Oksana Semenik
U poperednij statti
Vid Malevyča j nadali — ščo na časi znaty pro ukraїnśke mystectvo 1910-h my rozpovidaly pro mystectvo avangardu, jake niby peredčuvalo novyj period v istoriї. Cogo razu rozpovimo pro te, jak vidbuvalosja symvolične «vesillja» miž revoljucijnymy idealamy ta idealamy avangardu.
Pislja Žovtnevoї revoljuciї avangardysty namagajuťsja zrujnuvaty vse, ščo bulo «do» i zrobyty mystectvo utylitarnym. Žyvopys čy teatr biľše ne buly rozkiššju čy dekorom, a «vyhodyly» na vulyci. Mytci oformljuvaly afiši, tovary, posud i maly svoju filosofiju v arhitekturi. Pro ce my i rozkažemo v našij tretij statti specproektu «100 rokiv ukraїnśkogo mystectva».
Konstruktyvizm v ukraїnśkyh mistah
Otže, avangard počav zapovnjuvaty vulyci. I jakščo afiši čy plakaty šče potribno rozgledity, to velyčni budivli ne pomityty važko. Ujaviť, ščo vy žyvete v Harkovi v 1926 roci. Їzdyte na vozah, konjah, hodyte v lljanij soročci i ne znajete gramoty. A na golovnij plošči mista počynajeťsja budivnyctvo hmaročosa vysotoju v 13 poverhiv, ta šče j bez zvyčnyh kolon ta lipnyny.
Budynok Deržpromu, jakyj buduvaly z 1926 po 1928 roky, dosi lyšajeťsja symvolom Harkova i najvidomišym prykladom konstruktyvizmu v Ukraїni. U Kyjevi prykladiv konstruktyvizmu nebagato — ce Centraľnyj vokzal, CUM, dim-litak na vulyci Mazepy 3, Muzyčnyj teatr na Podoli.
Isnuje pošyrena dumka, ščo konstruktyvizm — ce radjanśkyj styľ. Ale naspravdi, vin z’javyvsja nabagato raniše u Nimeččyni — razom iz vidomoju školoju Bauhauzu. Filosofija školy Bauhauzu, a otže i konstruktyvizmu taka: funkcionaľnisť važlyviša za formu, a mystectvo maje buty dostupnym usim.
Konstruktyvizm, jak tečija avangardu, najbiľš jaskravogo projavyla sebe v arhitekturi. Dlja stylju harakterni prosti geometryčni formy, vidsutnisť dekoru, suvorisť ta monolitnisť zovnišńogo vygljadu.
CUM na Hreščatyku
Vasyľ Jermilov ta promyslovyj dyzajn
Odnijeju z golovnyh idejeju Bauhauzu bulo te, ščo promyslovyj dyzajn ta obrazotvorče mystectvo — rivni. Ukraїnśki hudožnyky togo času takož aktyvno pidtrymuvaly cju koncepciju. Napryklad, Vasyľ Jermilov, harkivśkyj hudožnyk, najbiľše pracjuvav u promyslovij grafici: rozrobljav i stvorjuvav eskizy oformlennja upakovok, sirnykovyh korobok, marok. Stvoryv novyj šryft i maljuvav obkladynky dlja knyžok i žurnaliv.
Jogo roboty často ne pozbavleni ideologičnogo zvučannja (napryklad, pačky cygarok z nazvoju «Lenin» abo «Illič»), ale zaraz my rozgljadajemo Jermilova, jak dyzajnera i hudožnyka, i naviť ne pomičajemo ćogo zabarvlennja.
Vasyľ Jermilov buv čy ne jedynoju nytočkoju, jaka spolučala avangard 1920-h rokiv i vže novyj avangardnyj pošuk u Harkovi, jakyj vidbuvsja pislja povalennja kuľtu Stalina, u seredyni 1950-h. Spočatku, avangardysty buly radi revoljuciї, ale zgodom, peršymy postraždaly vid neї. Jermilovu vdaloś unyknuty represij, ale žyv vin u spravžńomu pidpilli i buv reabilitovanyj lyše v 1960 roci.
Oleksandr Bogomazov: avangard ta kolorystyka
Ale ne dumajte, ščo vsi ukraїnśki hudožnyky togo času zajmalyś promdyzajnom abo ospivuvaly utopični ideї revoljuciї. Oleksandr Bogomazov, ukraїnśkyj hudožnyk ta teoretyk avangardu, u svoїj tvorčosti projšov dekiľka tvorčyh periodiv. Najvidomiši — ce kubofuturyzm ta spektralizm. Jogo tvorčisť — ce svojeridnyj eksperyment z rytmičnymy systemamy. Liniї žyvopysu i grafiky napruženi i dynamični, a rizni geometryčni figury v postijnomu rusi: skačuť, obertajuťsja, pereplitajuťsja. Faktyčno, vin ob’jednav tvorči pošuky italijśkyh futurystiv i symvolistiv. Jak i futurysty vin zobražuvav rytm ta ruh, ale jak symvolist pragnuv vyslovyty «kosmičnyj», totaľnyj rytm. Na jogo dumku, golovnym zavdannjam novogo mystectva bulo znajty vtračenu garmoniju, jaku vin bačyv u mystectvi drevnih hudožnykiv.
Napryklad, kartyna «Pravka pyl» — robota, jaka vidobražaje, z odnogo boku, avangardnyj pošuk, z inšogo boku, kolorystyku, prytamannu ukraїnśkomu mystectvu.
Majže odrazu pislja smerti im’ja ta tvorčyj dorobok Bogomazova bulo vykresleno z istoriї radjanśkoї epohy. Lyše u seredyni 1960-h pid čas «vidlygy» jogo im’ja ta tvorčisť buly perevidkryti mystectvoznavcjamy.
Anatoľ Petryćkyj: avangard u teatri, realizm na polotni
Šče odna figura ćogo periodu – ce Anatoľ Petryćkyj, jakyj buv odnym z providnyh dijačiv ukraїnśkogo teatraľnogo avangardu. 1929-go v Harkovi vyjšov aľbom «Teatraľni stroї Petryćkogo». Cej aľbom mav u svoїj biblioteci Pablo Pikasso. A Oleksandra Ekster posluguvalasja nym, vykladajučy osnovy kompozyciї v Sučasnij akademiї mystectv Leže v Paryži.
Jogo znamenyta robota «Invalidy», jaka eksponujeťsja v Nacionaľnomu hudožńomu muzeї, vidtvorjuje epohu depresiї i pošuku pislja Peršoї Svitovoї vijny, Žovtnevogo perevorotu ta vyzvoľnyh zmagań proty biľšovykiv pid čas 1920-h rokiv, kotri spustošyly v tomu čysli j Ukraїnu. Perša Svitova vijna dlja estetyky ta mystectva svogo času bula nejmovirnym stresom i šokom. Ce bula perša vijna, de bula zastosovana tehnika masovogo znyščennja, de ljudyna vidčula svoju mizernisť pered mašynamy, ščo zdatni vbyvaty.
«Invalidy» uspišno eksponuvalasja na Venecijśkij bijenale (1930), u Cjuryhu (1931), a dali dva roky podorožuvala Amerykoju v skladi vystavky kartyn, pro jaki najbiľše pysala jevropejśka presa. Pizniše čerez «zaliznu zavisu» vse zabulosja, ale imja Petryćogo znovu počynaje zvučaty na mižnarodnyh vystavkah. Zokrema, na vystavci «Krašči scenografy svitu HH storiččja» (1986) u Nimeččyni Petryćkomu nadaly počesne misce.
Vijna spilok
1920-ti roky dlja mystectva je dovoli viľnym časom: odni mytci prysvjačujuť sebe promdyzajnu, inši prodovžujuť stvorjuvaty novi idealy mystectva. Socrealizmom ta stalinśkymy premijamy šče naviť ne pahne, vlada ne vkazuje, ščo j jak maljuvaty. Ale napruga u mystećkomu seredovyšči zrostaje: hudožnyky, umovno kažučy, sperečajuťsja, hto je biľš revoljucijnym i progresyvnym.
Zvyčna rysa buď-jakogo hudožńogo seredovyšča — ce bezkinečni svarky. Ale naprykinci HH storiččja hudožnyky rozbyvajuťsja na partiї i počynajeťsja serjozne protystojannja.
Napryklad, najbiľšymy spilkamy buly tak zvani AHČU ta ARMU. AHČU — ce Asociacija hudožnykiv červonoї Ukraїny, na čoli jakoї stojav vydatnyj ukraїnśkyj hudožnyk i pedagog Fedir Kryčevśkyj. ARMU — ce Asociacija revoljucijnogo mystectva Ukraїny, do jakoї vhodyly Tatlin, Bojčuk, Sedljar, Meller, tobto avangardysty. Miž nymy točylaś bezkinečna superečka, bezkinečnyj teoretyčnyj ping-pong.
Poky avangard polonyť vulyci, teatr, kino ta pobut, nastupaje nastupne desjatylittja. Ce — 1930-ti, jaki my znajemo jak žorstoki roky represij ta Rozstriljanogo Vidrodžennja.
Peregljanuty povnyj cykl lekcij
Adaptovano za oryginaľnoju lekcijeju Alisy Ložkinoї