Oleksandr Meľnyk
Prosti tezy zazvyčaj najkrašče spryjmajuťsja i zapam’jatovujuťsja — na ćomu j pobudovano polityčni systemy, pop-kuľturu, šou-biznes ta mas-market literatury uśogo svitu. Prote lyše v ukraїnciv čomuś dosi vynykaje bažannja podyskutuvaty pro te, «čyja zemlja» — i čy varto platyty za knyžky.
Ternystyj šljah «ukraїnśkogo Amazon'u»
Šče do sytuaciї z knygamy «Našogo Formatu» čerez ščoś podibne prohodyv ukraїnśkyj Pocketbook. Rokiv 5 tomu vony tež sprobuvaly stvoryty systemu prodaživ elektronnyh knyžok, pryv’jazavšy її do vlasnyh prystroїv dlja čytannja. Ta ukraїnśka reaľnisť ne bula gotova do vlasnogo Amazon. Osnovnym konkurentom staly piratśki sajty iz susidńoї federatyvnoї kraїny. Buď-jaku knyžku, vydanu v perekladi, možna bulo znajty tam i tamtešńoju movoju, ne splačujučy ničogo, okrim abonplaty za internet.
«Naš Format», «KSD», šče dekiľka vydavciv v Ukraїni vperto namagajuťsja dovesty, ščo za elektronnym vidpovidaľnym spožyvannjam kontentu — majbutnje. Ščo platyty — ce normaľno. Ščo vy — ne dykuny, adže platyte za kavu v kav’jarni, za obid u restorani čy večerju iz druzjamy (i naviť za burger u Makdo). Platyte — a ne hapajete tarilku i z krykamy «oś vam, kapitalistyčni svyni!» kydajetesja v grudnevyj prysmerok kyїvśkyh čy ľvivśkyh (ternopiľśkyh, rivnenśkyh, vinnyćkyh — neobhidne pidstavyty) vulyć, a duša vaša goryť vid radisnogo vidčuttja, jak vy vpravno usih «namahaly».
«Tut vam ne Ameryka», abo Zubožinnja-meny
Kožnogo razu, koly v socmerežah spalahuje dyskusija dovkola neobhidnosti splačuvaty za kontent, prygadujuťsja tezy znanyh populistiv, jaki postijno rozpovidajuť pro «zubožinnja» naselennja, «zločynnu vladu» ta inši reči, najavnisť jakyh ne možna zaperečyty — ale j ne varto vykorystovuvaty v jakosti argumentu na vypravdannja kradižok intelektuaľnoї vlasnosti. Kupujučy avtivku, vy jakoś zbyrajetesja rozrahovuvatysja za paľne. Kupujučy kvartyru (naviť na vyplat čy v ipoteku) — dumajete pro komirne ta taryfy. A ot kupujučy smartfon čy noutbuk, čomuś perestajete dumaty pro programne zabezpečennja. Pro muzyku. Pro knyžky. Pro jakisni novyny j analityku. Pro vse te, ščo stvorjujeťsja za rahunok času, kompetencij ta intelektuaľnyh zusyľ inšyh ljudej.
Vartisť pljašky jakisnogo alkogolju dorivnjuje (a neridko — perevyščuje) vartisť paperovoї čy elektronnoї knygy v ukraїnśkomu perekladi. Ta ukraїnśkyj supergeroj «Zubožinnja-men» prodovžuje napoljagaty na svojemu pravi pyty, palyty, braty mašynu v kredyt — ale tiľky ne platyty za žurnaly ta knygy. Nezlamna logika «tut vam ne Štaty, aby vsi platyly» nagaduje pro inše. V Štatah svogo času tež buly «ne-Štaty». Gazetjari kraly odne v odnogo sjužety čy novyny. Pidpiľni studiї perepysuvaly kontrafaktni kopiї fiľmiv čy kaset. Piratstvo sjagnulo apogeju v cyfrovi časy na počatku «nuľovyh», koly z’javyvsja Napster. Industriju kinematografu ledve na vklalo nokdaunom vid The Pirate Bay. Odnak malo hto zgadaje pro ci časy tamtešńogo totaľnogo piratstva zaraz, u epohu dominuvannja Netflix, iTunes, Google Music ta Amazon.
Tak, dijsno — tut nam ne Štaty: tut, v Ukraїni nemaje žorstkyh stjagneń iz provajderiv ta okremyh spožyvačiv za vykorystannja torentiv, na vyplatu jakyh potribni buly by sotni tysjač dolariv. Tut ne dajuť roky tjurmy za piratstvo, vidbuvajučyś u vypadku iz kinoprodukcijeju lyše pomirnymy štrafamy (a koly vostannje pokaraly korystuvača za piratstvo ščodo knyžok ta muzyky, godi j prygadaty). Tut dosi skaržaťsja na «deficyt koštiv» studenty, jaki otrymujuť stypendiї, ščo u 8-10 raziv biľši za vyplaty їhnim odnolitkam 10 rokiv tomu v ukraїnśkyh vyšah. Tut stojať pusti bibliotečni zaly ta porožni čytaľni zaly knygareń (naviť u čas znyžok ta rozprodaživ) — natomisť ščop’jatnyci ne proštovhnutysja u ničnyh klubah, de serednja porcija alkogolju koštuje jak 2 knyžky ukraїnśkoju. «Tut» nam i spravdi ne Ameryka. Bo ce tam modno kupuvaty ridery Amazon
7 nezvyčnyh faktiv pro CEO Amazon ta abonementy u Barnes & Noble. Ce tam The New York Times generuje biľše vyručky vid cyfrovoї reklamy ta onlajn-pidpysky, aniž vid drukovanoї peredplaty. Zate «tut» je anšlagy na koncerty kolyšnih KVN-nykiv, jaki vže 10 rokiv nesmišno žartujuť pro 4 politykiv, — i beruť za ce 500 grn za kvytok. Cikavo, skiľky sered gljadačiv u provincijnyh zalah ta budynkah kuľtury tyh samyh «nezamožnyh studentiv», jaki zaljubky pošyrjujuť piratśki knygy.
Porivnjannja miž «tut» i «tam» ne buduť na korysť nam, jakščo my hočemo lyše porivnjuvaty. Odnočasno tut, u nas, pracjuje čymalo talanovytyh, sučasnyh ta rozumnyh ljudej, kotri prekrasno rozumijuť, ščo golovnoju motyvacijeju krasty kontent je lyše zvyčka, i ničogo biľše.
Jakščo my hočemo počaty žyty jak «tam», slid vymagaty česnosti ta poslidovnosti ne lyše vid tyh, komu my delegujemo svoї vyborči, ekonomični, sociaľni čy kuľturni upodobannja ta pogljady, — ale j vid samyh sebe. Inakše ukraїnśkym supergerojem tak i zalyšyťsja Zubožinnja-men
«Jakby vy včylyś tak, jak treba»
Naspravdi, usja sytuacija iz Telegram-kanalom pirativ ta їhnim podaľšym oburennjam, ščo їh piddaly publičnomu šeľmuvannju ta vykryttju, demonstruje kryčuščyj brak znań z ekonomiky. Socialistyčni mify pro avtorśke pravo, «vse naležyť vsim», kopileft ta «kapitalistiv, jaki nažyvajuťsja na bidnyh studentah», ščedro prypravleni ikoničnymy figuramy na kštalt Assanža ta Snoudena ta їhnimy počasty anarhistśkymy pogljadamy, prodovžujuť panuvannja u golovah vže ne staršogo pokolinnja našyh spivvitčyznykiv, a j častyny tyh, komu nemaje naviť 30 rokiv (i pro socializm ta «rivnisť i braterstvo» vony hiba ščo čytaly u tyh-taky spiračenyh knyžkah).
Možna bezkinečno spysuvaty cej stan rečej na junaćkyj maksymalizm, brak elementarnoї logiky, pogane vyhovannja čy «kuhonnu filosofiju» pro «baryg pry vladi». A možna pobačyty u podibnyh sytuacijah dokorinnu vidminnisť v giršyj bik ukraїnśkoї osvity, jakščo porivnjaty її zi školamy ta universytetamy u JeS ta SŠA. Majže cilkovyta vidsutnisť tinejdžerśkyh program ta YouTube-kanaliv čy sajtiv pro startapy, biznes, pidpryjemnyctvo, ekonomiku dlja šyrokogo kola tyh, komu zaraz vid 14 do 18 rokiv, spryčynjaje vakuum u golovah. I todi 16-20-ričnym spožyvačam čužyh knyžok, program, fiľmiv, serialiv, muzyky staje «nezrozumilym», naviščo potribno platyty za produkt intelektuaľnoї čy fizyčnoї praci inšyh ljudej. Pracjuvaty nad pytannjam povagy do intelektuaľnoї vlasnosti perestajuť u školi — koly dozvoljajuť «vidkseryty» 1 pidručnyk na 20 učniv (zamisť prydbaty 20 kopij elektronnogo pidručnyka). V universyteti — koly dozvoljajuť skorystatysja sajtom pivnično-shidnogo «susida», aby znajty tam knyžku, jaka koštuje 100 grn, tomu prostiše znajty її movoju kraїny-okupanta, zate bezkoštovno. Navčaty ne krasty — oś čomu treba včyty ditej, perš niž davaty їm pidručnyky z istoriї čy pravopysu.
Dosyť togo, ščo pokolinnja їhnih baťkiv bulo vyhovane u kraїni bezkoštovnoї medycyny, 50-kopijčanogo hliba (pry sobivartosti borošna vtryči vyščij za cju cinu) ta bezoplatnogo proїzdu v gromadśkomu transporti dlja pensioneriv. Teper pokolinnju ditej slid — haj i perestupajučy čerez vlasnu liń ta zvyčku buty sorom’jazlyvymy zlodjužkamy — z’jasuvaty dlja sebe, ščo buď-jaka pracja maje oplačuvatysja. A jakščo u vas brakuje koštiv na novu knyžku «Novogo Formatu», to slid ne skaržytysja pro ce u socmerežah i krasty čužyj produkt praci, — a sprobuvaty na cju knyžku zarobyty. Zreštoju, same pracja zrobyla ljudynu Ljudynoju. A ljubyty ščoś — označaje pidtrymuvaty. V tomu čysli j gryvneju.
Material vidobražaje avtorśku točku zoru i može ne zbigatysja z oficijnoju pozycijeju redakciї.