Oľga Gončar
U Vinnyci ja jogo i perehopljuju, adže meni їhaty zi Lvova. Jak їhaty z inšyh mist – rahujte logistyku vlasnoruč. Ale duže zazdalegiď — bo kvytkiv vže može ne buty.
Na pytannja «Čogo tudy pertysja vzagali oto bulo?» vidpovidaty ne budu. Bezviz potriben ne lyše dlja Jevropy
Vid dyktatury do novyh pasportiv — hronologija otrymannja bezvizu iz JeS, ale i dlja regioniv Ukraїni. Mižregionaľnyj infrastrukturnyj bezviz u golovah. Tomu komu cikavo – čytajte dali. Komu ne cikavo – možete prosto pogortaty foto.
Do startu
Ščo ja znala pro Besarabiju do poїzdky:
- «Odeśka p’jata»,
- smačna їža,
- pelikany,
- Vylkovo – «ukraїnśka Venecija»,
- unikaľna pryroda,
- gagauzy,
- 130 z gakom etnosiv,
- Dunaj,
- fortecja,
- pogana doroga.
I majže vse ce vyjavylosja pravdoju. Ščo mene cikavylo – sučasne kuľturne žyttja i žyttja mista, mistjan jak take. Ščo bude dostupno oku peresičnogo gromadjanyna bez osoblyvoї pidgotovky na temu «kudy pity i ščo pobačyty»? Osoblyvo, jakščo vrahuvaty, ščo peresičnyj gromadjanyn / -ka otrymaly viľnyj «dostup» do ćogo regionu faktyčno z mynulogo 2016 roku.
Bilgorod-Dnistrovśkyj
Perše misto dlja rozvidky — Bilgorod-Dnistrovśkyj. Do ńogo doїhaty «najprostiše» – prosto z Odesy i prosto elektryčkoju. Vidomyj svojeju unikaľnoju Akkermanśkoju forteceju — i zdajeťsja, na peršyj pogljad, biľše ničym. Prote istorija mista počalasja u IV stolitti do n.e. Za cej čas vono vstyglo pobuty grećkym, rymśkym, moldavśkym, turećkym, rumunśkym, radjanśkym, urešti – ukraїnśkym. A šče Vikipedija govoryť pro te ščo u 1999 roci Bilgorod-Dnistrovśkyj uročysto vidznačyv 2500-riččja, a same misto bulo vyznane JuNESKO odnym iz najstarišyh u sviti.
Prote u starovynnomu misti ničogo starovynnogo ne zalyšylosja, okrim forteci. Vona, do slova, je odnijeju z najkrašče zbereženyh v Ukraїni. U krajeznavčomu muzeї istorija počynajeťsja z poseleń kočovyh plemen, a zakinčujeťsja peremogoju u Drugij Svitovij vijni. Muzej pobudovanyj majže odrazu pislja peremogy, hoč u inšyh regionah krajeznavči muzeї buduvalysja u 1960-70 rokah. Spivpadinnja? Ne dumaju. Vid togo času značnyh zmin u ekspozyciї ne vidbulosja. Golovna podija kuľturnogo žyttja kraju, vysvitlena u muzeї – vizyt poeta Puškina. Hoča varto viddaty naležne – muzej duže svitlyj, čystyj, vidremontovanyj. Tiľky zdajeťsja za napovnennjam i aktuaľnistju vidstav na «-nadcjať» rokiv.
Guljajučy mistom, znahodymo dekiľka kinoteatriv – odyn vidremontovanyj i dijučyj iz blokbasteramy. Inši dva – zakynuti, na misci odnogo (litńogo) – postavyly hresta. Skoro bude cerkva. Tradycijno uvečeri idemo na dyskoteku. Z’jasovujemo, ščo osnovna dyskoteka poїhala na sezon u Zatoku, tomu lyšylosja dvi – «Perehvatčyk pErvyj» i «Perehvatčyk vtorYj».
«Perehvatčyk» — označaje «perehvat» u prjamomu sensi. Adže same tak čynyly družyny morjakiv, jaki povertalysja pislja dalekyh kraїv dodomu i propadaly u šynkah. Na dyskoteci publika duže pryvitna i rado jde na kontakt ta rozmovy. Podekudy ne vsi rozumijuť ukraїnśku. Ale zav’jazaty rozmovu «za žyttja» i bez podaľšyh naslidkiv «dlja žyttja» – bez problem. Tam že diznajemosja, ščo Bilgorod-Dnistrovśkyj — kolyšnje najbiľš kryminaľne misto čy to Ukraїny, čy to SRSR. A šče tut vygotovljajuť tapočky. Ale pro ce ja diznalasja u Izmaїli.
Mozaїky
Izmaїl
— Rozumiješ? 20 rokiv nazad ty sjudy ne pryїhala by, ce bulo režymne misto. Tut 850 m do kordonu
čolovik rokiv do 40
Na vokzali Izmaїlu avtobusy z maršrutamy vulycjamy Lenina i Suvorova. Zdajeťsja, dekomunizaciї tut šče ne bulo (abo її nihto ne pomityv). Dovgo ne možemo rozibraty, jakoї maršrutkoju їhaty do našogo gotelju — i čy isnuje vona vzagali. Z’jasovujeťsja, ščo taky je.
Goteľ «Dunaj» — šče odyn radjanśkyj rudyment u našij biografiї. Pryvyd iz mynulogo. Inkoly zdajeťsja, ščo tiľky my zupynjajemosja u podibnyh goteljah. Ideaľne misce dlja zjomok istoryčnyh fiľmiv pro radjanśku dobu. U Bilgorodi my žyly u podibnomu tvorinni – iz dirkoju u pidlozi zamiť dušu, prote z prekrasnymy telefonnymy budkamy, stiľcjamy, mozaїkamy, vitražamy i «zamoroženym» barom. A u «Dunaї» bula naviť garjača voda i dyskoteka «Gelaksi» na peršomu poversi.
Idemo guljaty naberežnoju Dunaju — i znahodymo mečeť. Kolyšnja mečeť – nyni muzej-diorama, prysvjačenyj rosijśko-turećkij vijni, a same: šturmu Izmaїľśkoї forteci. Izmaїl u mynulomu — misto turkiv. Mečeť – use, ščo lyšylysja pislja velyčnoї oboronnoї forteci, jaka vpala pered imperijeju. Fortecju pislja peremogy imperija rozibrala svidomo. Osnovna ekspozyciї – diorama, na jakij zobražena bytva. «Hudožnyky naskiľky zahopylysja kartynoju, ščo zobrazyly sebe palajučymy u čovnah», — pojasnjujuť u muzeї. Pislja forteci majže ničogo ne lyšylosja. Inši eksponaty – grafika, zbroja, znamena — buly peredani muzeju iz Sankt-Peterburgu (tak, same zvidty). Varto vidmityty najavnisť turystyčnoї produkciї – magnityky, lystivky, informacijni buklety. Častymy gostjamy mečeti-muzeju-dioramy je turky, jaki rozsteljajuť kylymky i moljaťsja. Ta čy na Suvorova?
U muzeї ta bilja ńogo
Vidvidujemo i krajeznavčyj muzej – muzej Prydunav’ja. Znovu ozvučujeťsja cyfra pro 130 z gakom etnosiv. Je ukraїnśkyj zal (novyj), zal kočovyh plemen, turećka zala, doba Rosijśkoї imperiї, vystavka kapeljuškiv, doba Peršoї Svitovoї vijny. Dali — doba Drugoї Svitovoї vijny, ATO, pryrodnyča zala z zasušenym «dunajśkym krokodylom» (?) i žyvymy rybkamy. Sam muzej – u starovynnij sadybi. Vona maje bezlič dodatkovyh prymiščeń i fantastyčnyj sad, de pomiž trojand stojať vojaky radjanśkoї armiї. U muzeї takož najavna suvenirka, nadzvyčajno pryvitni gidy, a takož rjad vlasnyh proektiv – festyvaliv, čytań-čajuvań, lekcij ta inšyh zahodiv. «Divčyna-sarmatka ne mala prava vyjty zamiž, doky ne vb’je voroga», «Nema kapeljuha – nema žinky», — najbiľše zapam’jatalosja iz ekskursiї.
U Izmaїli bulo vyrišeno sprobuvaty zrobyty spontannyj kinopokaz ukraїnśkogo korotkogo metru. Tym pače, ščo v golovnomu misti oblasti jakraz startuvav golovnyj kinofestyvaľ kraїny. Problem iz domovlenostjamy – pidključytysja do najblyžčogo baru z svoїm proektorom i ekranom – ne vynyklo. Na pokaz vyjšly vidviduvači baru, jaki podyvylysja use i do kincja. Pid’їždžaly ditlahy na velykah i prosyly pokazaty ce ž u miscevomu internati, ale nikomu ne govoryty, ščo ce z їhńoї podači, — adže vony zvidty. Dorosli pryvitno braly lystivky-zaprošennja, ale ne zupynjalysja. Prote vony zaljubky pospilkuvalysja by zi mnoju na dyskoteci. Zarobyla šokoladku. Iz odnym iz takyh vidbulasja dosyť dovga rozmova pro stabiľnisť, vijnu, Rosiju, polityčni pogljady, jaka zaveršylasja rytoryčnym zapytannjam: «Čy dijsno vsjudy je normaľni ne-normaľni ljudy?». Na ščo ja, jak kuľturnyj mižregionaľnyj dyplomat, stverdno vidpovila — «tak». Na ćomu i rozijšlysja.
Goteľ «Dunaj», Izmaїl, 2017, foto — Oksana Kaźmina
Tatarbunary
— Čo vy tut sydyte? — Vtomylysja. — A de vy buly? — U Izmaїli, i ot do vas pryїhaly. Ty buv u Izmaїli? — Ni. Znajete, mij baťko žyve tut 32 roky. — A ty tut narodyvsja? — Tak, u sebe v dvori... Aa, tak vy z Ukraїny
dialog iz hlopčykom rokiv 10-ty
Nastupne misto u našij mandrivci – Tatarbunary. U ńomu vse nagaduje pro odne iz najmasštabnišyh proradjanśkyh povstań za Besarabiju. Prote rizni džerela tverdjať rizne, — jak i te, ščo ukraїnśki seljany vystupyly nasampered proty Rumuniї, a SRSR povernuv cju istoriju tak, jak jomu hotilosja. I ščo vzagali vsja cja istorija je zamovnoju. Tema povstannja uvikovičena u miscevij monumentalistyci ta muzeї, jakyj tak samo zavmer u časi i prostori i sam po sobi vže shožyj na muzejnyj eksponat. U ńomu najbiľše vrazyla memoriaľna kimnata miscevogo kolgospnyka i golovy siľrady, jakyj vid 1980-h i do syh pir vvažajeťsja miscevym gerojem. Iz kuľturnogo žyttja – znovu Puškin. A kolgospnyk buduvav školy, budynky kuľtury, cej samyj muzej, — buv strašnym dyktatorom, prote zberig svij kuľt doteper. U miscevomu budynku kuľtury — memorial voїniv Drugoї Svitovoї. A takož portret — ćogo ž «vydnogo» kolgospnyka.
Zupynjajemosja u goteli vhid do jakogo čerez bar. Tam že i pokazujemo naši fiľmy.
— Vy ščo katolyky? , — perežyvajuť vidviduvači. — Ni, — zaspokojujemo my. — A zvidky u vas tehnika? Partija-mama?
Pokaz obijšovsja bez prygod, ale vidviduvačiv porivnjano z Izmaїlom majže ne bulo. Vvečeri vyrušajemo na dyskoteku «Melrouz». Tam za rozpovidjamy miscevyh ditlahiv «striljajuťsja djaďky».
Tatarbunarźki ditlahy — okreme vidkryttja. Tiľky zalizly u miscevyj zakynutyj budynok, vony nakynulysja na nas: «Ščo vy lizete u našu zabrošku?» I vid ćogo momentu rozpočalasja čudova proguljanka mistom miscevymy prynadamy (ne bez golovy Puškina, jogo budynku i statuї) u pošukah zakynutoї cerkvy, u jakij, jak vyjavylosja, nihto iz našyh «lokaľnyh koordynatoriv» ne buv.
More, kurort Katranka, foto — Oksana Kaźmina, 2017
Katranka
— Dorig tut normaľnyh nikoly ne bulo. Naviť za sovka. U nas try kurorty: Katranka, Rosjejka, Lebeďovka — i do žodnoї ne proїhaty
litnij taksyst
Pryїhaty do Besarabiї i ne doїhaty do morja — ne po-našomu. Vyrušajemo z avtostanciї rejsovym avtobusom. Z’jasovujemo, ščo śogodni jakraz ostannij deń. Jogo znimajuť z maršrutu — nemaje popytu. Їdemo čerez polja, adže dorogy prosto nemaje. Dlja vodija cilkom normaľno zupynytysja i prykupyty kavuniv. Doїždžajemo do morja — trišky projty čerez Lyman i my bilja zapovitnoї mriї. Čyste more i pustyj pljaž. Zarady ćogo dijsno možna poterpity usi ci tortury iz dorogoju.
Vidpočyvaľnykiv nebagato — na staryh radjanśkyh, ale ne zanedbanyh bazah. U їdaľni obslugovujuť ostannimy i to, jakščo «na nas» lyšyťsja. Nazad їdemo na taksi, adže našogo avtobusu uže ne maje. Čudovyj zahid soncja, more, Lyman, sonjahy, pole. «Vy rozkazujte pro nas, haj do nas turysty їduť. Može moloď u sela poverneťsja», — govoryť naš vodij. «A my tut dlja čogo?», — vidpovidaju ja.
Їdaľnja, kurort Katranka, foto — Oksana Kaźmina, 2017
Izmaїl — #puľsBesarabiї
Mandrivka naša zaveršujeťsja vizijnoju sesijeju #puľsBesarabiї Mižnarodnogo fondu «Vidrodžennja», jakyj pidtrymav i naši kuľturologični ekspedyciї-rozvidky. Na nij — čynovnyky, aktyvisty, predstavnyky gromadśkyh organizacij, žurnalisty, inši nebajduži i my. Korinni besarabci govorjať pro bagatstvo kraju — pryrodu, geografične položennja, їžu, kuľturu, ti sami 130 etnosiv. I cilkom serjozno — pro nacional-patriotyčne vyhovannja. Pro potencial vykorystannja aľternatyvnyh džerel energiї, — ale vodnočas i pro problemy z dorogoju, vodoju, vidirvanistju vid Ukraїny, važlyvisť riznobičnogo obminu miž inšymy regionamy i vseredyni regionu. Pro vidsutnisť naležnoї kiľkosti media, — zokrema ukraїnśkyh, — vprovadžennja vykladannja u školah ukraїnśkoju movoju, potencial dlja rozvytku turyzmu. Vid očiľnyci upravlinnja kuľtury oblasti diznajusja pro velyku kiľkisť kuľturnyh podij, na jakyh vse ž možna poznajomytysja z etničnym riznomanittjam kraju. Ale pro vse ce, — jak i pro bagato čogo inšogo — my prodovžujemo ne znaty. Poky ščo Besarabija — ce terra incognita. Ale vodnočas — kraj novyh možlyvostej. Dlja počatku — prosto zrobiť dorogu i numo їzdyty.
Lypeń, 2017
Svitlyna na obkladynci: na berezi Dunaju, Izmaїl, 2017. Avtorka — Oksana Kaźmina