo baťkiv ci deviantni projavy povedinky čomuś ne zacikavyly — a same vony j buly tryvožnymy sygnalamy.

Komentuje pryvatnyj psyholog Kateryna Ševcova:

— Golovna problema u vypadkah podibnyh striľciv poljagaje u tom, ščo na nyh ne zvertajuť uvagu ani vdoma, ani v školi. Baťkiv maje nastorožuvaty, jakščo dytyna ne dilyťsja z nymy vlasnymy perežyvannjamy, postijno perebuvaje u prygničenomu stani. Dytjači ta pidlitkovi depresiї — ce ne vygadka, vony isnujuť i inodi pryzvodjať abo do samogubstv, abo do serjoznyh pravoporušeń i problem zi zdorov`jam. Obgovoriť z dytynoju її problemy, shodiť razom do psyhologa (jakščo dytyna ne bude kategoryčno proty), jakščo treba, zminiť školu.

Zazvyčaj pidlitky gotujuťsja do striľby/pidryvu: peregljadajuť vidpovidni video v interneti/spilkujuťsja na specializovanyh forumah, sajtah toščo. Jakščo vy pomityly dyvnu povedinku svojeї dytyny, je sens potajky podyvytysja, čym vona cikavyťsja u mereži. Možlyvo, u vas z`javyťsja šans vberegty її vid fataľnoї pomylky. V žodnomu razi ne možna svaryty dytynu čy stavyty їj jakiś uľtymatumy, ce lyše pogiršyť sytuaciju. Jedynyj vyhid – dobrozyčlyva rozmova, de vy majete pokazaty, ščo vy u buď-jakij sytuaciїї na storoni svojeї dońky čy syna.

Včyteljam važlyvo zapobigaty bulingu u klasi, adže u 90% vypadkiv škiľni striľci z’javljajuťsja same čerez ńogo. Jakščo problema vže je, to potribno povidomyty pro neї škiľnomu psyhologu, baťkam ditej, administraciї školy. Zrobyty ce potribno maksymaľno taktovno, aby ne naškodyty žertvi bulingu. Zvyčajno, potribno pogovoryty z dytynoju, sprobuvaty znajty razom z neju šljahy vyrišennja problemy. Golovne tut postupovo rozvijaty pesymistyčne ujavlennja pro majbutnje, jake sklalosja u pidlitka. Striljaty dity počynajuť čerez te, ščo prosto ne bačať aľternatyvy u tij sytuaciї, ščo sklalasja. Odnoklasnykam čy odnokursnykam varto buty uvažnymy do vidljuďkiv, jaki je u kolektyvi. Potribno namagatysja vstanovyty družnij kontakt z takymy ljuďmy. Jakščo robyty ce vže zapizno, i žertva bulingu počala pogrožuvaty čy rizko zminyla povedinku, varto povidomyty pro ce včytelja / kuratora, škiľnogo psyhologa.

Jak povodytysja v razi, jakščo vy potrapyly u podibnu sytuaciju ta bačyte zagrozu žyttju otočujučyh?

Porady čytačam Na chasi nadala pryvatnyj psyholog-praktyk z Dnipra Kateryna Ševcova:

— Po-perše, do takyh nadzvyčajnyh sytuacij ljudej (a osoblyvo školjariv ta studentiv) potribno gotuvaty zazdelegiď. Usi my po-riznomu reagujemo na stres, i v bagaťoh prosto može buty šokovyj stan, jakyj їh paralizuje ta zavadyť vrjatuvaty svoje žyttja. Ljudy majuť znaty, de znahodjaťsja pracjujuči avarijni vyhody ta maty čitkyj plan dij u podibnij sytuaciї.

Jakščo striljanyna vže počalasja, i vy pobačyly u natovpi ljudynu, ščo prosto stoїť i ne tikaje, hapajte її za likoť i tjagniť u tomu naprjamku, u jakomu ruhajeťsja natovp. Namagajtesja ne vpasty, bo vas možuť prosto zatoptaty. Jakščo vy sami vidčuvajete, ščo ne kontroljujete vlasni diї ta ne možete povoruhnutyś, rizko vdyhniť ta vydyhniť, sprobujte maksymaľno syľno stysnuty paľci na rukah ta nogah, aby znov vidčuty vlasne tilo. Jakščo u vas dovgi nigti čy je pid rukoju bulavka, oliveć abo buď-jakyj inšyj gostryj predmet, zlegka vkoliť sebe (možna vščypnuty). Vlasne bude korysnym zazdeligiď produmaty, jak by vy rjatuvalysja u podibnij sytuaciї.

Krašče sprobuvaty jakomoga skoriše pokynuty prymiščennja, de striljajuť, i ne namagatysja spynyty strilka samostijno. Prote jakščo ćogo zrobyty ne vdalosja, ne robiť rizkyh ruhiv ta ne kryčiť. Strilok, skoriše za vse, sam znahodyťsja u zminenomu stani svidomosti i može prosto striljaty po vśomu, ščo pryvertatyme jogo uvagu. Naviť jakščo pidlitok zi zbrojeju raniše zdavavsja dosyť myroljubnym, spryjmajte jogo namiry serjozno. Ne rozmovljajte z nym zverhńo, ne robiť zauvažeń, ne dokorjajte. Žodni slušni argumenty jogo zaraz ne zaspokojať.

Jakščo vy opynylysja v odnij audytoriїї/korydori zi strilkom ta ne možete pokynuty prymiščennja, namagajtesja shovatysja za buď-jakyj predmet mebliv (šafa, šuhljada toščo). Isnujuť vypadky, koly dity vyžyvaly u takyh škiľnyh teraktah lyše tomu, ščo vstygly zahovatysja za tila vže zagyblyh odnoklasnykiv, i kulja v nyh ne vlučyla.

Ne vdavajte geroja. Jakščo vy opynylysja u zamknenomu prymiščenni zi strilkom, i vin poobicjav vbyvaty pevnu kiľkisť ljudej za pevnyj promižok času, ne treba odrazu jty z nym na dialog čy proponuvaty sebe u jakosti peršoї žertvy toščo. Te, ščo vy požertvujete svoїm žyttjam, ničogo ne zminyť. Strilok sam perebuvaje u šokovomu stani vid togo, ščo vin robyť. Potriben pevnyj čas, ščob vin počav vzagali pomičaty reaľnisť navkolo. Vaša zadača – protrymatysja jakomoga dovše, doky vas ne vrjatujuť.

Jakščo budivlju obstriljujuť zovni, ne pidhoďte do vikon. Prygniťsja (jakščo treba, ljagajte na pidlogu) ta ruhajtesja do vyhodu abo jakogoś ukryttja.

Iz cymy poradamy solidarna inspektor Upravlinnja zabezpečennja prav ljudyny NPU Zarina Majevśka:

— U takyj sytuacije ne slid naražaty sebe na nebezpeku. Varto znajty bezpečne misce ta povidomyty do policiї taku informaciju: točnu adresu, kiľkisť napadnykiv, zbroju, najavnisť zaručnykiv čy postraždalyh na misci incydentu. Pry možlyvosti slid takož vesty videosposterežennja (v teperišnij čas video vid cyviľnogo naselennja staje golovnym dokazom u rozkrytti zločyniv).

Jak fahivci ocinjujuť podiї v Kerči?

Pro peršopryčyny ta vminnja sposterigaty za zminamy v povedinci pidlitkiv ta molodi komentuje inspektor Upravlinnja zabezpečennja prav ljudyny NPU, staršyj lejtenant Nacionaľnoї policiї Zarina Majevśka:

— Varto zvertaty uvagu na povedinku osoby, її slova (ti, hto gotujuť jakiś zločyny, govorjať pro ce — na prymityvnomu rivni, ale govorjať). Možlyvo, šče možna spryjmaty jak sygnal do nedobrogo skrytnisť dytyny, vidmovu rozmovljaty, vplyv kola znajomyh. Ale najgolovniše — ce govoryty, reguljarno spilkuvatysja.

Ščo stosujeťsja rozsliduvannja kerčenśkogo incydentu, pravnyk, dyrektor mižnarodnoї spilky «Instytut nacionaľnoї polityky» Jurij Šulipa tak oharakteryzuvav ci podiї:

— Oskiľky AR Krym je terytorijeju Ukraїny, SBU zobov’jazana za faktom včynennja bagatoserijnogo vbyvstva v Kerči porušyty kryminaľnu spravu i jogo rozsliduvaty. Te, ščo predstavnyky pravoohoronnyh organiv ne majuť dostupu na okupovanu terytoriju, znyžuje jakisť rozsliduvannja zločynu. Odnak vony možuť rozsliduvaty cej zločyn na pidstavi materialiv, ščo mistjaťsja v interneti, sjužetiv tijeї ž vorožoї propagandy, zdijsnennja dopytiv osib, jaki prybuly z okupovanoї terytoriї, jakym vidomo pro zločyn, spivpraci z advokatamy poterpilyh ta inše.

Pry pidgotovci materialu bulo vykorystano vidpovidi ekspertiv, otrymani za dopomogoju platformy HelpSMIAnastasija Šyrina, HelpSMI — pro bezkoštovne «prosuvannja» startapiv za dopomogoju kontaktu z media.