Oleksandr Meľnyk
Jaki prystroї ta pidhody do oholodžennja povitrja buly poperednykamy kondycioneru?
Počnemo z togo, ščo bez kondycioneriv ujavyty sučasni mista napevno nastiľky ž skladno, jak i bez liftiv. Prote šče do pojavy elektryky ta dvyguniv ljudstvo robylo sproby oholodžuvaty prymiščennja, haj i často v dovoli ekscentryčnyj sposib. Šče u III stolitti vlitku ekscentryčnyj rymśkyj imperator Elagabalus vidpravyv 1 tys rabiv u gory, ščoby dostavyty snig dlja svoїh sadiv. Vijala z paľmovyh gilok (čy buď-jakyh inšyh gilok) tež buly šyroko rozpovsjudženi (i maly často rozmir zavbiľšky v dekiľka kvadratnyh metriv ta potrebuvaly okremoї pryslugy dlja togo, aby nymy korystuvatysja).
Dali buly čyslenni arhitekturni namagannja stvorjuvaty vikna ta ventyljacijni šahty v prymiščennjah takym čynom, aby utvorjuvalysja postijni protjagy, ščo zdatni buly bodaj minimaľno oholodyty povitrja. Osnovnoju problemoju usih starovynnyh šanuvaľnykiv proholodnogo povitrja buv deficyt ľodu ta nemožlyvisť jogo tryvalogo zberigannja dlja oholodžennja povitrja čy vody u speku (za vidsutnosti holodyľnogo obladnannja, jasna rič). Prote potreba v holodnomu povitri vid ćogo ne zmenšuvalasja. Osoblyvo krytyčnym bulo reguljuvannja temperatury povitrja u nazemnyh porohovyh skladah, pogribah vijśkovyh častyn ta trjumah vijśkovyh korabliv, de vysoka temperatura mogla spryčynyty zajmannja čy vybuh bojeprypasiv.
Vperše termin «kondycioner» prozvučav u 1815 roci — same todi francuźkyj vynahidnyk Žann Šabannes otrymav patent na «kondycionuvannja povitrja ta reguljuvannja temperatury v pomeškannjah ta inšyh budivljah»
Jak vidbuvsja proryv u oholodženni povitrja?
U 1824 roci Majkl Faradej vidkryv pryncypy oholodžennja ridyn. A 1834-go Jakob Perkins vynajšov peršu oholodžuvaľnu mašynu, ščo pracjuvala na štučnomu ľodi. Prote spravžnij kondycioner u jogo sučasnomu rozuminni iz centryfugoju dlja oholodžennja povitrja stvoryv Villis Kerrijer — jogo šče nazyvajuť «baťkom kondycionuvannja». Ščopravda povitrja treba bulo oholodžuvaty zovsim ne dlja komfortu pracivnykiv čy meškanciv kvartyr. Rič u tim, ščo u 1920-h drukarni, ščo vypuskaly velyki naklady knyžok ta gazet, potrebuvaly gromizdkogo obladnannja, jake istotno nagrivalo povitrja dovkola pid čas roboty. Ale dlja togo, aby farba vysyhala jak slid, a storinky ne sklejuvalysja čy ne rozsypalysja, potribno bulo kontroljuvaty riveń vologosti ta temperaturu. Same z cijeju metoju j bulo stvoreno perši kondycionery.
Vynahidnyk masovogo vyrobnyctva kondycioneriv narodyvsja 1876 roku i zakinčyv Korneľskyj universytet, pislja čogo počav pracjuvaty u firmi, ščo zajmalaś opaljuvaľnym obladnannjam. Zavdjaky jogo doslidžennju ščodo možlyvostej jak nagrivannja, tak i oholodžennja prymiščeń, kompanija-robotodaveć zmogla zaoščadyty $40 tys na rik, ščo na toj čas bulo prosto kosmičnoju sumoju grošej. Tomu Kerrijeru zaproponuvaly kerivnu posadu v departamenti inženernyh eksperymentiv. Tam vin i stvoryv peršyj promyslovyj kondycioner. Pik možlyvostej ta prybutkiv kompaniї pryjšovsja na 1950-ti, u časy pisljavojennogo «bumu». Zaraz brend Carrier Corp. vhodyť do United Technologies.
«Baťko kondycionuvannja» Villis Kerrijer sposterigaje za svoїm dityščem — centryfugovoju oholodžuvaľnoju mašynoju v Sirakuzah, Nju-Jork, 1922 rik
Cej promyslovyj kondycioner vykorystovuvav kotušky centryfugy jak dlja oholodžennja, tak i dlja vydalennja vology z povitrja, i, vrešti-rešt, stav peršoju masovoju modellju dlja zavodu z vyrobnyctva kondycioneriv. Hoča perša domašnja eksperymentaľna ustanovka dlja oholodžennja povitrja zavbiľšky iz sučasnyj komp’juter bula vstanovlena v 1914 roci, kondycionery zalyšalysja nadto gromizdkymy, šumnymy i povnymy himikativ — ce strymalo їhnje pošyrennja na šče dekiľka desjatyliť.
Kerrijer rozrobyv pryncypovu shemu oholodžennja povitrja, a v 1915 roci zasnuvav majbutnju Carrier Engineering Company. Zgodom vona stane liderom na rynku oholodžuvaľnogo obladnannja i matyme miľjardni oboroty.
Jak z’javylysja pobutovi kondycionery?
1928 roku Tomas Midgli vidkryvaje freon. Freon počaly vykorystovuvaty v kondycionerah z 1931 roku. V jakosti agenta dlja peredači holodu raniše naviť u perši pobutovi kondycionery tijeї epohy «zarjadžaly» taki otrujni rečovyny, jak amiak ta dyhloretylen. Tož buď-jaka najmenša nespravnisť stanovyla soboju ryzyk, za jakogo vytik robočoї rečovyny mig spryčynyty masštabne otrujennja meškanciv žytla čy pracivnykiv u robočomu prymiščenni. 1931 roku vže na osnovi freonu kompanija Carrier stvorjuje peršyj pobutovyj kondycioner.
Kondycioner zrazka 1931 roku
Jak kondycionery vplynuly na produktyvnisť kompanij ta mist?
U 1940-h — 1950-h rokah na perše misce vyhodyť produktyvnisť praci u velykyh ofisah, kotri buly vščert zapovneni ljuďmy i potrebuvaly prytoku svižogo povitrja. Za danymy doslidnyka kondycionuvannja u Spolučenyh Štatah Ameryky Gejla Kupera, testy federaľnyh službovciv pokazaly, ščo typografiї zbiľšyly vypusk produkciї na 24% pry perevedenni z štatnogo ofisu bez kondycioneriv na oholodženyj. Iz 1957 roku majže 90% kompanij nazvaly kondycionuvannja jak najvažlyvišyj faktor efektyvnosti roboty v ofisi.
U 1947 roci brytanśkyj včenyj S.F. Markhem pysav: «Najbiľšyj vnesok u cyvilizaciju v ćomu stolitti — ce kondycioner, i v ćomu pytanni Ameryka je liderom». Na toj čas SŠA, ščo todi mistyly lyše 5% naselennja svitu, maly u spožyvčomu sektori biľše kondycioneriv, niž u vsih inšyh kraїnah svitu. Protjagom seredyny ta drugoї polovyny XX stolittja kondycionuvannja bulo zarahovano do faktoriv vyžyvannja instytutiv ta promyslovosti: termočutlyvyj svit komp’juternyh merež; robota FRS SŠA ta urjadu, ščo zaležala vid oholodžennja povitrja; kazyno ta graľni avtomaty u Las-Vegasi, roztašovani v desjatkah zakrytyh prymiščeń bez vikon. Natomisť ekology ta krytyky povaľnogo zahoplennja kondycioneramy neodnorazovo nagološuvaly na zgubnomu vplyvovi cijeї tehnologiї na globaľne poteplinnja na Zemli.
Jak rozvyvalosja kondycionuvannja u II polovyni XX stolittja?
Amerykanci tryvalyj čas buly lideramy u sferi oholodžennja povitrja, odnak naprykinci 1950-h — na počatku 1960-h paľmu peršosti perehopyly japonśki kompaniї, kotri čitko pomityly zrostannja popytu na oholodžene povitrja i zaproponuvaly vlasni rozrobky v cij sferi.
U 1958 roci japonśka kompanija Daikin zaproponuvala peršyj teplovyj nasos. Vidtak teper kondycionery ne lyše oholodžuvaly vlitku, ale j nagrivaly prymiščennja vzymku. Iz 1961 roku počavsja serijnyj vypusk split-system japonśkoї kompaniї Toshiba. Toshiba vperše zapustyla v serijne vyrobnyctvo kondycioner, rozdilenyj na 2 bloky, ščo robylo jogo zručnišym dlja vstanovlennja u miśkyh kvartyrah ta ofisnyh bagatopoverhivkah. Teper kompresor možna bulo vynesty naviť na dah, vidtak u prymiščenni biľše ne bulo nastiľky gamirno čerez robotu kondycioneriv.
U 1968 roci na rynku z’javyvsja kondycioner, v jakomu z odnym zovnišnim blokom pracjuvalo vidrazu dekiľka vnutrišnih. Tak z’javylysja split-systemy. Sogodni vony možuť vključaty v sebe vid 2 do 9 vnutrišnih blokiv riznyh typiv.
Istotnym novovvedennjam stala pojava kondycionera invertornogo typu. U 1981 roci japonci z Toshiba zaproponuvaly peršu split-systemu, zdatnu postupovo reguljuvaty svoju potužnisť, a vže v 1998 roci invertory zajnjaly 95% japonśkogo rynku.
U 1982 roci kompanijeju Daikin, v rezuľtati doopracjuvannja muľtysplit-systemy, z’javyvsja її variant z možlyvistju reguljuvannja potužnosti dlja kožnogo okremogo vnutrišńogo bloku i buv zarejestrovanyj pid torgovoju nazvoju VRV (Variable Refregerant Volume, zminnyj obsjag oholodžuvaľnogo agentu), inšymy vyrobnykamy imenovanyj jak VRF (Variable Refrigerant Flow, zminnyj potik agentu dlja oholodžennja).
Jakymy buvajuť kondycionery zaraz?
Kondycioner, ščo pracjuje na zovnišńomu povitri, nazyvajeťsja prytočnym; na vnutrišńomu povitri — recyrkuljacijnym; na sumiši zovnišńogo ta vnutrišńogo povitrja — kondycioner z rekuperacijeju. Takož za typamy montažu sučasni kondycionery podiljajuťsja na:
- Mobiľni — kondycionery bez montažu. Podiljajuťsja na monobločni ta mobiľni splyt-systemy. V monobločnyh kondycionerah dlja vykorystannja dosyť vyvesty gumovyj šlang abo, dlja mobiľnyh splyt-system, osoblyvyj blok, z prymiščennja dlja vidvedennja vologogo povitrja. Kondensat nakopyčujeťsja v piddoni v nyžnij častyni mobiľnogo kondycioneru. U podibnyh systemah sproščujeťsja montaž ta obslugovuvannja. Nedoilky: vysoka cina, velyki gabaryty, obmežennja ščodo vstanovlennja.
- Vikonni — skladajuťsja z odnogo bloku; montujuťsja u vikni, stinci toščo. Nedoliky: vysokyj riveń šumu, zmenšennja osvitlenosti prymiščennja čerez skoročennja plošči vikna. Perevagy: deševyzna, legkisť montažu ta podaľšogo obslugovuvannja, vidsutnisť roz’jemnyh z’jednań v hladonovij magistrali ta, jak naslidok, vidsutnisť vytoku freonu čy inšogo oholodžuvaľnogo agentu, maksymaľno možlyvyj koeficijent korysnoї diї, tryvalyj termin služby.
- Takož je split- ta muľty-split systemy, v jakyh je vnutrišni ta zovnišni bloky, miž jakymy cyrkuljuje trubamy oholodžuvaľnyj agent.
- Novyj typ — smart-kondycionery. Vony majuť vbudovanyj mikrokomp’juter ta pidključajuťsja do system rozumnogo budynku čy bezdrotovogo internetu. Nymy možna keruvaty za dopomogoju smartfoniv, planšetiv čy okremyh komp’juternyh program. Taka systema dozvoljaje zaoščadyty vytraty elektroenergiї ta kontroljuvaty mikroklimat prymiščennja protjagom doby, naviť ne perebuvajučy u ńomu.