Telegraf Avenju
Kožnogo roku pered Rizdvom gljadači po uśomu svitu vlaštovujuť domašnij marafon «Garri Pottera». Fiľmy, jaki Warner Bros. znjaly za motyvamy odnojmennyh knyžok avtorky Džoan Rouling, staly kuľtovymy po vśomu sviti.
My takož vyrišyly vlaštuvaty marafon — ale zgadaty ne uljubleni fiľmy, a velyku istoriju žyttja Džoan Rouling, її peremogy ta svarku z trans-spiľnotoju, ščo tryvaje vže p’jatyj rik. Krim togo, ćogo roku dodalosja šče dekiľka podrobyć, pro jaki varto pogovoryty.
Čy znajete vy Džoan Rouling?
U dytynstvi Rouling často pysala fantastyčni istoriї ta zmalečku mrijala staty pyśmennyceju. Svoju peršu istoriju Rouling prydumala, koly їj bulo p’jať-šisť rokiv.
Vže naprykinci 80-h Džo zakinčyla Universytet Eksetera ta poїhala do Portugaliї u 1990 roci vykladaty anglijśku movu. Tam majbutnja pyśmennycja zustrila portugaľśkogo žurnalista Horhe Arantesa, j u 1993 roci u pary narodylasja dočka Džessika. Šljub stav nevdalym ta pryzviv do rozlučennja — pyśmennycja povernulasja do Edynburga razom z dońkoju, ščob žyty bilja svojeї molodšoї sestry Di.
Vže tam Rouling bere psevdonim Dž. K. Rouling (u Džo nemaje po baťkovi, a litera K — ce im’ja її babusi, Ketlin). Vyžyvajučy na sociaľnu dopomogu, kolyšnja včyteľka vygaduje ta realizuje kazku pro Garri Pottera — «Garri Potter i filosofśkyj kamiń». Gotovyj rukopys vidhyljaly 12 raziv, perš niž vin narešti znajšov dim u vydavnyctvi Bloomsbury.
Rouling vse ž vdajeťsja prodaty peršu knyžku za 4000 dolariv, jaka vyjde u červni 1997 roku. Vypuskajučy v rik po romanu, u nove tysjačolittja Rouling uvijde jak avtorka, čyї try knyžky zarobyly piv miľjarda dolariv z nakladom u ponad 35 mln kopij.
Rouling zakinčyla prygody Garri Pottera v lypni 2007 roku, koly vyjšla śoma j ostannja častyna seriї. Z togo času vsesvit tiľky rozšyrjuvavsja: pyśmennycja napysala «Kazky barda Bidla», prodovžennja osnovnyh podij Garri Pottera u p’jesi «Prokljate dytja» ta sprodjusuvala franšyzu «Fantastyčni zviri», jaka je prykvelom do podij knyžok.
Prote pyśmennycja vidoma ne tiľky tvoramy pro čakluniv. U veresni 2012 roku Rouling vypustyla peršu knyžku, orijentovanu dlja staršoї audytoriї — «Nespodivana vakansija». Roman otrymav duže neodnoznačni vidguky, dejaki krytyky naviť ohrestyly jogo «rozčarovujučym» i «nudnym».
Vže pid novym psevdonimom Robert Gelbrejt, u kvitni 2013 roku, Rouling uvirvalasja v kryminaľnu literaturu. Її peršyj roman «Kuvala zozulja» mav skromni prodaži ta pozytyvni vidguky, prote vse zminylosja, koly čerez try misjaci čytači diznalysja, ščo ce knyžka Rouling.
Z togo času pyśmennycja napyše bagato tvoriv: jak pid psevdonimom Robert Gelbrejt, tak j vid svogo imeni, jak-ot «Garri Potter: Istorija magiї». Prote z 2018 roku Rouling zakripyťsja v istoriї ne tiľky jak avtorka, a j jak vidoma skandalamy postať.
Džoan Rouling ta filosofśkyj lajk u Twitter
Cju kazkovu istoriju varto počaty z 2018 roku ta ne z Džoan Rouling, a z brytanśkoї Lejborystśkoї partiї. Todi v Brytaniї zafiksuvaly splesk antytransgendernoї rytoryky sered grupy aktyvistiv, zokrema, j sered livyh Lejborystiv — aktyvisty namagalysja zaboronyty transgendernym žinkam balotuvatysja vid partiї.
Odyn iz nyh vyjšov v Twitter ta napysav post, v jakomu rozpoviv pro svij dosvid roboty u Lejborystśkij partiї, ta nazvav trans-žinok «čolovikamy u suknjah».
Ja často ne vidčuvav pidtrymky. Čoloviky v suknjah otrymujuť bratśku solidarnisť, jakoї ja nikoly ne mav. Ce mizoginija!
Odyn z aktyvistiv
Krim togo, same cej aktyvist buv vidomyj tym, ščo často zalyšav komentari, de nazyvav transgendernyh žinok čolovikamy. Zvisno, post duže oburyv trans-spiľnotu. Prote ne tiľky čerez obrazy — tvit z’javyvsja u stričky bagaťoh šanuvaľnykiv Rouling, oskiľky vona jogo lajknula.
Oś tut varto zaznačyty, ščo Rouling, na toj čas vže kuľtova pyśmennycja, bula vidomoju pryhyľnyceju Lejborystśkoї partiї ta naviť brala učasť u partijnyh zasidannjah. Ce ne bulo pomylkoju, oskiľky pyśmennycja bula dotyčna do sprav ta učasnykiv partiї.
Zvisno, ZMI odrazu pidhopyly te, ščo Rouling pidtrymuje antytransgendernu rytoryku. Dejaki žurnalisty vystupyly z krytykoju pyśmennyci ta vyslovyly svoje nezadovolennja tym, ščo Džoan pidtrymuje taki temy. Prote skandalu, jak zdavalosja, vdalosja omynuty.
Džoan Rouling ta tajemna kimnata v Centri globaľnogo rozvytku
Nastupnyj precedent stavsja u 2019 roci. Golovnoju geroїneju tut znovu bula ne Rouling, a pani na im’ja Maja Forstejter.
U berezni 2019 roku Centr globaľnogo rozvytku, de Maja pracjuvala ekspertkoju z opodatkuvannja, ne stav prodovžuvaty її kontrakt pislja togo, jak u svojemu «Tvitteri» Forstejter napysala, ščo žodna ljudyna ne v zmozi zminyty svoju biologičnu stať.
Je dvi stati. Čoloviky — čolovičoї stati. Žinky — žinočoї stati. Zminyty stať nemožlyvo. Donedavna ce vvažalosja osnovnymy faktamy žyttja.
Maja Forstejter
Maja podala pozov, de namagalasja dovesty, ščo zviľnennja bulo nezakonnym. Prote u 2019 roci sud zajnjav storonu kompaniї, nazvavšy pogljady Forstejter «absoljutystśkymy» ta «nesumisnymy z ljudśkoju gidnistju ta osnovnymy pravamy inšyh». Rišennjam suddiv Maja podilylasja u svojemu Twitter 18 grudnja.
Vže 19 grudnja Rouling vyjšla u Twitter ta ogolosyla pro svoju pidtrymku Forstejter, zaznačyvšy, ščo ne možna «zviľnjaty žinok z roboty za te, ščo vony stverdžujuť, ščo stať isnuje».
Zvisno, ce znovu oburylo trans-spiľnotu. Ljudy vyslovyly svoje rozčaruvannja komentarjamy Rouling pro cju spravu, dehto nazvav її tvit transfobnym.
Pislja ćogo pyśmennycju rozkrytykuvaly šče biľše predstavnykiv trans-spiľnoty. Zokrema, vyslovyv rozčaruvannja brytanśkyj žurnalist Freddi Makkonnell. Vin duže vidomyj u Brytaniї jak zahysnyk prav transgenderiv, a takož stav transgendernym čolovikom, ščo narodyv dytynu.
Pered tym, jak pity dali, varto nenadovgo perenestysja nazad u majbutnje ta rozpovisty vam, čym zakinčylasja istorija Maї. Cogo roku brytanśkyj sud uhvalyv vyplatyty Forstejter kompensaciju u rozmiri 100 tys. funtiv sterlingiv (blyźko 127 tys. dolariv). Sered tyh, hto pryvitav Forstejter iz peremogoju, bula j Džoan Rouling. A teper povertajemosja u 2020.
Džoan Rouling ta v’jazeń uperedžeń
Červeń 2020 roku stav dijsno perelomnym momentom u stosunkah Rouling ta trans-spiľnoty. Pyśmennycja retvitnula stattju vydannja Devex, v jakomu buv termin «ljudy, u jakyh menstruacija».
Vočevyď, Rouling ne pogodylasja z takym opysom ta sprobuvala požartuvaty nad terminom.
«Ljudy, jaki majuť menstruaciju». Ja vpevnena, ščo raniše bulo slovo dlja cyh ljudej. Dopomožiť meni. Bžonky? Kžanky? Džunky?
Džoan Rouling
Ce možna bulo porivnjaty z zastosuvannjam neproščenogo zakljattja. Mereža vybuhnula, a tvit vyklykav burhlyvu reakciju ne tiľky sered trans-spiľnoty, a j sered prostyh šanuvaľnykiv Rouling.
Džoan namagalasja šyrše pojasnyty svoї dumky v komentarjah:
Jakščo ne isnuje takogo ponjattja jak stať, todi ne isnuje i potjagu do ljudej svojeї stati. Jakščo stati ne isnuje, reaľnisť žinok u vśomu sviti styrajeťsja. Ja znaju i ljublju trans-ljudej, ale styrannja takogo ponjattja jak «stať» pozbavljaje bagaťoh zdatnosti zmistovno obgovorjuvaty svoje žyttja. Govoryty pravdu – ne označaje nenavydity.
Ja považaju pravo kožnoї trans-ljudyny žyty tak, ščob vvažaty sebe soboju i tak, ščob їj bulo komfortno. Ja b vyjšla z vamy na marš, jakby vas dyskryminuvaly za oznakoju transgendernosti. Vodnočas moje žyttja sformuvalo te, ščo ja žinka. Ja ne vvažaju, ščo tak govoryty – ce nenavysť.
U vidpoviď Rouling vkazaly, ščo vona pomyljajeťsja v terminologiї ta zajmajeťsja pidminoju faktiv. Zokrema, amerykanśka aktrysa ta aktyvistka Nikoľ Mejns vidpovila pyśmennyci, ščo «stať ta gender — ce rizni reči».
My ne govorymo, ščo stati ne isnuje. My govorymo, ščo stať ta gender — ce rizni reči. Moja stať pry narodženni bula čolovičoju. Ale ja identyfikuju sebe jak žinka.
Nikoľ Mejns
Pislja dyskusiї z šanuvaľnykamy pyśmennycja na dekiľka dniv pišla v pidpillja. Povernulasja Džoan vže z esejem, de namagalasja pojasnyty svoju dumku šyrše, a takož ziznalasja, ščo u mynulomu sama perežyla seksuaľne i simejne nasyľstvo.
Oś dekiľka tez, jaki Rouling vyslovyla u svoїj kolonci:
- Rouling zgadala poperedni skandaly, koly vona pidtrymuvala Forstejter, a takož lajkala posty feministky Magdaleny Berns, jaka bula pryhyľnyceju važlyvosti biologičnoї stati.
- Rouling zajavyla, ščo turbujeťsja čerez te, ščo bagato molodyh divčat spočatku vyrišujuťsja na transgendernyj perehid, a potim hočuť cej perehid skasuvaty. Za slovamy Rouling, u Velykij Brytaniї zrostannja transgendernyh perehodiv sered divčat-pidlitkiv na toj čas sklalo 4400%, a sered nyh «duže bagato divčat z autyzmom».
- Pro te, ščo sociaľni mereži spryjajuť rozvytku nezadovolenosti svojeju gendernoju identyčnistju. Rouling zgadala, ščo v junosti vidčuvala sebe «bezstatevoju» i v sučasnyh obstavynah mogla b zadumatysja pro transgendernyj perehid.
Ale najgolovniše, ščo napysala Rouling — ce vyslovyla skeptycyzm do bezpeky vid čolovikiv, jaki staly žinkamy.
Čolovik, jakyj ne maje namiru robyty operaciju ta pryjmaty gormony, teper može otrymaty sertyfikat pro zminu stati ta staty žinkoju. Ja hoču, ščob transžinky buly v bezpeci. Koly vy vidčynjajete dveri tualetiv i rozdjagaleń pered buď-jakym čolovikom, jakyj vvažaje abo počuvajeťsja žinkoju, vy vidkryvajete dveri j dlja vsih bez vynjatku čolovikiv, jaki zahočuť uvijty vseredynu.
Džoan Rouling
Naspravdi bagato predstavnykiv trans-spiľnoty majuť trudnošči z vidviduvannjam publičnyh ubyraleń (napryklad, u 2016 roci polovyna transiv namagalysja ćogo unykaty). Vydannja VOX u 2018 roci sprostovuvalo pryčyny dlja fobiї, jaku maje Rouling — koly transgendernym ljudjam dozvolyly vidviduvaty tualety vidpovidno do їhńoї gendernoї identyčnosti, biľše zločyniv ne stalosja.
Nu j bonusom stalo te, ščo v eseї ta j pislja pyśmennycja neodnorazovo okreslyla sebe TERF, ščo označaje «trans-vyključajuča radykaľna feministka».
Džoan Rouling ta kelyh skasuvannja
Popry spodivannja pyśmennyci, kolonka ne dopomogla vreguljuvaty svarku, a lyše rozpalyla її z šče biľš nečuvanoju syloju. Naviť dotyčni do Rouling zirky vidsahnulysja pyśmennyci. Zvisno ž, peršyj pogljad vpav na zirkovu trijcju Redkliff — Votson — Ğrint.
Sam «Garri Potter» buv peršym, hto prokomentuvav skandal. Vin podjakuvav Rouling za vplyv na svoje žyttja, prote rozkrytykuvav її tverdžennja.
Transgenderni žinky — ce žinky. Buď-jake tverdžennja pro protyležne styraje identyčnisť i gidnisť transgendernyh ljudej i jde vsupereč z usima poradamy profesijnyh medyčnyh asociacij, jaki majuť nabagato biľše dosvidu v ćomu pytanni, niž Džo (Džoan Rouling — red.) abo ja. Za danymy The Trevor Project, 78% transgendernyh i nebinarnyh molodyh ljudej povidomyly, ščo buly ob'jektom dyskryminaciї čerez svoju gendernu identyčnisť. Očevydno, ščo my povynni robyty biľše, ščob pidtrymaty transgendernyh i nebinarnyh ljudej, ne pozbavljaty їhńoї identyčnosti i ne zavdavaty їm podaľšoї škody.
Denijel Redkliff
Votson ta Ğrint takož zasudyly pyśmennycju.
Trans-ljudy je tymy, za kogo sebe vydajuť, i zaslugovujuť na te, ščob žyty svoїm žyttjam bez postijnyh zapytań čy tverdžeń, ščo vony ne ti, za kogo sebe vydajuť.
Emma Votson
Zgodom svoju reakciju vyslovyla aktorka Bonni Rajt (jaka zigrala Džinni Vizli):
Jakščo Garri Potter buv dlja vas džerelom ljubovi ta prynaležnosti, to cja ljubov bezmežna, i її možna pryjnjaty bez osudu čy zapytań. Transğenderni žinky — ce žinky. Ja baču i ljublju vas, Bonni.
Bonni Rajt
Takož vidznačyvsja aktor Eddi Redmejn, vidomyj rollju Njuta Skamandera u franšyzi Rouling «Fantastyčni zviri». Ščo važlyvo: Redmejn svogo času otrymav bezlič nagorod za fiľm «Divčyna z Daniї», de vin zigrav transgendernu žinku.
Povaga do transgendernyh ljudej zalyšajeťsja kuľturnym obov’jazkom, i protjagom bagaťoh rokiv ja namagajusja postijno prosviščaty sebe. Ce bezperervnyj proces. Jak ljudyna, jaka pracjuvala i z Džoan Rouling, i z členamy trans-spiľnoty, ja hotiv by absoljutno čitko zajavyty pro svoju pozyciju. Ja ne zgoden z komentarjamy Džo.
Eddi Redmejn
Aktor Tom Felton, jakyj zigrav Drako Malfoja, pizniše vzagali namagavsja sprostuvaty učasť Rouling u fiľmah. Felton rozpoviv, ščo vin «vystupaje za prava ljudyny z usih bokiv», i prypustyv, ščo Rouling «ne bula častynoju procesu stvorennja fiľmu, jak dehto može podumaty».
Ce takož nagaduvannja pro te, ščo hoča Džo i je zasnovnyceju cyh istorij, vona ne bula častynoju znimaľnogo procesu, jak dehto može podumaty. Zdajeťsja, ja prygaduju, ščo bačyv її na znimaľnomu majdančyku lyše raz čy dviči.
Tom Felton
Džoan Rouling ta Orden Zahysnykiv
Prote buly j ti aktory «Potteriany», jaki pidtrymaly Rouling. Za riznyh pryčyn, ce vidbulosja ne odrazu, ale propustyty zajavy na pidtrymku Rouling bulo b nekorektno.
Pidtrymku, zokrema, vyslovyv nyni pokijnyj Robbi Koltrejn, jakyj zigrav Geğrida.
Ja ne dumaju, ščo te, ščo vona skazala, bulo obrazlyvym. Ja ne znaju čomu, ale je cile pokolinnja ljudej, jaki sydjať u Tvitteri i čekajuť, ščob їh obrazyly. Vony b ne vygraly vijnu, čy ne tak? Ja ne hoču buty vtjagnutym u vse ce čerez vsi ci nenavysni povidomlennja i vse ce lajno, jake meni ne potribne v mojemu vici.
Robbi Koltrejn
Takož vže u lystopadi 2022 roku Gelena Bonem Karter stala na zahyst pyśmennyci. Aktorka, jaka zigrala Bellatrisu Lestranž u fiľmah pro Garri Pottera, prokomentuvala negatyvnu reakciju na adresu Rouling.
Ce žahlyvo, povna nisenitnycja. Ja dumaju, ščo її pereslidujuť. Ce bulo dovedeno do krajnoščiv, zasudžennja ljudej. Vona maje pravo na vlasnu dumku, osoblyvo jakščo vona zaznala nasyľstva. Kožna ljudyna maje vlasnu istoriju travmy i formuje svoju dumku na osnovi cijeї travmy, i vy povynni považaty pohodžennja ljudej i їhnij biľ. Vy ne povynni pogodžuvatysja z usim — ce bulo b boževilljam i nudnym. Vona ne mala na uvazi ščoś agresyvne, vona prosto govoryť ščoś z vlasnogo dosvidu.
Gelena Bonem Karter
Kazky barda Bidla ta inši neodnoznačni vyslovljuvannja Rouling
Varto zaznačyty, ščo vybuhnuvšy, skandal potjagnuv za soboju detaľnu perevirku dijaľnosti ta tvoriv Rouling.
- Rouling vperše potrapyla v zagolovky gazet ne jak avtorka u 2006 roci, koly zajavyla, ščo krytykuje zaklopotanisť ljudej tym, ščob buty hudymy, a takož vystupyla proty fetfobiї.
- Zokrema, takož zgadaly, jak Rouling potrapyla pid krytyku u 2007 roci, nezabarom pislja vyhodu ostanńoї knygy seriї «Garri Potter i Smerteľni relikviї». Pyśmennycja rozpovila šanuvaľnykam, ščo Aľbus Dambldor mav romantyčni počuttja do svogo druga-supernyka, Gellerta Ğrindeľvaľda, koly vony buly pidlitkamy. Dejaki šanuvaľnyky ne spryjnjaly ce vidkryttja, oskiľky seksuaľnisť Dambldora nikoly ne zgaduvalasja v seriї knyg.
- U 2015 roci Rouling zaznala krytyky pislja togo, jak vona dala dozvil temnoškirij aktrysi zigraty roľ Germiony Ğrejndžer u londonśkij vystavi «Garri Potter i prokljate dytja». Šanuvaľnyky ne tiľky ne pogodylysja z avtorkoju, ščo ce kanon, a šče j doriknuly їj za sprobu «prynesty riznomanittja v uže zaveršenyj tvir».
- U 2016 roci pyśmennycju zvynuvatyly u kuľturnij apropriaciї. Todi pyśmennycja napysala dlja vydavnyctva Pottermore vygadane ese pro korinnyh amerykanśkyh čakluniv miž 14-m i 17-m stolittjamy v Pivničnij Ameryci. U tvori Rouling posylajeťsja na legendu indianciv navaho pro perevertnja, jaka, za її slovamy, «maje pid soboju reaľnu osnovu».
- Vže pid čas svarky z trans-spiľnotoju, Rouling zvynuvatyly v antysemityzmi, zokrema, čerez zobražennja gobliniv u vsesviti «Garri Pottera», ščo nagaduvaly seredńovični karykatury na jevreїv — okrema istorija z učastju rizdvjanogo zlodija Ğrinča ta nespodivano Džordža Sorosa.
Na temi «antysemityzmu» Rouling varto zupynytysja detaľniše. Krytyky neodnorazovo vvažaly zobražennja gobliniv u fiľmah (tak, bagato hto akcentuje same na fiľmah) pro Garri Pottera shožym z karykaturamy, jaki buly harakternoju rysoju antysemitśkoї propagandy. U grudni 2021 roku naviť vyjšov epizod podkastu komika Džona Stjuarta, de avtor progovoryv cju dumku.
Vy koly-nebuď bačyly fiľm pro Garri Pottera? Vy koly-nebuď bačyly sceny v banku «Ğrinğots»? Vy znajete, hto ti ljudy, jaki kerujuť bankom? Jevreї!
Z togo času Stjuart vstyg vže pereprosyty jak za žart, tak j za zvynuvačennja svitu Garri Pottera v antysemityzmi.
Prote ce zapustylo nastiľky velyku hvylju novyh zvynuvačeń na adresu Rouling, ščo za neї naviť dovelosja vstupatysja jevrejśkym organizacijam.
Jmovirno, vony buly najbiľš pravdyvi v superečci, čy je gobliny u «Garri Potteri» karykaturnym zobražennjam jevreїv. Na dumku pravozahysnykiv, vynne spotvorene ujavlennja pro jevreїv, ščo kolyś zapustyla antysemitśka propaganda.
Trišky vidijdemo vid Rouling. Je dumka, ščo zobražennja gobliniv, jak-ot u Rouling, pišlo vid Čarľza Dikensa. V jogo «Rizdvjanij pisni» je Ebenezer Skrudž, londonśkyj skupyj pidpryjemeć, jakyj opysujeťsja jak ljudyna iz zagostrenym nosom, «zazdrisnyj, žadibnyj, tverdyj».
Viźmemo do uvagy vplyv Dikensa ta te, ščo vin, jmovirniše za vse, buv antysemitom (zgadajte golovnogo zlodija «Olivera Tvista»). Svit zapam’jatav Skrudža same jak potvornogo personaža. Zgodom obraz Skrudža transformuvaly u bezlič inšyh personaživ, jak-ot Ğrinč čy biľš sučasni inšoplanetjany-torgovci z peršyh fiľmiv Zorjanyh vijn.
Cju tezu navodyť j brytanśka blagodijna organizacija Campaign Against Antisemitism. Vony vidkydajuť dumku pro te, ščo Džoan Rouling — antysemitka, prote pojasnjujuť, ščo v ujavi sučasnyh avtoriv zalyšyvsja karykaturnyj obraz bez pervisnogo pidtekstu.
Jak kažuť u Campaign Against Antisemitism, u foľklori jevreї «stolittjamy asocijujuťsja z grotesknymy i zlisnymy istotamy» i ščo «ti, hto prodovžuje vykorystovuvaty taki ujavlennja, často dumajuť zovsim ne pro jevreїv», a beznevynno dumajuť «pro te, jak čytači abo gljadači buduť ujavljaty sobi gobliniv».
Kožnyj vyrišyť dlja sebe, ale v avtora ćogo tekstu je dvi dumky, jaki dovodjať, ščo Rouling ne mala na meti antysemityzm. Perša dumka: Rouling prosto «pidgledila» zobražennja svoїh gobliniv u personažah Tolkina (i ce ne jedyne, ščo Džo «začepyla» z vsesvitu «Volodarja persniv»). Druga dumka: Rouling zasudyla žorstokyj napad HAMAS na Izraїľ u žovtni 2023 ta naviť vystupyla proty togo, ščob jevrejśki dity pryhovuvaly svoju identyčnisť:
My kazaly: «Nikoly biľše». Velykobrytanija bula tyhoju gavanju. Teper, pislja najbiľšogo masovogo vbyvstva jevreїv z časiv Golokostu, brytanśkym jevrejśkym ditjam radjať pryhovuvaty svoju identyčnisť, koly vony jduť do školy, zarady їhńoї vlasnoї bezpeky. Maje buty masove oburennja, ščo isnuje taka neobhidnisť.
Povernemosja do hronologiї: z 2019 roku skandal pid nazvoju «Rouling proty trans-spiľnoty» ne zatyhav žodnogo roku, a pyśmennycja teper proaktyvno brala v ńomu učasť.
Džoan Rouling ta pryncesa napivsvarok
U lypni 2020 roku Rouling vkotre vyrišyla stupyty na šljah onlajn-vijny. Odyn z korystuvačiv Twitter oblajav її za te, ščo vona lajknula tvit, v jakomu porivnjuvaly gormonaľnu terapiju z antydepresantamy z natjakom na te, ščo naspravdi ljudy, jaki zmušeni pryjmaty preparaty dlja pidtrymky psyhičnogo zdorov’ja, je prosto «linyvymy».
Pyśmennycja ne zalyšylasja ostoroń ta vstupyla v čergovu dyskusiju.
Ja proignoruvala fejkovi tvity, jaki meni prypysujuť i šyroko pošyrjujuť. Ja ignoruvala pogrozy smerti ta zğvaltuvannja. Prote ja ne zbyrajusja ignoruvaty ce. Koly vy brešete pro te, ščo ja dumaju pro liky dlja psyhičnogo zdorov'ja, i koly vy spotvorjujete pogljady trans-žinky, do jakoї ja ne vidčuvaju ničogo, krim zahoplennja i solidarnosti, vy perehodyte mežu
Džoan Rouling
Vona znovu zvynuvatyla medyčnu systemu za te, ščo «molodyh ljudej, jaki borjuťsja za svoje psyhične zdorov’ja, perenapravljajuť na gormonaľni preparaty», a takož postavyla pid sumniv vykorystannja gormoniv.
Nastupnyj skandal pryjšovsja na vereseń 2020 roku, koly vyjšla čergova knyžka Rouling pid psevdonimom Robert Ğalbrejt.
Zokrema, v opovidanni «Bentežna krov» golovnyj geroj (detektyv) poljuje na serijnogo vbyvcju z postradjanśkoї kraїny, jakyj pereodjagajeťsja žinkoju, ščob vbyvaty žinok. Ne skladno zdogadatysja, jakoju bula reakcija na cej tvir. V toj čas v Twitter stvoryly ta aktyvno prosuvaly hešteg #RIPJKRowling.
U sični 2021 roku z’javylysja perši čutky, ščo HBO Max gotuje serial po vsesvitu Garri Pottera. Telekanal odrazu rozkrytykuvaly za te, ščo vin daje Rouling znovu zarobyty grošej.
U grudni 2021 roku na HBO Max vyjšov speciaľnyj vypusk na česť 20-riččja fiľmiv pro Garri Pottera. Džoan Rouling do fiľmu ne zaprosyly, prote z’javylysja dejaki arhivni kadry z pyśmennyceju. Sama Džo potim kazala, ščo ce ne її ne zaprosyly, a vona sama ne zahotila braty učasť, bo «ce biľše pro fiľmy, aniž pro knygy».
Vže u serpni 2022 roku Rouling vypustyla svij novyj roman «Čornyľne serce», vid imeni Roberta Ğalbrejta. Cogo razu golovnymy zlodijamy knyžky staly ljudy, jaki zvynuvatyly golovnu geroїnju (muľtyplikatorku z YouTube) u rasyzmi, transfobiї ta ksenofobiї.
U knyžci golovnu geroїnju deanonjať, pogrožujuť zğvaltuvannjam i smertju ta naprykinci vbyvajuť aktyvisty.
Popry tovstennu metaforu, sama Rouling kaže, ščo sjužet ne pov’jazanyj z її vlasnoju istorijeju.
Ja povynna čitko pojasnyty, ščo pislja dejakyh podij, jaki stalysja za ostannij rik, ja ne vidobražuju ćogo. Ja napysala knygu do togo, jak zi mnoju trapylysja pevni reči v Interneti. Ja skazala svojemu čolovikovi: «Ja dumaju, ščo vsi spryjmuť ce jak vidpoviď na te, ščo stalosja zi mnoju», ale naspravdi ce ne tak. Perša černetka knygy bula zakinčena šče todi, koly stalysja pevni podiї.
Džoan Rouling
Džoan Rouling ta relikviї naslidkiv
Oś naša kazka j pryjšla do sučasnosti. Vže u 2023 roci skandal vidznačyvsja dejakymy novymy podrobycjamy. Ale spočatku zgadajemo, ščo ćogo roku stalosja z dotyčnymy do Džo tvoramy ta ljuďmy.
- Cogo roku vyjšla Hogwarts Legacy. Gra zitknulasja z krytykoju čerez te, ščo Warner Bros. znovu platyť Rouling za prava, ale rozrobnyky sprobuvaly dogodyty krytykam, dodavšy u gru trans-personaža. Ce važlyva reprezentacija, prote naskiľky vona ščyra — zalyšajemoś bez vidpovidej.
- Deniel Redkliff vystupyv vedučym Sharing Space, šou pro besidy z LGBTK+ moloddju. Šou vyjšlo vid nekomercijnoї organizaciї The Trevor Project, čerez jaku u 2019 roci Redkliff krytykuvav zajavy Rouling.
- Stalo vidomo, ščo HBO Max zalučyla Rouling jak vykonavču prodjuserku v seriali za vsesvitom Garri Pottera. Spočatku kazaly, ščo pyśmennycja ne bratyme bezposerednju učasť u stvorenni serialu, prote jak vono naspravdi — pobačymo.
A ščo robyla sama Rouling u 2023 roci? Prodovžuvala rozpaljuvaty skandal. Zokrema, v odnomu z podkastiv u berezni natjakala, ščo «Smertežery» z «Garri Potteru» — ce aljuzija na agresyvnisť trans-spiľnoty.
Dehto z vas ne zrozumiv knygy. Smertežery stverdžuvaly: «Nas stvoryly, ščob my žyly tajemno, i zaraz nastav naš čas, i kožen, hto stoїť na našomu šljahu, povynen buty znyščenyj. Jakščo vy ne zgodni z namy, vy povynni pomerty». Vony demonizuvaly i degumanizuvaly tyh, hto ne buv shožyj na nyh.
Džoan Rouling
Pyśmennycja dodala, ščo «boreťsja z potužnym, pidstupnym, žinkonenavysnyćkym ruhom, jakyj zdobuv velyčeznu pidtrymku u duže vplyvovyh sferah suspiľstva». Zvisno, nide zgadka transgendernyh ljudej ne z’javljalasja, ale usi zrozumily.
U kvitni Rouling sarkastyčno vidguknulasja pro aktyvistiv, jaki namagalysja bojkotuvaty її robotu.
Žahlyva novyna, jakoju ja vvažaju svoїm obov'jazkom podilytysja. Aktyvisty namagajuťsja organizuvaty čergovyj bojkot mojeї roboty, ćogo razu — serialu pro Garri Pottera. Oskiľky poperedženyj — značyť ozbrojenyj, ja vžyla zahodiv bezpeky i vidklala velykyj zapas šampanśkogo.
U žovtni pyśmennycja vzagali vdalasja do najprjamišyh zajav, odna z nyh nyžče:
Napys na foto: «Povtorjujte za namy: trans-žinky — ce žinky»
Komentar Rouling: Ni
Nu j prykrasoju ćogo tortu stale te, ščo Rouling skazala, ščo «skoriše sjade u v’jaznycju, niž bude vykorystovuvaty zajmennyky trans-ljudej ta zaperečuvaty reaľnisť ta važlyvisť stati». Deś u tredi možna znajty žarty Rouling pro te, jak same vona vidsydyť u v’jaznyci.
Takož u žovtni Rouling vystupala na zahodi FiLiA za prava žinok, de її vystup namagalysja zirvaty trans-aktyvisty. A naprykinci lystopada z’javylasja novyna, ščo plakaty, jaki vykorystovuvaly protyvnyky Rouling, vystavyly u biblioteci Glazgo jak muzejnyj eksponat.
Fantastyčni pravdy ta de їh šukaty
Ne vsi pospišajuť demonizuvaty pyśmennycju naviť z usima tymy skandalamy, v jaki vona prymudrylasja vtrapyty za ci roky. Na zahyst Dž. K. Rouling pryvodjať te, jak vona vykorystovuje svij kapital ta vplyv zadlja dobryh sprav.
Zokrema, popry te, ščo do bisa bagata, Džo ne zabula, u jakomu skrutnomu stanovyšči kolyś perebuvala sama. Same tomu, odrazu z peršyh velykyh prybutkiv, Rouling bula vidoma svoїmy blagodijnymy včynkamy. U 2005 roci Džoan Rouling stvoryla blagodijnu organizaciju «Ljumos», kotra dopomagaje ditjam ta molodi, reformujučy systemu dogljadu za diťmy po vśomu svitu.
Rouling vypala zi spysku miľjarderiv Forbes u 2012 roci častkovo čerez te, ščo požertvuvala ponad 150 miľjoniv dolariv na blagodijnisť. Na toj moment ce bulo pryblyzno 15% vid її statkiv.
Vidtodi Rouling prodovžuvala svoju blagodijnu dijaľnisť, zokrema požertvuvala ponad 1 miľjon dolariv na dopomogu bezdomnym i postraždalym vid domašńogo nasyľstva pid čas pandemiї COVID-19, a takož vklala sotni tysjač funtiv, ščob dopomogty zabezpečyty bezpečnyj vyїzd z Afganistanu dlja 508 žinok-jurystiv, jakyh hotily stratyty.
Ne zalyšylasja Rouling ostoroń i vijny, ščo rozv’jazala rosija proty Ukraїny. «Ljumos» počav spivpracjuvaty z Ukraїnoju šče u 2013 roci. Vže u berezni 2022 roku Rouling pidtrymala Ukraїnu, a kiľka dniv potomu pyśmennycja povidomyla, ščo požertvuje do 1 miľjona funtiv sterlingiv na pidtrymku ditej v Ukraїni.
Takož Rouling vidoma ne tiľky svojeju pidtrymkoju, a i vplyvom. U 2005 roci The Guardian povidomyv, ščo knyžky Džo pidvyščyly riveń populjarnosti literatury sered molodi.
Knygy pro Garri Pottera pokraščujuť navyčky čytannja ditej i zaohočujuť їh čytaty biľše, jak vvažajuť jak učni, tak i їhni včyteli. Dijsno, bagato včyteliv cytujuť robotu Džoan Rouling jak cinnyj osvitnij resurs, i biľše tretyny vvažajuť, ščo vona efektyvniša, niž urjadova Nacionaľna strategija gramotnosti.
The Guardian
Ce ne dyvno — lyše stanom na 2020 rik naklad usih knyg pro Garri Pottera perevyščyv poznačku v 600 miľjoniv prymirnykiv na 80 movah svitu. Faktyčno, knyžky pro Garri Pottera majuť majže 10% sered usih ljudej na sviti.
Fantastyčni pravdy ta de їh šukaty: pyśmennyćkyj talant Džoan Rouling
Ale čy dijsno Džoan Rouling — čudova pyśmennycja? Naspravdi na dumku bagaťoh krytykiv, Džo vmije čudovo stvorjuvaty svity, prote ne vidriznjajeťsja vytončenym slovom. Її zvelyčujuť za її osobystu istoriju, jak vona podolala vlasni nezgody svojeju praceju, ta hvaljať її svity, jak velyki ta produmani. Prote často svarjať za poganu konstrukciju rečeń, plutanynu u časi j točkah zoru, netočni opysy ta poganyj vybir sliv. Znovu ž taky, ce ne robyť Rouling poganoju pyśmennyceju, prote čy dosjagly b knyžky Roberta Ğalbrejta vyznannja, aby za avtorstvom ne stojalo im’ja Džoan Rouling?
Oś dekiľka cytat vid zvyčajnyh, umovno dotyčnyh do literatury ljudej, vzjati z odnogo tredu na Quora:
Vona ne doskonala u volodinni anglijśkoju movoju, ale ja vvažaju, ščo її zdibnosti do formuvannja harakteru ta opovidannja spravdi krašči... Te ž same z Džoan Rouling. Jaki b nedoliky vona ne mala jak pyśmennycja, vony povnistju niveljujuťsja magičnoju syloju stvorenogo neju.
Liza Brujjett, politologynja
Vona ne Zedi Smit čy Išiğuro Kadzuo, prote ja b vidnis Rouling do vyščogo seredńogo rjadu razom iz serom Konan Dojlom čy Agatoju Kristi... V її piznišyh knygah pro Garri Pottera їj potriben horošyj redaktor, oskiľky vony stajuť zanadto dovgymy ta gromizdkymy. Ale vona napysala cyh nejmovirno pam’jatnyh personaživ ta rozpovidi, i ce varte velyčeznoї povagy.
Ken Ekert, Vykladač anglijśkoї
Sered knyžok, jaki ja čytav i jaki buly napysani z 1980 roku, ja b skazav, ščo veršynoju je Umberto Eko. Bulo b nerozumno vidnosyty Rouling do cijeї kategoriї. Eko opysuje smerť, seks i Boga tak, jak malo hto z inšyh pyśmennykiv. Odnak ja peregljanuv bagato knyžok dlja Amazon — nihto z nyh ne nablyzyvsja do Rouling... Zreštoju, je lyše odne mirylo pyśmennyćkyh zdibnostej avtora: čy vin zalučaje ta utrymuje interes čytača do kincja knygy. Jakščo tak, to vony uspišni — prynajmni dlja svogo rynku.
Martin Terner, Bakalavr anglijśkoї movy ta literatury, Oksfordśkyj universytet
Vystupaly z krytykoju pyśmennyćkogo stylju Džoan Rouling ne tiľky krytyky j prosti čytači, a j її dosvidčeni kolegy. Zokrema, šče u 2003 po Džo duže krytyčno projšlasja pyśmennycja ta volodarka Bukerivśkoї premiї Antonija Bajett.
Pyšučy v New York Times, Bajett nazvala ostannju na toj moment knyžku Rouling, «Garri Potter ta Orden Feniksa», tvorom dlja čytačiv iz zagaľmovanoju ujavoju. Usim posylom Bajett namagalasja donesty, ščo Rouling brakuje majsternosti velykyh dytjačyh pyśmennykiv.
U čarivnomu sviti pani Rouling nemaje miscja dlja numinoznogo. Vin napysanyj dlja ljudej, čyje ujavne žyttja obmežujeťsja televizijnymy muľtykamy ta perebiľšenymy dzerkaľnymy svitamy myľnyh serialiv, realiti-šou ta plitok pro znamenytostej.
Antonija Bajett, pyśmennycja
Z inšogo boku, u ćomu roci novu knyžku Roberta Ğalbrejta pohvalyv inšij vidomyj pyśmennyk Stiven King. Dlja ćogo Kingu naviť dovelosja zabuty pro maleńku svarku z Rouling — u 2018 roci, na počatku skandalu «Rouling proty trans-spiľnoty», pyśmennycja pomylkovo podumala, ščo King pidtrymav її svoїm tvitom, ta podjakuvala jomu za ce. Prote za kiľka dniv, v inšomu tviti, King pogodyvsja z pozycijeju trans-spiľnoty. Vže u 2021 roci King rozpovidav, ščo pislja togo Rouling vydalyla tvit z podjakoju ta zabanyla avtora gororiv.
Teper, vže u 2023 roci, King zrobyv krok do peremyr’ja — ta napysav korotku pohvaľnu recenziju na roman Rouling The running grave.
«Mogyla, ščo bižyť», Robert Ğalbrejt: Ce Džoan Rouling u її najkraščomu vykonanni, ščo nagaduje čytabeľnisť knyg pro Garri Pottera, ale nabagato pohmuriša. Vona dopomoglo meni perežyty važki časy.
Stiven King
Fantastyčni pravdy ta de їh šukaty: tajemnyci vysnovkiv
Važko doslidyty, koly same v Rouling z’javylasja pozycija, ščo trans-žinky možuť buty nebezpečnymy dlja inšyh žinok. Prote varto zaznačyty, ščo pozycija pyśmennyci bazujeťsja ne lyše na gipotezah. Tak, zgadajemo žahlyvyj incydent, jakyj zakinčyvsja lyše ćogo roku.
Na počatku 2023 roku sud Edynburga (ironično, bo ce važlyve misce v biografiї Rouling) vyznav 31-ričnu Ajlu Brajson, raniše vidomu jak Adam Grem, vynnoju u dvoh vypadkah zğvaltuvannja žinok, ščo stalysja u 2016 i 2019 rokah. Uže pislja ćogo čolovik zajavyv pro namir zdijsnyty transgendernyj perehid. Spočatku sud mav vidpravyty Brajson u v’jaznycju dlja žinok, ale ce rišennja oburylo aktyvistok, jaki vvažaly, ščo tym samym vlada stavyť pid zagrozu utrymannja inšyh uv’jaznenyh.
Zgodom, u ljutomu ćogo ž roku slidstvo dovelo, ščo transgendernym perehodom zlodij namagavsja vypravdaty svoї zločyny ta pom’jakšyty svoї umovy u v’jaznyci. Čy dovodyť ce, ščo namiry vsih trans-žinok treba piddaty sumnivam? Ni. Ale ce pokazuje, zvidky beruťsja hvyljuvannja Rouling.
Zalyšymo čytačam osobysto robyty vysnovky, prote naostanok zaznačymo: vplyv Dž. K. Rouling dijsno vyjšov za meži її literaturnyh dosjagneń. Її knygy propaguvaly taki cinnosti, jak družba, smilyvisť i boroťba z uperedžennjamy. Jmovirno, same za ce do Rouling prykuto tak bagato uvagy aktyvistiv: neodnorazovo žurnalisty, ščo vidnosjať sebe do trans-spiľnoty, zgaduvaly, ščo zrostaly na knyžkah pyśmennyci.
Krim togo, istorija Garri Pottera často bulo garnoju metaforoju pro bezpečne misce — te, ščo tak aktyvno šukajuť v tomu čysli j transgendery. Tomu vyslovy Rouling spryjmajuťsja trans-spiľnotoju, absoljutno biľša častyna jakoї vse ž ne zbyrajeťsja zdijsnjuvaty zločyny proty inšyh žinok, tak boljuče — dlja bagaťoh iz nyh ce osobysta zrada.
U pidsumku ćogo materialu može zdatysja, ščo Rouling samostijno vidstojuje svoju dumku proty aktyvnoї ta velykoї trans-spiľnoty, prote ce ne tak. Naspravdi v mereži naviť stanom na grudeń 2023 roku prodovžujuť z’javljatysja petyciї na pidtrymku Rouling.
Spodivajuś, ščo za usijeju hronologijeju ta kožnoju temoju vam vse ž taky vdalosja rozgledity portret spravžńoї Džoan Rouling, vydatnoї pyśmennyci ta neodnoznačnoї osobystosti, prote žyvoї ljudyny. Bo ljudyna, jak kazala sama Džo, ce ne vlastyvisť harakteru, a zroblenyj neju vybir.