Vladyslava Ševčenko
Žvave ta buremne kuľturne žyttja, tajemnyci bram starogo Lemberga, važki ustupy kam’janyć, galyćki dialektyzmy na storinkah knyg i zvablyvi vogni čyslennyh kav’jareń — use ce stvorjuje osoblyvu atmosferu, jakoju tak slavne misto Leva. Sogodni my vyrišyly zupynytysja same na slovi ta rozpovisty vam pro ľvivśku literaturu ostannih 100 rokiv.
Dlja ćogo razom z našym partnerom holdyngom emocij «!Fest» ta festyvalem Coffee, Books & Vintage my pidgotuvaly material, u jakomu zgadajemo, jaki časopysy ta žurnaly vydavalysja u Lvovi, čomu kav’jarni ta knygy micno zv’jazani odnijeju idejeju ta jak ľvivśka literatura pryvertala uvagu do vidnovlennja ukraїnśkoї nezaležnosti.
Tož de b vy zaraz ne perebuvaly, proponujemo zavaryty filižanku aromatnoї kavy ta zanurytysja v atmosferu starogo Lvova, gortajučy storinky literaturnoї istoriї mista.
Rozpočnemo našu rozpoviď z kincja XIX st., koly do Galyčyny peremistyvsja centr ukraїnśkogo nacionaľnogo ta kuľturno-osvitńogo ruhu. Comu spryjaly Valujevśkyj cyrkuljar ta Emśkyj ukaz, jaki pogiršyly stanovyšče ukraїnśkoї knygy u Naddniprjanśkij Ukraїni. Todi u Lvovi rozpočaly pracjuvaty drukarni, rozpovsjudžujučy gasla pro vidrodžennja ukraїnśkoї kuľtury ta deržavy na vsju terytoriju Ukraїny. Ba biľše, z podači Myhajla Gruševśkogo za Galyčynoju ta Lvovom togo času zakripylasja slava ukraїnśkogo P’jemontu (nagadajemo, ščo P’jemont — ce italijśkyj region, z jakogo počalosja vyzvolennja kraїny vid čužynciv ta ob’jednannja italijśkyh zemeľ).
Za danymy Encyklopediї ukraїnoznavstva, u 1894 roci u Galyčyni vypustyly 177 knyg, a na centraľnij ta shidnij Ukraїni — vśogo 30. Vodnočas varto vidznačyty, ščo vplyv Shidnoї Ukraїny zalyšavsja vagomym, adže same u galyćkyh časopysah kuľturni dijači z Naddniprjanščyny otrymaly možlyvisť drukuvatysja.
Z drugoї polovyny XIX st. u Lvovi pracjujuť periodyčni vydannja, jakym sudylosja uvijty v istoriju vidnovlennja ukraїnśkoї deržavnosti. Osoblyva roľ u rozvytku literatury tyh časiv naležyť dvotyžnevyku «Zorja», jakyj vyhodyv z 1880 do 1897 roku.
Cej časopys stav zagaľnoukraїnśkym ta vyražav pogljady peredovyh gromadśko-kuľturnyh syl jak v Galyčyni, tak i v Naddniprjanśkij Ukraїni. U ńomu propaguvalysja ideї jednosti ukraїnśkogo narodu, rozdilenogo kordonamy Avstro-Ugorščyny ta Rosiї, a takož pravo ukraїnciv na viľnyj rozvytok їhńoї movy ta kuľtury. U žurnali publikuvalysja Taras Ševčenko, Panas Myrnyj, Ivan Franko, Ivan Nečuj-Levyćkyj, Myhajlo Kocjubynśkyj ta inši.
Takož važlyvym buv žurnal «Žytje i slovo», jakyj vyhodyv z 1894 po 1897 poky u Lvovi pid redakcijeju Ivana Franka. U ńomu drukuvalysja poetyčni, prozovi, perekladni tvory ta pereklady (zokrema, Sofokla, Firdousi, Viktora Gjuğo ta inšyh).
Na bazi «Zori» ta «Žytje i slova» u Lvovi z 1898 roku počaly vydavaty «Literaturno-naukovyj visnyk», jakyj rozvynuv i zbagatyv cju tradyciju. Jogo golovnym redaktorom buv Myhajlo Gruševśkyj, literaturnu častynu očoljuvav Ivan Franko. Žurnal švydko zdobuv populjarnisť na vsih terenah ukraїnśkoї zemli, ob’jednavšy navkolo sebe predstavnykiv riznyh literaturnyh pokoliń.
Počatok HH st. poznačenyj pošyrennjam v ukraїnśkij literaturi idej modernizmu. Počatkom vvažajuť lyst Mykoly Voronogo u «Literaturno-naukovomu visnyku», de vin zvertajeťsja do ukraїnśkyh pyśmennykiv iz zaprošennjam vzjaty učasť v aľmanasi «Z-nad hmar i dolyn» ta nadsylaty tvory v jakyh «bulo b hoč trošky filosofiї».
Rozvytok modernizm otrymav vže za kiľka rokiv u Lvovi, de u 1906 roci grupa molodyh pyśmennykiv zasnuvala žurnal «Svit», a rik po tomu stvoryla literaturne ugrupovannja «Moloda Muza», jake proisnuvalo do 1909 roku. «Moloda Muza» bula odnijeju z lanok u lancjuzi literaturnyh organizacij bagaťoh kraїn Jevropy — «Moloda Beľgija», «Moloda Nimeččyna», «Moloda Poľšča» toščo, čyїmy gaslamy buly vidmova vid realizmu i služinnja krasi ta suspiľnym idealam.
Miscem zustričej «Molodoї Muzy» bula kav’jarnja «Monopoľ», de z filižankoju kavy (ne zavždy poetyčnyh zarobitkiv vystačalo na biľše) možna bulo prosydity cilyj večir, a šče počytaty sviži gazety ta žurnaly. Sjudy shodylosja bagato inteligenciї, tvorčyh ljudej ta cikavyh osobystostej z riznyh verstv, točylysja palki dyskusiї.
Zagalom, ce harakterna osoblyvisť Lvova, de kav’jarni ponad 100 rokiv zalyšajuťsja odnym z centraľnyh misć dlja zboru kuľturnyh ta polityčnyh dijačiv. Detaľniše pro istoriju stanovlennja kavy u Lvovi ta čomu varto sprobuvaty aľternatyvnu kavu čytajte u našomu materiali — «Kavova kuľtura v Ukraїni: try hvyli, rozvytok aľternatyvy ta svitove vyznannja».
Okupacija Lvova rosijśkym vijśkom zupynyla literaturne žyttja u misti. Pislja vidstupu zagarbnykiv procesy vidnovljuvalysja poviľno čerez hvorobu ta smerť Ivana Franka ta pereїzd «Literaturno-naukovogo visnyka» do Kyjeva. Bagaťoh pyśmennykiv vijna zmusyla roz’їhatysja u rizni storony: htoś opynyvsja na fronti, dejaki — u taborah dlja polonenyh ukraїnciv rosijśkoї armiї v Avstriї ta Nimeččyni, a inši — u častynah Sičovyh Striľciv.
U 1920-ti roky literatory počynajuť povertatysja dodomu ta rozbudovuvaty kuľturne žyttja. Zokrema, organizovujuť grupu «Mytusa», jaka proisnuvala lyše rik, ale za cej korotkyj čas vstygla proklasty mist miž literaturamy Shidnoї ta Zahidnoї Ukraїny.
Nadali pyśmennyky katolyćkoї orijentaciї zgurtovujuťsja navkolo žurnalu «Dzvony», jakyj stav oserdjam hrystyjanśkogo svitogljadu. Napryklad, u «Dzvonah» buly nadrukovani majže vsi virši zbirky Bogdana-Igorja Antonyča «Velyka garmonija».
Vodnočas pyśmennyky proradjanśkoї orijentaciї ob’jednalysja navkolo žurnalu «Novi šljahy», golovnym redaktorom jakogo buv Antin Krušeľnyćkyj. Hoča spočatku žurnal pryvernuv do sebe molodu tvorču inteligenciju, zgodom vin počav vse biľše shyljatysja do radjanśkoї ideologiї. Ce vidvernulo vid ńogo biľšu častynu avtoriv ta čytačiv.
Zagalom vydavnyča sprava u togočasnomu Lvovi bula duže aktyvnoju. Tut dijaly vydavnyctva «Dobra knyžka», «Biblioteka «Dila», «Baťkivščyna», «Izmaragd», «Ukraїnśka knygospilka» toščo. Aktyvno rozvyvalasja u Lvovi j dytjača literatura, vyhodyly žurnaly «Dzvinočok», «Svit dytyny», «Juni druzi» toščo.
Džerelo foto: ua.depositphotos.com
Vstup radjanśkyh vijśk, jak i mynulogo razu, do Lvova zupynyv literaturnyj proces, jakyj tryvav kiľka desjatyliť. Dejaki ukraїnśki pyśmennyky emigruvaly, častyna zalyšylasja u misti. U 1939 roci stvoryly ľvivśku organizaciju Spilky radjanśkyh pyśmennykiv Ukraїny, a u 1940 roci žurnal «Literatura i mystectvo».
Za radjanśkyh časiv «spravžnimy» pyśmennykamy vvažalysja lyše členy Spilky pyśmennykiv. Takož radjanśka vlada staranno vylučala z polyć use, ščo moglo stymuljuvaty nacionaľni počuttja. Naslidkom stala pojava pidpiľnoї «dysydentśkoї» kuľtury — «samvydavu». Dysydentamy stala najradykaľniša častyna «šistdesjatnykiv». Vony dijaly perevažno v Kyjevi ta Lvovi, hoča pohodyly z riznyh častyn Ukraїny.
V Ukraїni z počatku 1960-h rokiv aktyvno pošyrjuvalysja u «Samvydavi» poeziї Liny Kostenko, Mykoly Vingranovśkogo, traktat Ivana Dzjuby, zbirnyk materialiv V’jačeslava Čornovola ta inšyh šistdesjatnykiv.
Nezadovolena radjanśka vlada rozpočala čyslenni procesy nad dysydentamy. Na zakrytyh procesah їh zasudžuvaly do tryvalyh terminiv uv’jaznennja.
Ščob ne daty izoljuvaty dysydentiv odnogo vid odnogo ta informuvaty svit pro podrobyci peresliduvań, u 1970 roci ukraїnśki dysydenty počaly tajemno pošyrjuvaty časopys «Ukraїnśkyj visnyk».
Džerelo foto: ua.depositphotos.com
Z vidnovlennjam bažanoї nezaležnosti u buremni 90-ti u Lvovi vidbuvalosja bagato riznyh literaturnyh podij. Aktyvno pracjuvalo literaturne ugrupuvannja «Bu-Ba-Bu», zasnovane 17 kvitnja 1985 roku u Lvovi, projšly aľternatyvni festyvali «Vyvyh», vyhodyly časopys «Post-Postup» ta žurnal «Ї».
Lvovu, na vidminu vid inšyh mist Ukraїny, uveś čas vdavalosja zberegty tradyciju viľnogo literaturnogo žyttja.
Džerelo foto: ua.depositphotos.com
Mystećke žyttja Lvova i nyni, majže sto rokiv potomu, prosto nemožlyvo ujavyty bez kav’jareń ta bogemnyh literaturno-mystećkyh ugrupovań, tvorčyh večoriv ukraїnśkyh literatoriv i prezentacij knyžkovyh novynok u knygarnjah-kav’jarnjah. Use ce stvorjuje nepovtornyj obraz kuľturnoї stolyci Ukraїny.
Značno vplynuv na formuvannja Lvova jak kuľturnoї stolyci ščoričnyj festyvaľ Book Forum, na jakomu provodjaťsja literaturno-mystećki podiї za učasti ukraїnśkyh vydavnyctv. Ščopravda, ostannim časom festyvaľ perežyvaje ne najkrašči časy ta potrebuje perezavantažennja.
Džerelo foto: ua.depositphotos.com
Vydavnyctvo Starogo Leva vže dvadcjať rokiv tvoryť novyj kuľturnyj prostir v Ukraїni ta vydaje knyžky na buď-jakyj smak dlja ditej i doroslyh. Bagato avtoriv, ščo debjutuvaly u vydavnyctvi, vže vstygly staty uljublencjamy čytaćkoї audytoriї, sered nyh Dorž Batu, Illarion Pavljuk, Sergij Osoka.
Ce šče odyn trend velykyh mist, adže kava, knygy ta zatyšok nazavždy pov’jazani u našij svidomosti. Mabuť, kožnomu pryjemno vtajemnyčytyś z gornjatkom zapašnoї kavy j pogortaty horošu knyžku… abo naviť obdumaty ideї dlja svojeї?
Hto znaje, možlyvo, čytač cyh rjadkiv stane do rjadu molodyh imen ukraїnśkoї literatury, takyh jak Dzvinka ta Bogdana Matijaš, Mar’jana Savka, Valentyn Berdt, Illarion Pavljuk, Dorž Batu… Bagato z cyh zirok zapalylo na literaturnomu neboshyli same Vydavnyctvo Starogo Leva.
Tož, jakščo budete u Lvovi, a vy obov’jazkovo budete, adže dorogy vsih, hto kohajeťsja u literaturi ta mystectvi tak čy inak veduť do Lvova, pobalujte sebe ta znajdiť džerelo nathnennja dlja tvorčosti ta nasnagy dlja roboty v odnij z kav’jareń-knygareń abo na odnomu z bezliči iventiv kuľturnoї stolyci Ukraїny.
Do prykladu, z 8 po 10 žovtnja Coffee, Books & Vintage Festival začaruje kavovymy aromatamy ljubyteliv knyg ta vintažu. Prydbaty kvytky ta oznajomytysja z programoju možna na oficijnomu sajti festyvalju.
Na festyvali proveduť 5 čempionativ, poznajomljať zi svitovymy guru, zaprosjať do najbiľšoї festyvaľnoї kav’jarni mista i naviť navčať, jak zibraty vlasnu kav’jarnju ta vidpovidaľnomu spožyvannju napoju. Detaľniše čytajte u našomu materiali «Kavova kuľtura v Ukraїni: try hvyli, rozvytok aľternatyvy ta svitove vyznannja»
Okrim kavovoї častyny, na festyvali možna bude posluhaty lekciї, pospilkuvatysja z avtoramy knyg i vydavcjamy, vsiljaki literaturni iventy, knyžkovyj jarmarok, ta i ditej bude čym rozvažyty.
Tož pryhoďte zi starymy znajomymy ta znahoďte novyh druziv, bude cikavo!
