Viktorija Zolotova
Jak vygljadaly vulyci v 90-ti — i čomu v «nuľovyh» gromadśki prostory zanedbaly
Za slovamy Jurija, ci 27 rokiv možna podilyty na 2 etapy:
- varvarśke zahoplennja terytorij komercijeju,
- pislja — pereosmyslennja, jake poky ničogo ne zminylo.
Do 1991 roku gromadśki prostory vygljadaly jak gigantśki vidstani miž budynkamy, jaki maly b peretvorytysja na sady. Taki pustyri u spaľnyh rajonah — ce pryklad tak zvanoї modernistśkoї zabudovy. 30 rokiv tomu ci terytoriї, vidvedeni pid sady, eksplatuvalysja, za nymy dogljadaly. Todi dlja miscevoї vlady važlyvo bulo stvorjuvaty «pokazovi podvir’ja» — tož za nymy buv žorstkyj kontroľ
Zgodom kontroľ znykaje razom iz radjanśkymy ŽEKamy. Osnovni problemy, jaki vynykly vnaslidok cyh zmin:
- Zaraz mistjany ne znajuť, ščo z cymy terytorijamy robyty, adže fizyčno važko dogljadaty za podvir’jamy, rozmiry jakyh inodi sjagaly 10 tys kv. m.
- Plošča zanadto velyka, aby ljudy mogly nazvaty її «svojeju».
- Okrim rozmiru, prostory bilja vlasnyh budynkiv mistjany ne navažujuťsja vvažaty їhńoju vlasnistju, adže žyteli inšyh budynkiv takož prohodjať ščodnja cym podvir’jam, čy vyguljujuť tut sobak. Rezuľtat: prysvojennja cyh terytorij ljudynoju ne vidbulosja — vony staly ničyjnymy.
Tak rozpočavsja proces zanedbannja — i na zakynuti terytoriї pryjšla komercija u formati MAFiv, zauvažuje Granovśkyj:
— I, na žaľ, cja kuľtura komercializaciї prostoru spryjmajeťsja jak norma. Čerez vidsutnisť precedentiv ljudy ne rozumijuť, ščo možuť buty aľternatyvy pustyru čy bazaru. Za logikoju mistjan, pustyr — ce pogano, bazar, hot-dogy, pyvo — ce dobre. Krašče tak, aniž ničogo.
Rozpovidajučy pro vulyci, Jurij konstatuje: publičnym prostorom v Ukraїni vony nikoly ne vvažalysja. Ce — vyključno transportni arteriї. Ukraїnci dumajuť: vulycja — ce doroga, otže vona lyše dlja mašyn. Plošči, v svoju čergu, vygljadajuť jak bezzmistovna pateľnja pid soncem, de u kraščomu vypadku je fontan:
— Čerez gigantomaniju radjanśkoї doby, plošči my uspadkuvaly taki, ščob tam možna bulo provodyty demonstraciї i ljubyty voždja.
MAFy jak element publičnyh prostoriv
Jurij rozpovidaje — z’javylysja MAFy v toj moment, koly 2 faktory naklalysja odyn na odnogo:
- ljudjam buly potribni magazyny dorogoju dodomu,
- pidpryjemcjam hotilosja zadovoľnyty cju potrebu prostym šljahom.
- MAF — ce najbiľš mobiľnyj i najdeševšyj sposib, dlja jakogo vykorystovujeťsja zagarbannja ta pryvatyzacija ničyjnyh terytorij. Vin ne potrebuje bagato investycij, tomu najpopuljarnišyj sered komersantiv.
Vodnočas, ce — potribnyj element v prostori, bo u meškanciv je potreba kupuvaty tovary, koly vony jduť z roboty dodomu, zaznačaje Maksym. Problema ne v tomu, ščo MAFy isnujuť, a u tomu, de vony stojať i jak vygljadajuť, jakyh sanitarnyh i arhitekturnyh norm dotrymano. Točky prodažu možuť naviť staty prykrasoju mista, jak, napryklad, u Budapešti — jakščo vreguljuvaty їhnij vygljad ta robotu.
Dlja čogo potribni novi gromadśki prostory
U Deržavnyh budiveľnyh normah Ukraїny nemaje takogo ponjattja, jak gromadśkyj čy publičnyj prostir, kaže Jurij. Ce formuljuvannja lyše počynajuť vžyvaty, majučy na uvazi dekiľka točok u misti, stvorenyh urbanistamy protjagom ostannih rokiv. Hoča publičnyj prostir — ce usja terytorija, ščo znahodyťsja miž budynkamy ta pryvatnymy terytorijamy, do jakoї kožna ljudyna maje dostup.
Novi publični prostory, ščo stvorjujuťsja u mistah — ce, perevažno, usi ti ž pompezni ideї bez funkcionaľnogo zmistu, ščo buly vygadani 30 rokiv tomu:
- jakščo fontan — to najbiľšyj ta najmuzyčnišyj,
- jakščo kaštan — to najvyščyj.
- Do togo ž, biľšisť iniciatyv — iz notkoju PR-kampaniї. Deputaty vyrišujuť: «Do dnja Kyjeva podarujemo ljudjam aľtanky», hoča žyteljam potribne ščoś inše.
Proektiv, ščo dijsno pereosmysljujuť funkciju prostoriv, zaraz odynyci. Poky ščo ne jdeťsja pro masove zminennja prostoriv, a pro te, ščob pokazaty, ščo pokynuti podvir’ja — ce ne norma.
— V ramkah pohybky, 95% publičnyh prostoriv — ce vytoptani podvir’ja ta zanedbani plošči, a 5% — ce novobudovy, jaki stvoryly na prybudynkovyh terytorijah landšaftnyj dyzajn — dodaje Maksym Golovko.
Optymizm, ščo zavažaje
Maksym pomičaje, ščo vse nove dlja pišohodiv ta vidpočynku — ce vse mistjany ocinjujuť jak «Kruto!».
— U nas vse bulo nastiľky pogano, ščo ljudy buď-jaku dribnu zminu spryjmajuť pozytyvno.
Z inšogo boku, cej optymizm zavažaje zrobyty jakisnyj ryvok. Ljudy ne zvertajuť uvagu na te, ščo nemaje pandusiv na Poštovij plošči. Kyjanam i tak normaľno: inkljuzyvnisť ne stoїť gostroju problemoju — je lyše poodynoki posty u Facebook. Tak samo gostro j ne stoїť pytannja pro te, ščo ne vystačaje gromadśkyh vbyraleń. Koly naviť ćogo minimumu nemaje, ale plošču rekonstrujuvaly — ljudy vse odno zadovoleni, hoča my j dosi ne možemo dosjagty najnyžčogo rivnja jakosti.
Bazovi problemy rano čy pizno vyrivnjajuťsja za piramidoju Maslou: spočatku zadovoľnyty ljudśki potreby — potim zahočeťsja estetyky. Obgovorennja buduť ne pro te, čy potribni nam vbyraľni, a pro te, čy hočemo my skandynavśkyj styľ.
Potim besidy stanuť šče skladnišymy: z’javljaťsja obgovorennja pro procesy, dyskryminaciju, inkljuzyvnisť, pro te, ščo odni spiľnoty vytisnjajuť inši.
— Cej proces zapuščeno i vin nezvorotnij, bo ljudy počynajuť govoryty, v tomu čysli i v Facebook — kaže Jurij.
Jak ljudy počynajuť prysvojuvaty terytoriї
Zaraz my spryjmajemo terytoriju poza svoїm budynkom jak vorožu terytoriju: tam znahodjaťsja lyše «bezhaťky, alkogoliky, narkomany», i tomu tam ne možu znahodytysja ja. Same čerez cej stereotyp mistjany ne hočuť pokraščuvaty vulyci, bo pryjduť «inši», jaki vse zrujnujuť. I poky ljudy tudy ne vyhodjať — vony vvažatymuť, ščo tam zalyšajuťsja ci voroži «inši».
Tož ci faktory vzajemopov’jazani: potribno vyjty u publičnyj prostir i počaty provodyty u ńomu čas — todi zbiľšyťsja zona komfortu za meži pryvatnoї kvartyry.
Odyn z prykladiv togo, jak ljudy počynajuť vvažaty prostory svoїmy — ce perekryttja dlja transportu vulyci Sagajdačnogo u Kyjevi.
— Ce — eksperyment, za jakym my sposterigajemo vže rik. Spočatku ljudy oburjuvalysja: naščo perekryvaly, jakščo nihto ne hodyť? Inodi tudy taky proryvavsja transport, jakyj vvozyv tovary u magazyny na cij vulyci. Ljudej ce spantelyčuvalo: ce moje čy ne moje? My hodyly sjudy na obid ščodnja i bačyly, jak ljudy potrohu počynajuť perehodyty dorogu ne tiľky na pišohidnyh perehodah i trotuarah.
Jak tiľky ljudy mentaľno prysvojať ci prostory i zrozumijuť, ščo majuť pravo na nyh, vony počnuť vymagaty, ščob na їhnih podvir’jah z’javylysja ne prosto lavky, a jakisni vulyčni mebli dlja obidu na svižomu povitri.
Rano čy pizno ljudy dijduť i do togo, ščo jakščo na cih vulyčnyh mebljah spatyme bezhatčenko — ce normaľno, bo ce jogo styľ žyttja. Kožen maje pravo na te, ščob prysvoїty cju lavku na dejakyj čas. Granovśkyj zauvažuje:
— I my majemo vyrišuvaty pytannja ne pro te, jak bezhaťkiv proganjaty, a jak їh integruvaty u suspiľstvo. U publičnomu prostori i maje vidbuvatysja cja integracija.
Deputaty, jakym vygidno oblaštovuvaty publični prostory
Ščoroku my sposterigajemo, jak u dvorah našyh budynkiv z’javljajuťsja lavky, na jakyh velykymy literamy vkazano: «Cju lavku vstanovyv deputat miśkoї rady Petro Petrenko».
Na dumku Maksyma, te, ščo deputaty pered vyboramy masovo oblaštovujuť publični prostory — normaľnyj proces, adže їm ne vdastśsja vse žyttja stavyty odni lyše lavky bilja pid’їzdiv. Polityky evoljucionuvatymuť, adže čerez 5 rokiv lavka vže ne bude unikaľnym vyjavom turboty: dovedeťsja oblaštovuvaty podvir’ja z nulja i do povnogo jogo zaveršennja, a ne lyše vstromyty kiľka gojdalok u zemlju. Zaraz deputaty rozumijuť, ščo oblaštuvannja prostoriv — ce važlyvo, tož naprjamok rozvyvatymeťsja. Možlyvo, zgodom polityky počnuť naviť zamovljaty v dyzajneriv plany cyh podvir’їv.
Z inšogo boku, za slovamy Jurija, ljudy vže perenasyčeni cymy koľorovymy plastykovymy majdančykamy, tož u majbutńomu jtymeťsja ne pro kiľkisť, a pro jakisť. Kiľkosti vže dostatńo — nikogo ne zdyvuješ tym, ščo pan miśkyj golova postavyv sportyvnyj majdančyk u dvori. Tomu dyskusija pereključyťsja na vyrišennja reaľnyh potreb i jakisť.
Arhitektura jak častyna miśkoї estetyky
Hoč budynkamy ta prostoram zajmajuťsja rizni ljudy, ci skladovi postupovo ob’jednujuťsja i vplyvajuť odyn na odnogo. Sogodni zabudovnyky vykorystovujuť publični prostory jak sposib daty dodatkovu cinnisť do svoїh novobudov.
Maksym rozpovidaje — ukraїnśka arhitektura rozdilylasja na 2 osnovnyh potoky:
- Peršyj i osnovnyj — «pinoplastove baroko», čerez jake styrajutsja kordony miž deševoju imitacijeju i oryginaľnymy istoryčnymy budivljamy.
- Drugyj — postradjanśkyj styľ 1990-h.
— Tak projavljajeťsja bažannja ljudej vidčuty sebe u rozkoši pislja Radjanśkogo periodu, koly vyšukanisť bula ne na časi. Okrim ćogo, na formuvannja stylju takož vplynuly poїzdky v evropejśki stolyci, de dosi zberigsja istoryzm.
Rezuľtatom cyh čynnykiv stav vytok budivnyctva u styli pinoplastove baroko, adže ljudy dumajuť, ščo v istoryčnomu centri arhitektory majuť stvorjuvaty podibne do togo, ščo vže je. Vidpoviď arhitektoriv — ljudy take hočuť, tomu my budujemo. Biľšisť z nyh vvažaje, ščo ničogo strašnogo v imitaciї nemaje.
Na dumku Maksyma, imitacija istoryzmu ne daje rozvyvatysja novomu, naviť, jakby vygljadala čudovo. Za jogo slovamy, taka arhitektura zavažaje govoryty z ljuďmy sučasnymy metodamy pro te, ščo svit zminyvsja.
— Arhitekturu pinoplastovogo barokko biľše ne spryjmajuť v Jevropi. Pislja Drugoї Svitovoї vijny bulo zrujnovano bagato staryh budiveľ, vony staly cinnistju. Tomu ti proekty, jaki robljať vygljad, ščo vony stari — ce projav nesmaku. Važlyvo zberigaty kontrast: maje buty čitko vydno, jaki same budynky stari, aby ljudy їh beregly.
V Ukraїni cej dyskurs zrujnovano. Same tomu, koly z’javljajeťsja Teatr na Podoli, vynykaje burhlyve obgovorennja: ljudy oburjujuťsja, ščo na istoryčnomu Andriїvśkomu uzvozi vtilyty sučasnyj proekt. Potim vyjavljajeťsja, ščo vulycja ne taka vže j istoryčna, bo tam majže ne zalyšylosja oryginaľnyh budynkiv. Čomu nihto ne znav pro ce? Bo vony usi pobudovani za odnym šablonom.
— I čym dovše my zatjaguvatymemo z tym, ščob počaty kazaty ljudjam pro sučasnisť — tym micniše formuvatymeťsja suspiľna dumka, ščo tak i maje buty — pojasnjuje Maksym.
Za jogo slovamy, molodym arhitektoram ničogo i nide zrobyty. Їm ne dajuť sprobuvaty zrobyty nove, tomu ščo prostiše zrobyty za pevnymy šablonamy, bo nikomu naspravdi ne potribni ci tvorči vybryky molodi, jaka namagajeťsja zminyty staryj uklad.
Drugyj naprjamok ukraїnśkoї arhitektury — novyj ukraїnśkyj styľ rodom iz 1990-h. Jogo nedoliky u tomu, ščo vin niby-to sučasnyj, ale bazujeťsja na zastarilyh tehnologijah.
Sučasna arhitektura tisno pov’jazana iz sučasnymy tehnologijamy, tož stvorjuvaty nove starymy tehnologijamy — ne najkrašča ideja. Cej period zalyšyv nam perelik budiveľ: Pivdennyj vokzal, Univermag «Ukraїna», Bank na Sičovyh Striľciv (na rozi Observatornoї).
Maksym vydiljaje i tretij naprjamok — sučasni ta jakisni pryklady, jakyh u Kyjevi možna narahuvaty pryblyzno 1%. Polovyna z nyh sproektovana ne ukraїncjamy, jak-ot Nimećke Konsuľstvo na Volodymyrśkij čy Posoľstvo Niderlandiv na Kontraktovij. Maksym pojasnjuje: ci proekty vdali ne tomu, ščo zamisť asfaľtu tam — granit. Їh vdalisť — v tomu, jak vony vykorystovuvatymuťsja: koly budivli inkljuzyvni, energoefektyvni, a prostir navkolo — ozelenenyj.
Pročytaty inši z 12 istorij
Матеріал підготовлено в рамках реалізації грантового конкурсу від ГО «Інтерньюз-Україна» за фінансової підтримки Швеції та Internews (проект Audience understanding and digital support). Думки, виражені в цій публікації, відображають виключно точку зору автора
