Viktorija Zolotova
Vidkryvaje seriju materialiv pro ukraїnśki mista golovnyj arhitektor Lvova Julian Čaplinśkyj. Pro istoriju mistobuduvannja, vdali ta nevdali sporudy i ľvivśku brukivku — v rozmovi z arhitektorom.
Ščo sučasnykam vidomo pro arhitekturnu spadščynu Lvova
— Zi struktury mista, zasnovanoї za doby Galyćko-Volynśkogo knjazivstva, zbereglysja lyše kiľka cerkov v rajoni Pidzamče. A najbiľš sformovanym misto stalo za epohy Renesansu pislja gotyčnogo periodu. Otrymavšy magdeburźke pravo, Lviv buduvavsja shožymy na taki mista jak Krakiv ta Mjunhen.
Centraľna častyna Lvova — ce perša struktura, jaka dijšla do sučasnosti u biľš-menš pervozdannomu stani, oskiľky її bulo otočeno muramy. Pislja Velykoї požeži Lviv bulo faktyčno peretvoreno na zrazok italijśkogo Renesansu. Pizniše, v nogu z usijeju Jevropoju, Lviv uvijšov v epohu barokko.
Vže u XIX stolitti, stavšy stolyceju Galiciї i Lodomeriї, Lviv otrymav nastupnyj mistobudiveľnyj poštovh
— Tak stalosja, bo avstrijśkyj urjad vyrišyv, ščo Lvovu, vidpovidno do jogo statusu novospečenoї stolyci, neobhidno nadaty stolyčnyj masštab. Na kštalt togo, jak zrobyly budiveľnyky u Vidni — rozibraly mury navkolo seredmistja — tak samo zrobyly i u Lvovi. Takym čynom my otrymaly śogodnišnij prospekt Svobody ta častynu vulyci Valovoї.
Okrim togo, vplynulo na strukturu sučasnogo Lvova j te, ščo ričku Poltvu, jaka na todi bula vidkrytoju, bulo zakopano ta peretvoreno v kanalizaciju.
Naspravdi, to buv period duže gramotnoї arhitekturnoї osvity — todi bula stvorena Lvivśka politehnika, de na toj čas ne prosto masovo drukuvaly dyplomy, jak u sučasnyh vyšah. Todi navčannja v universytetah bulo tym zavdannjam, jake deržava davala mistu i kontroljuvala. Vidpovidno, zvidty vypuskalysja vydatni inženery i konstruktory.
Ta epoha zalyšylasja osnovnym asociatyvnym typažem dlja vsih ľviv’jan i gostej mista.
Mistu poščastylo, ščo vono bulo sformovano v odnomu ključi protjagom odnogo lyše XIX stolittja: todi buly zabudovani Lyčakivśkyj i Frankivśkyj rajony, pobudovano rajony navkolo seredmistja Lvova — i vse ce bulo zrobleno v odnomu mistobudiveľnomu naprjamku.
U vsi časy, vsi vlady robyly stavku na Lviv: Avstrijśka imperija vvažala jogo shidnoju stolyceju, bramoju zi Shodom ta mistom osvity, torgivli, bankiv i kuľtury.
V avstrijśkogo urjadu naviť buv grandioznyj plan: peretvoryty Lviv na portove misto. Vony zadumaly z’jednaty kanalamy ričky, ščo vpadajuť v Baltijśke i Čorne morja, a takož zbuduvaty u Lvovi port. Na cej proekt naviť znajšly finansuvannja, ale avstrijcjam cej plan zavadyla vtilyty Perša svitova vijna i rozval samoї Imperiї.
Zgodom moloda poľśka deržava, jaka bula duže ambicijna ta modernistyčna, vyrišyla, ščo cej proekt varto vtilyty, tomu vony naviť vzjaly kredyt u brytanśkomu banku. Ale їm na p’jaty nastupyla Druga Svitova vijna — vidpovidno, ci groši poljaky vklaly u boroťbu.
I na ćomu momenti, na žaľ, burhlyvyj rozvytok arhitektury Lvova zupynjajeťsja. Z inšogo boku, varto radity tomu, ščo Lviv ne nadto postraždav vnaslidok Drugoї svitovoї.
Druga hvylja vplyvu na mistobudivnu strukturu — radjanśka doba
— Vlada Sojuzu zminyla paradygmu: vony vyrišyly, ščo z inteligentnogo mista osvity i nauky Lviv maje peretvorytysja u misto robitnyčogo klasu. Do počatku vijny Lviv mav 300 tysjač naselennja. Za časiv komunistyčnogo ladu do mista pryjednalosja bagato navkolyšnih sil i pobuduvalysja desjatky zavodiv. Takym čynom Lviv otrymav radjanśki modernistyčni rajony: Syhiv, Mazepy, Stryjśka, Rjasne — vsi vony buly pobudovani dlja zabezpečennja žytlom robitnykiv zavodiv.
Ščo my otrymaly pislja Nezaležnosti — to ce arhitekturnyj vakuum. Na toj čas, koly v Ameryci vže pidhodyv do svogo zaveršennja postmodernizm — sumiš klasyčnyh ta sučasnyh velykyh form — u Lvovi j dosi ne isnuvalo sformovanoї arhitekturnoї doktryny. Ukraїna ne mala planovoї ekonomiky: vona kopyrsalasja, namagajučyś vrjatuvatysja. Ce vplynulo na bezideologičnisť arhitektury, tomu mistobudiveľnyky, bez jaskravo vyraženogo vminnja, namagalasja tvoryty jak vmily i zalyšyly na arhitekturi Lvova svij slid.
Na vidminu vid doby Nezaležnosti, arhitektura radjanśkoї doby bula stvorena pid dyktatom mody Sojuzu, bazujučyś na arhitekturnu presu, jaku publikuvala Moskva. Tomu i Kyїv, i Lviv pislja Nezaležnosti otrymaly u spadok eklektyčnu arhitekturu, povnu riznomanitnyh styliv.
Tretja hvylja: tvorčisť sučasnykiv
— Na śogodni Lviv perežyvaje tretij «bum» — popyt na žytlo i nedovira do znyščenoї bankivśkoї systemy sponukajuť ľviv’jan vkladaty u neruhomisť, їm nide trymaty groši. Oskiľky v Ukraїni nemaje rynku sociaľnogo budivnyctva, napryklad, osvitjanśkyh proektiv — instynkt samozberežennja j nadali pidštovhuvatyme do togo, ščo kožna ljudyna maje maty po kvartyri. My j dosi u periodi piramidy Maslou — zadovoľnjajemo vlasni instynkty.
Ale za try ostannih roky ja pomičaju pevni ambiciї: ľvivśki zabudovnyky vidhodjať vid ponjattja kiľkosti, zvertajučy uvagu na jakisť budiveľ.
Jakoju maje buty arhitektura v misti
— V peršu čergu — aktuaľnoju. Kožna budivlja, jaka stvorjuvalasja u Lvovi u riznyj čas, mala aktuaľnu movu same na toj period. «Budynok z knyžkamy» na plošči Mickevyča, pobudovanyj arhitektorom Ferdynandom Kaslerom dlja najbagatšogo ľvivśkogo biznesmena Šprehera, — ce pryklad togo, jakoju može buty imperśka mova.
Cej budynok — masštabnyj hmaročos, jakyj formuvav prospekt, jakyj zminjuvav psyhiku ljudej, ščo zvykly do trypoverhovogo Lvova.
Naspravdi, jakby ne Perša svitova vijna i avstrijśka vlada nadali lyšylasja u Lvovi — my b otrymaly masštab, shožyj na Paryž čy Videń v period rozkvitu Avstriї: vysočezni 6-7 poverhovi barokovi budynky.
Vdali i nevdali budivli Lvova — na dumku golovnogo arhitektora
— Radjanśka epoha prynesla nam dekiľka vdalyh arhitekturnyh zrazkiv. Napryklad, goteľ «Lviv», hoč i u dev’jatypoverhovomu masštabi, absoljutno spokijno formuje prospekt Čornovola, stajučy skromnym fonom dlja vyšukanogo Opernogo teatru.
Ta je i kiľka nevdalyh prykladiv arhitektury, pobudovanyh sučasnykamy, jaki nastiľky dratujuť i ljakajuť ljudej, ščo ľviv’jany stajuť proty buď-jakoї novoї arhitektury. Napryklad, budynok na Valovij zroblenyj javno ne v masštabi cijeї vulyci, perevyščenyj i nejakisnyj. Vin vygljadaje ne tak vyšukano, jak avstrijśki budynky, ščo stojať po susidstvu.
Prote najbiľšym zlom, na moju dumku, je torgovyj centr «Roksolana».
Dlja mene vin jak Stina Plaču: ce dekoruvannja pid starovynu vuľgaryzuje seredovyšče. Meni vin nagaduje bandytiv časiv Janukovyča, jaki buduvaly v podibnomu styli svoї palacy
— Talanovyta arhitektura zavždy je tam, de je groši. I ščo b tam ne govoryly, v najbagatšyh kraїnah — rozkišna arhitektura. A tam, de grošej nemaje, ne bude i možlyvosti dlja arhitektoriv praktykuvaty svoї navyčky. Same tomu na našyh vulycjah my často bačymo deševi ta nedolugi arhitekturni rišennja.
Ta ja, vse ž taky, zalyšajusja advokatom arhitektoriv, oskiľky v Ukraїni perši skrypky grajuť zabudovnyky, navmysno viddaljajučy arhitektora vid bezposeredńoї učasti u budivnyctvi. Hoč u zahidnyh kraїnah arhitektory vidstojaly svoї prava i vidpovidaľnosti, ta polityka i groši vse odno peremagajuť: i u Vidni, i v Londoni, i v Čykago.
Uljubleni ľvivśki budynky Juliana Čaplinśkogo
— Meni podobajeťsja spadščyna funkcionalizmu 1930-h rokiv: notariaľna kontora na Saksaganśkogo, 6 maje lakoničnyj fasad z prytamannoju dlja funkcionalizmu hvyleju. Po budynku vydno, ščo arhitektor — mudreć, jakyj ne hoče govoryty zajve. Svojeju sporudoju vin skazav rivno stiľky, skiľky potribno.
Možu vydilyty kampus Lvivśkoї Politehniky — vin vyklykav u mene trepet šče z dytynstva, bo ja žyv v okolycjah.
Z sučasnyh sporud — centr Šeptyćkogo. Ja brav učasť u ćomu proekti: my pracjuvaly nad maketamy, planamy i fasadamy. Vrešti-rešt vyjšlo neočikuvano krašče, aniž ja mig ujavyty sobi. Centr vražav mene šče buvšy zobraženym na paperi, a vžyvu vin vrazyv mene v razy biľše.
Buty brukivci čy ne buty — točka zoru golovnogo arhitektora
— U ti časy, koly klaly brukivku, ščo ležyť śogodni u Lvovi, avtomobiliv šče ne isnuvalo. I tehnologij takyh, jak asfaľtuvannja, šče ne bulo vynajdeno.
Ja duže reteľno vyvčav ce pytannja i fotografuvav pryklady inšyh mist. U seredńovičnyh mistah, jak, do prykladu, Brjugge, ležyť brukivka, ale tam ne їzdjať mašyny. A v takyh mistah, jak Amsterdam, u centri mista, de navkolo istoryčnyh misć їzdjať avtomobili, ležyť material, ščo imituje brukivku, jaku vony speciaľno vynajšly. A ot na pišohidnij zoni vony zalyšyly zvyčajnu granitnu brukivku.
Bagati mista postijno dumajuť: jak pokraščyty jakisť žyttja ljudej? Natomisť ľviv’jany zapevnjajuť: «Vibracija vid mašyn nas ne vbyvaje. Hoč i šum na 5-8 decybeliv vyščyj — nam normaľno, my zvykly». Nimećki kolegy, z jakymy my zaraz pracjujemo, sposterigajučy za cym konfliktom, skažuť: «Jakščo vy ce dopuskajete, značyť, ljudśke žyttja — ne vaša cinnisť. Tomu vaši ljudy vmyrajuť rokiv v seredńomu na 10 rokiv švydše, aniž nimci. My dumajemo pro vibraciju i šumovi navantažennja, jaki psujuť jakisť žyttja».
Nihto ne planuje povnistju zabraty brukivku, ale je vulyci, de, ja vvažaju, її kategoryčno potribno zaminyty: u transportnyh vuzlah, miscjah parkuvannja ta na hidnykah.
Misto maje zminjuvatysja vidpovidno do času: kolyś u Lvovi svityly gasovi lampy, ale ž čomuś my zaminyly їh na elektryčni? My ž ne zalyšyly їh zi slovamy: «To je istoryčnyj Lviv».
Do slova, raniše my spilkuvalysja z komandoju Pixalated Realities, jaka rodom iz Odesy. Pro miśki prostory v Ukraїni ta vykorystannja VR / AR dlja nyh — diznavajtesja
Komanda Pixelated Realities — pro miśki prostory v Ukraїni ta vykorystannja VR / AR dlja nyh z interv’ju zi spivzasnovnykamy gromadśkoї organizaciї Fedorom ta Janoju Bojcovymy.