Oleksandr Meľnyk
Dvoje naukovciv proponujuť koncepciju poštovhiv, za dopomogoju jakyh možna zminjuvaty povedinku ljudej u peredbačuvanyj sposib, ne zaboronjajučy žodnyh variantiv i žodnym čynom ne zminjujučy їhnih ekonomičnyh stymuliv. Ne nadto nova ideja, skažete? Ce ne zavadylo vyznaty cju knygu bestselerom New York Times ta Amazon, prodaty її nakladom u ponad 750 tys prymirnykiv na planeti — a takož vydannja zmoglo potrapyty do nominaciї «Knyžka roku» vid The Financial Times ta The Economist.
Ščo varto znaty pro cju knygu
Vydavnyctvo «Naš Format» vidnedavna pereklalo knygu ukraїnśkoju. Tož teper u vsih bažajučyh je možlyvisť diznatysja pro te, jak naukovo obğruntovani pidhody do pryjnjattja rišeń ta zaohočennja suspiľstva do vyboru na korysť pevnogo vektora rozvytku možuť zrobyty naše žyttja kraščym — i pry ćomu ne škodytymuť svobodi vyboru. Predstavnyky vydavcja kažuť, ščo novynku varto prydbaty usim, hto cikavyťsja povedinkovoju ekonomikoju ta psyhologijeju, zokrema procesom pryjnjattja rišeń. Odnym slovom, vyjšla knyga, odnakovo korysna dlja biznesmeniv, marketologiv, deržavnyh upravlinciv, politykiv, pracivnykiv socslužb i naviť baťkiv.
Vid rešty «motyvacijnyh» knyžok podibnogo štybu її vidriznjaje naukovyj pidhid ta postati avtoriv. Ričard Taler — profesor ekonomiky, naukovyj spivrobitnyk Nacionaľnogo bjuro ekonomičnyh doslidžeń. Avtor 5 knyžok, ekonomičnyh kolonok dlja Sunday New York Times. Kas Sanstejn — profesor jurydyčnogo fakuľtetu Garvardu. Najcytovanišyj naukoveć u galuzi prava v Spolučenyh Štatah. Avtor desjatkiv knyžok. Vid 2009 po 2012 rik pracjuvav v administraciї Baraka Obamy. Popry taki považni tytuly ta čymalyj dosvid, avtory ne curajuťsja ironiї, rozpovidajučy pro te, jak u kožnomu z nas užyvajuťsja racionaľnyj mister Spok j irracionaľnyj Gomer Simpson. A ot kogo i kudy skerovuvaty — ce vže dovedeťsja obyraty kožnomu samostijno.
Jak často vy natrapljajete na knyžku vodnočas važlyvu j dotepnu, praktyčnu j glyboku? Cja knyžkova perlyna — pro najkrašču ideju, jaka pryjšla z povedinkovoї ekonomiky. Її maje pročytaty kožen, hto hoče, ščob naš intelekt i naše suspiľstvo «zapracjuvaly» efektyvniše.
Deniel Kaneman, laureat Nobelivśkoї premiї z ekonomiky
Pro dva «ja»
Avtory govorjať pro te, ščo naspravdi našymy rišennjamy kerujuť 2 typy spryjnjattja dijsnosti ta buď-jakyh vyklykiv, ščo trapljajuťsja nam u žytti:
— Problemy samokontrolju možna vysvitlyty, jakščo ujavyty, ščo ljudyna skladajeťsja z dvoh napivavtonomnyh «ja-častynok»: dalekogljadnogo Planuvaľnyka i korotkozorogo Vykonavcja. Možna skazaty, ščo Planuvaľnyk vidpovidaje za vašu reflektyvnu systemu, takyj sobi mister Spok useredyni vas, a Vykonaveć perebuvaje pid potužnym vplyvom avtomatyčnoї systemy, takyj sobi Gomer Simpson, jakyj «žyve» u kožnomu. Planuvaľnyk namagajeťsja zabezpečyty vam ščaslyve ta bezbidne žyttja jaknajdovše, ale musyť šče pryborkuvaty počuttja, durošči j upertisť Vykonavcja, jakyj piddajeťsja spokusam, kotri navaljujuťsja zi zbudžennjam.
Pro te, ščo ljudyna vvažaje jmovirnym
Pro ljudynu bagato zavedeno govoryty, jak pro istotu rozumnu ta racionaľnu, prote spryjnjattja naše duže často pokladajeťsja same na sub’jektyvni, a ne ob’jektyvni realiї:
— Ocinka ta emocijne zabarvlennja tisno pov’jazani z dostupnistju i takož vidigrajuť važlyvu roľ. Vy švydše poviryte u jmovirnisť zemletrusu, jakščo osobysto jogo perežyly, niž jakščo pročytaly pro ńogo v tyžnevyku. Otže, vidomi j legko ujavljuvani pryčyny smerti (napryklad, tornado) často otrymujuť zavyščeni ocinky jmovirnosti, a ne zovsim vidomymy pryčynam (prymirom, napady astmy) dajuť nyźki ocinky, naviť jakščo vony trapljajuťsja značno častiše (riznycja sjagaje dvadcjatykratnoї velyčyny). Do togo ž neščodavni podiї majuť biľšyj vplyv na našu povedinku i strahy, niž ti, ščo vidbulysja raniše. U vsih cyh dovoli dostupnyh prykladah avtomatyčna systema gostro reaguje (naviť nadto gostro) na ryzyk, ne vdajučyś do žodnyh tablyć z nudnoju statystykoju.
Pro sfery vykorystannja nadživ
Avtory nazyvajuť u knyzi poštovhy-stymuly «nadžamy» — i nagološujuť, ščo ci nadži vidigrajuť ključovu roľ u tomu, jak my spryjmajemo i shvaljujemo (čy ne shvaljujemo) pevni zminy i naprjamky rozvytku podij u našomu žytti:
— My rozgljanuly velyke pole ljudśkoї dijaľnosti: zaoščadžennja, sociaľne zabezpečennja, kredytni rynky, ekologičnu polityku, ohoronu zdorov’ja, instytut šljubu ta čymalo inšogo. Ale kolo potencijnyh zastosuvań poštovhiv značno šyrše, niž u rozgljanutyh namy sferah. Najbiľše my spodivajemosja na te, ščo rozuminnja arhitektury vyboru ta potencial nadživ bagato kogo nadyhne tvorčo pidhodyty do polipšennja žyttja ljudej v inšyh galuzjah.
Pro stavlennja do vtrat
— Ljudy ne ljubljať vtračaty (a їhnja avtomatyčna systema todi prosto rozryvajeťsja vid emocij). Rizko kažučy, vy biľše straždajete vid vtraty čogoś, niž raditymete, prydbavšy ce. Biľš «naukovoju» movoju ce možna vyrazyty jak «nepryjnjattja vtrat» (abo «strah vtrat»).
Pro zapobigannja prograšu
— Dejaki deržavy sprobuvaly dopomogty ljubyteljam azartnyh igor: gravci mogly vnesty sebe v perelik osib, jakym zaboroneno graty v kazyno (dokladniše čytajte u rozdili 14). Z ogljadu na te, ščo nihto ne zobov’jazanyj zapysuvatyś, a vidmova vid ćogo absoljutno neobtjažlyva, cej pidhid možna vvažaty libertarianśkym (u našomu rozuminni ćogo termina).
Pro korystannja z neracionaľnosti
— Isnuje taka zakonomirnisť. Jakščo v spožyvačiv je jakeś ne zovsim racionaľne perekonannja, to u firm todi z’javljajeťsja stymul prystosuvatysja do ćogo perekonannja, a ne vykorinyty jogo. U ti časy, koly ljudy šče bojalysja aviapereľotiv, skriź v aeroportah prodavalysja (za zahmarnymy cinamy) strahovi polisy na polit litakom. Na žaľ, tam ne bulo kabinok, de ljudjam prodavaly by porady ne kupuvaty ti strahovi polisy.
Zamisť vysnovkiv
Popry te, ščo odyn iz avtoriv otrymav «Nobelivku» z ekonomiky, zagalom knyga čytajeťsja legko naviť ljuďmy bez ekonomičnoї čy sociologičnoї osvity — i spravljaje vražennja ne nudnogo pidručnyka, a cikavogo putivnyka tym, jak my pryjmajemo rišennja u riznyh sferah svogo žyttja. Jakščo vam — čerez obranyj vamy fah, vyd dijaľnosti čy obstavyny, ščo sklalysja — dovodyťsja postijno skerovuvaty ljudej (doroslyh čy ne duže) u pevnomu naprjamku i zmušuvaty їh to «batogom», to «pampuhom» do pevnyh dij ta zmin, radymo vam pročytaty cju knygu.