🎷 Korotka istorija sučasnoї muzyky — častyna perša (vid 10-h do 50-h)

Muzyka vidoma ljudstvu z davnih-daven: my navčylysja robyty muzyku leď ne odrazu jak počaly govoryty. Avžež, u ramkah ćogo cyklu tak glyboko kopaty my ne budemo. Tak samo ne budemo zaraz rozbyraty istoriju klasyčnoї muzyky, hoča ce tež duže cikavo.

Naša podorož počynajeťsja u XX storičči — koly počala zarodžuvatysja ta populjarna muzyka, jaku my znajemo śogodni: čujemo po radio, bačymo v interneti čy po televizoru. Proces cej pov’jazanyj bezposeredńo z vynahodom spočatku audiozapysu, a zgodom — radio j telebačennja. Ci dva vynahody zrobyly muzyku dostupnoju takij kiľkosti ljudej jak nikoly raniše, ščo j spryčynylo vybuhovyj rozvytok muzyčnoї industriї.

Tak sklalosja, ščo rozvytok sučasnoї muzyky možna podilyty na «desjatyričky». Ce my j zrobymo, rozpovivšy korotko pro najvažlyviši podiї, muzykantiv i žanry kožnoї z nyh.

1910-ti

Točkoju shodžennja dvoh strimkyh muzyčnyh potokiv — afroamerykanśkogo i latynoafrykanśkogo — stav Novyj Orlean, ščo piddavavsja vplyvu jak iz pivnoči, tak i z pivdnja, a takož mav i svoju specyfiku, ščo zigrala važlyvu roľ. Mistom vyruvav potužnyj francuźkyj duh, adže bulo vykupleno razom iz velyčeznoju terytorijeju Spolučenymy Štatamy same u Franciї.

Tak na peretyni kuľtur, u Novomu Orleani, u šljubi afrykanśkyh narodnyh spiviv ta tradycij francuźkogo kabare j narodyvsja rannij džaz.

Vtim, te, ščo z’javylosja jak muzyka ponevolenyh ljudej, švydko bulo prysvojeno їhnimy ponevoljuvačamy. Peršym vidomym džaz-zapysom stav trek Livery Stable Blues, jakyj zapysav u 1917 roci gurt Original Dixieland Jass Band (same tak, z dvoma “s” todi pysaly «džaz»), liderom jakogo buv italijeć Nik Ljaročča.

Same Original Dixieland Jass Band vvažajuť «tvorcjamy džazu», bo vony vperše počaly vykonuvaty taku muzyku na komercijnij osnovi, popry te, ščo sam žanr isnuvav zadovgo do ćogo. Gurt povnistju skladavsja z bilyh muzykantiv.

Džaz je šyršym ponjattjam, do jakogo možna vključyty bljuz. Jakščo sproščuvaty, to bljuz — ce riznovyd džazu, v jakomu fokus robyťsja na vokal ta čitku i zrozumilu melodiju. Natomisť, biľšisť inšyh džaz-žanriv vzagali ne mistjať viršiv i je vyključno instrumentaľnoju muzykoju z vysokym rivnem improvizaciї.

Peršym bljuz-zapysom vvažajuť pisnju Crazy Blues vykonavyci Memi Smit ta її gurtu Jazz Hounds.

 

Jakščo vy dyvujetesja, naviščo my stiľky času prydilyly cym dvom žanram, to oś vam kiľka faktiv.

• Rok-muzyka jak veś žanr — ce faktyčno pryskorenyj bljuz
• Bez džazu ne vynyklo b hip-hopu naprykinci 70-h
• R&B — ce bljuz z latynoamerykanśkoju rytmikoju
• Majže vsi muzyčni pryjomy, jaki vykorystovujuť teperišni pop-artysty, buly prydumani džaz-muzykantamy šče do 50-h rokiv

Tož ne bude perebiľšennjam skazaty, ščo vsja sučasna populjarna muzyka rozpočalasja z džazu ta bljuzu. Jak same, my j budemo rozbyratyś.

1920-ti ta 30-ti

Nebuvalyj ekonomičnyj pidjom ta naukovo-tehničnyj progres tyh časiv porodyly ujavlennja, niby nema ničogo nemožlyvogo, varto lyše ne sydity na misci i postijno robyty ščoś nove.

Spočatku «revuči dvadcjati», epoha Velykogo Ğetsbi — čas avantjur, prygod i marnuvannja žyttja na «tut i zaraz». Potim — Velyka Depresija, najbiľša vidoma ekonomična kryza, vidlunnja jakoї veś svit vidčuvaje naviť śogodni. I ce buly časy, koly bez improvizaciї nemožlyvo bulo progoduvaty naviť vlasnu rodynu.

Same todi u prokurenyh i prosjaknutyh zapahom alkogolju, popry «suhyj zakon», spikizi-barah ta pozoločenyh koncertnyh zalah u styli art-deko zijšly zirky Luї Armstronga, Djuka Ellingtona ta bagaťoh inšyh vydatnyh muzykantiv.

Šče odnym cikavym fenomenom tyh časiv buv «brudnyj bljuz». Ljusiľ Bogan, vykonavycja «brudnogo bljuzu», vvažajeťsja odnym iz tŕoh stovpiv bljuzu zagalom.

Vže z nazvy stylju možna zdogadatysja, pro ščo buly ci pisni. Odna z najvidomišyh kompozycij Bogan — Till The Cows Come Home («Dopoky korovy ne povernuťsja dodomu») mistyť taki slova:

U mene velykyj tovstyj žyvit
U mene velyka šyroka dupa
I ja možu vyїbaty buď-jakogo čolovika
Ščo maje vysokyj klas
Kažu pro perepyh
Kažu pro tertja vsju nič naprolit
I ja možu robyty ce z toboju, dorogeńkyj
Dopoky korovy ne povernuťsja dodomu

Gadajemo, naviť Cardi B počervonila b vid takyh soromyćkyh viršiv. Tož teper majete argument proty togo, ščo nibyto sučasna muzyka stala zanadto vidvertoju.

U toj čas, koly džaz zavojuvav velyki mista, na pivdni Spolučenyh Štativ počala pidnimaty golovu kantri-muzyka, sformovana na bazi bljuzu ta jevropejśkyh narodnyh piseń, ščo їh emigranty zi Starogo Svitu pryvozyly do Ameryky.

Pro korinnja «najbiľš amerykanśkoї muzyky» jaskravo svidčyť tvorčisť Džymmi Rodžersa, jakogo nazyvajuť «baťkom kantri», adže jogo fiškoju buv jodľ — manera spivu, rozpovsjudžena sered meškanciv Aľpijśkyh gir.

Kantri, okrim jak staty cilkom samostijnym i vkraj populjarnym muzyčnym naprjamkom, dopomoglo stvoryty cilu nyzku novyh žanriv, jaki dominuvatymuť u nastupni desjatylittja, ale pro ce zgodom.

Takož na goryzonti bula zolota era Brodveju — znamenyta Over the Rainbow Džudi Garlend dlja mjuzykla «Čarivnyk z kraїny Oz» bula zapysana u 1939, bukvaľno naperedodni rozkvitu muzyčnogo teatru.

Brodvej takož zigraje važlyvu roľ u stanovlenni muzyčnoї industriї i pop-muzyky zokrema.

1940-vi

Trydcjati nazyvaly eroju «velykyh gurtiv», adže džazovi orkestry todi skladalysja z desjatkiv muzykantiv, jaki stvorjuvaly grandioznyj barvystyj zvuk. Ta potim rozpočalasja Druga Svitova, jaka j poklala kineć eri velykyh bendiv: amerykanśkyh čolovikiv masovo zabyraly na front, i v orkestrah prosto ne bulo komu graty.

Krim togo, vse biľše uvagy sluhači prydiljajuť vokalistam: ti, hto raniše buv prosto «aksesuarom» dlja velykogo bendu, teper stajuť centrom uvagy. Tak nabyrajuť populjarnosti Frenk Sinatra, Ella Ficžeraľd, Toni Bennett ta inši — їh zgodom nazvuť peršymy pop-spivakamy.

Paraleľno aktyvno formuvavsja R&B abo «rytm-n-bljuz»: viźmiť džaz, dodajte do ńogo vidčutnyj bit u latynoamerykanśkyh rytmah i otrymajete novyj žanr.

Prote, najgolovnišoju podijeju togo periodu bula pojava na sceni Sestry Rozetty Tarp u 1938 roci. Vypustyvšy perši kiľka trekiv, pani Tarp odrazu spryčynjaje furor — її pojednannja afroamerykanśkoї religijnoї muzyky, gospelu, zi «svitśkym» R&B zvučalo duže svižo j apeljuvalo do maksymaľno šyrokoї audytoriї.

U 1944 roci Sestra Rozetta Tarp zapysuje pisnju Strange Things Happening Everyday. Zgodom її nazvuť peršym rok-n-roll zapysom v istoriї.

Unikaľnyj muzyčnyj styľ Rozetty Tarp faktyčno sformuvav novyj žanr i sponukav Elvisa Presli vzagali zajmatysja muzykoju — majbutnij «koroľ rok-n-rollu» obožnjuvav muzykantku v junosti.

Naprykinci 1940-h Sestra Rozetta Tarp dodaje do svogo zvučannja elektrogitaru i staje pionerkoju ćogo instrumentu v masovij muzyci (hoča samu elektrogitaru vynajšly za desjatylittja do togo). Tak її styľ vse biľše počav nagaduvaty same toj rok-n-roll, jakyj zgodom zavolodije svitom.

1950-ti

U 1954 roci vidomyj bljuzmen Biğ Džo Terner zapysuje pisnju Shake, Rattle & Roll, jaka tut že staje hitom i dozvoljaje Džo, vže velykij zirci, ta jogo nezvyčnomu stylju, ščo nagaduvav muzyku Sestry Rozetty Tarp desjatyriččjam raniše, zavojuvaty populjarnisť sered molodi.

Tak rozpočalasja velyka, jaskrava i vplyvova, hoč i korotka era rok-n-rollu: žanru, jakyj uvibrav do sebe vse, ščo vidbuvalosja u populjarnij muzyci do togo — bljuz, gospel, R&B i kantri.

«Koroľ rok-n-rollu» Elvis Presli dosi lyšajeťsja odnym iz najvidomišyh muzykantiv planety — nastiľky jogo populjarnisť bula velykoju. Zgodom inšyj kuľtovyj muzykant Džon Lennon skaže «Do Elvisa ne bulo ničogo». I hoča, z urahuvannjam vśogo, ščo napysano vyšče, my možemo posperečatysja z cijeju zajavoju, ale same Presli stav, napevno, najperšoju superzirkoju v istoriї — todi, koly samogo terminu «superzirka» šče ne isnuvalo (jogo prydumav etničnyj ukraїneć Endi Vorgol u simdesjatyh).

Ta vse ž Elvis, majučy fantastyčnyj golos, nepereveršenu haryzmu i smilyvisť povodyty sebe rozv’jazno na sceni, ne pysav svoї pisni. Na vidminu vid Čaka Berri, jakyj stvoryv samostijno kiľka globaľnyh hitiv, a takož ostatočno utverdyv elektrogitaru jak golovnyj instrument togo žanru, ščo zgodom stane rok-muzykoju.

Takož prosto neobhidno zgadaty Littl Ričarda, jakogo nazyvajuť «arhitektorom rok-n-rollu», i tvorčisť jakogo nadyhnula cili pokolinnja nastupnyh velykyh muzykantiv — The Beatles, Deep Purple, Eltona Džona (jakogo osoblyvo pryvabyv obraz pianista-roknroľščyka) i bagaťoh inšyh muzykantiv až do śogodni.

Naviť velykyj «čolovik u čornomu» Džonni Keš, jakogo htoś može znaty same jak kantri-muzykanta, počynav svoju tvorčisť z rokabilli — ce takyj rannij riznovyd rok-n-rollu.

Ale ne varto dumaty, ščo krim rok-n-rollu u 50-h ničogo ne vidbuvaloś.

Same ce desjatyriččja pryjnjato vvažaty počatkom formuvannja pop-muzyky, jakoju my її znajemo. Pryčynoju dlja ćogo staly jak kuľturni zminy u 40-h, pro jaki my vže govoryly, tak i naukovo-tehničnyj progres. Z’javylysja telebačennja, ščo potrebuvalo vizuaľnoї prysutnosti artystiv, a takož biľš doskonali mikrofony, jaki krašče zahopljuvaly zvuk i dozvoljaly spivaty šyršoju kiľkistju sposobiv, a ne lyše jakomoga gučniše volaty.

Same spokijnym, i naviť intymnym vokalom proslavyvsja Frenk Sinatra, ščo stav kumyrom molodyh divčat po vśomu svitu. I zvukozapysujuči kompaniї počaly šukaty tyh, hto mig by povtoryty jogo uspih, ščo j pryzvelo do bumu riznomanitnyh spivakiv, spivačok i gurtiv na počatku 50-h.

Hoča pislja pojavy rok-n-rollu klasyčna pop-muzyka vidijšla na drugyj plan, vse ž vona spravyla neabyjakyj vplyv i na samyh roknroľščykiv — zokrema, znamenyti balady Elvisa Presli, ne harakterni dlja jogo žanru, buly nathnenni same pop-vykonavcjamy.

Klasyčnyj pop ne mig ne vvibraty v sebe tradyciї najpopuljarnišyh žanriv svogo času, do jakyh dodalysja takož romantyka Brodveju j Golivudu, ščo perežyvaly svoї zoloti časy. Ale takož amerykanśka pop-muzyka počala perejmaty jevropejśki pisenni tradyciї — zokrema, francuźku (todi same blystala zirka Edit Piaf) j italijśku.

I tut my narešti vperše zgadajemo muzyku Starogo Svitu. Hoča u cij častyni planety tež rozvyvalasja svoja muzyčna kuľtura, vona znahodylasja povnistju pid vplyvom amerykanśkoї industriї — v Jevropi točno tak samo sluhaly džaz i rok-n-roll (i naviť v tyh častynah, ščo buly okupovani komunistamy). Naviť Adriano Čelentano, odyn iz najvidomišyh italijśkyh spivakiv, počynav same z rok-n-rollu, uvijšovšy v obraz «jevropejśkogo Elvisa».

Vtim, same u drugij polovyni 50-h Jevropa narešti staje pomitnoju na globaľnomu muzyčnomu landšafti.

U 1956 roci Jevropejśka movna spilka, aby podolaty rozdilennja suspiľstva pislja Drugoї Svitovoї, rozpočynaje provedennja Jevrobačennja. Zadum konkursu buv u tomu, ščob pokazaty zagaľnojevropejśkij audytoriї lokaľnyh artystiv z riznyh kraїn. Na počatku svogo isnuvannja Jevrobačennja zdebiľšogo skladalosja z piseń žanru «ja stoju na sceni i spivaju rozlogu baladu pro kohannja pid akompanement orkestru» abo starogo-dobrogo džazu. Možete ocinyty, naskiľky «veselo» ce vygljadalo, na ćomu video. Zovsim ne te, ščo my zvykly bačyty zaraz, čy ne tak?

Konkurs odrazu nabuv velykoї populjarnosti ta periodyčno stav pidkyduvaty globaľni hity. Napryklad, odnym iz peršyh stala pisnja Nel blu, dipinto di blu italijśkogo spivaka Domeniko Moduńo, nathnenna robotamy vidomogo hudožnyka biloruśkogo pohodžennja Marka Šagala. Pisnja zajnjala lyše tretje misce na Jevrobačenni 1958 roku, ale ce ne zavadylo її populjarnosti i pojavi desjatkiv kaver-versij, i vid vidomyh amerykanśkyh zirok na kštalt Dina Martina takož.

Inša її nazva — Volare, i vy točno čuly її, hoč i v inšomu vykonanni, adže u visimdesjatyh na cju pisnju zrobyly kaver v styli rumba Gipsy Kings, dodavšy kuplet ispanśkoju movoju i podaruvavšy kompozyciї nove žyttja v čartah.

Do Jevropy my šče povernemosja, adže golovni podiї tam rozgornuťsja vže u 60-h j pizniše, a ot na amerykanśkomu kontynenti naprykinci 50-h počav zarodžuvatysja šče odyn muzyčnyj fenomen, im’ja jakomu soul.

Poky džaz bronzovišav i stavav vse biľš konservatyvnym, jogo dity prodovžuvaly zrostaty i maly vže svoїh ditej. Rannij soul — ce bukvaľno religijni pisni, gospel, ščo buly perepysani na svitśku maneru i vykonani v styli R&B (i znovu zgadujemo sestryčku Rozettu Tarp).

Napryklad, peršyj hit Reja Čarľza, odnogo z pioneriv soulu, nazyvavsja I’ve Got A Woman (Way Across Town) abo «Ja maju žinku (Na inšomu kinci mista)», i naspravdi buv zminenoju versijeju staroї gospel-pisni I’ve Got A Savior (Way Across Jordan) čy «Ja maju Spasytelja (Na inšomu berezi Jordanu)».

U 1959 roci v Detrojti zasnovujuť lejbl Motown, jakyj specializuvatymeťsja na soul-artystah i vyznačyť žanr «pop-soulu», ščo stane najpopuljarnišym riznovydom soulu, podaruje nam takyh velykyh artystiv jak Areta Franklin, Stivi Vander, Majkl Džekson, i vplyvatyme na cili pokolinnja novyh muzykantiv až do našyh dniv.

***

Pro soul, a šče stanovlennja rok-muzyky, rozkvit popu u «Budivli Brill», pidjom avtorśkoї pisni j foľku, narodžennja pank-roku, fanku j dysko i šče bagato čogo my pogovorymo u drugij častyni korotkoї istoriї muzyky.