Olena Pasjeka
Trynadcjatyričnoju Lin Dajju vykradajuť posered vulyci ta razom z inšymy divčatamy perepravljajuť za okean dlja roboty u budynku rozpusty. U toj čas v Ameryci panujuť žorstoki nastroї ščodo kytajśkyh immigrantiv, jaki zmušujuť divčynku borotysja za vlasne žyttja. Čy vdasťsja Dajju vtekty vid tragediї, jaka, zdajeťsja, hodyť za neju slidom? «Čotyry skarby neba» — istoryčnyj roman, jakyj perenosyť čytača u SŠA kincja HIH stolittja ta demonstruje usju žorstokisť ćogo periodu. Knyžka vyjšla u vydavnyctvi Laboratorija. Publikujemo uryvok.
Obkladynka knyžky «Čotyry skarby neba»
Doroga zajnjala šisť dniv. Ja ležala pozadu na garbi susida Hu j to zasynala, to prokydalaś, їla mańtov zi svojeї torbyny j dumala-dumala. Ja mala staty inšoju ljudynoju. Zalyšatysja Dajju biľše ne možna. Treba peretvorytysja na togo, hto ne mav by žodnogo zv’jazku zi mnoju kolyšńoju. Tak ja stala hlopčykom. Fenom.
Ščob počuvatysja bezpečniše. Bez domu, baťkiv, mynulogo. I bez babusi.
Na p’jatyj deń pišov došč. Odna z osej zlamalasja, i garba perekynulasja razom zi mnoju. Susid Hu stojav bilja neї na kolinah i, lajučyś, lagodyv zlamanu viś. Ja ležala pid brezentom u promoklij vid brudu odeži, jaka prylypala do tila, sluhala, jak krapli došču, nemov paľci, barabanjať po derevu, i vsmihalasja, zgadujučy babusju. «Tvoja Dajju sumuje za toboju», — prošepotila ja.
A potim zapljuščyla oči j ujavyla, ščo vona vidpovila b.
Na šostyj deń ja prokynulasja vid jaskravogo sonjačnogo prominnja na čoli ta zapahu okeanu. Koly vdyhnula jogo, to meni zdalosja, niby my nikoly j ne pokydaly rybaľśkogo sela, prote ce vidčuttja tryvalo nedovgo. Susid Hu stjagnuv z mene brezent i dopomig zlizty zi svojeї garby. My buly v jakomuś provulku. Navkolo stojav gul nevidomyh meni dialektiv.
— Udači, — skazav susid i zlegka popleskav mene po spyni. — Ja perekažu babusi, ščo ty doїhala.
Jogo pogljad spovnjuvala beznadija, niby vin biľše ne spodivavsja pobačyty mene žyvoju. Ja namagalasja ne pokazuvaty, ščo zrozumila ce, tož lyše vklonylaś i podjakuvala jomu za turbotu. Susid Hu siv nazad na svoju garbu j vyїhav z provulku.
«Fen, hlopčyk, narodženyj vitrom», — promovyla ja do sebe.
Nu ščo ž, upered.
* * *
— Dobrydeń! — zajšla ja v peľmennu. — Ja Fen. Viźmiť mene na robotu.
— Naviščo ty meni zdavsja? — rozregotavsja kuhar. — Ščob pererizaty gorlo, koly ja spatymu, i pocupyty vsi moї groši?
— Vitaju! — zvernulaś ja v gobelenovu kramnycju. — Mene zvaty Fen. Ja trohy vmiju pracjuvaty na tkaćkomu verstati.
— Geť, — garknuv vlasnyk kramnyci. — Tut ne misce volocjugam.
Te same bulo, koly ja zahodyla v kav’jarni, čajni čy magazyny specij. Meni treba bulo vidmytysja, znajty novyj odjag i vzuttja, jake ne thnulo b bagnom. Geť rozgublena, ja ničym ne vidriznjalasja vid bezprytuľnyh, ščo tynjalysja vulycjamy. Zdavalosja, vidčuttja golodu — jedyne, ščo sponukaje їh žyty. Ja sposterigala, jak vony veštalysja vid kramnyci do kramnyci, i їhni kyšeni postupovo napovnjuvalysja kradenym dobrom. Vony mogly b občystyty vse misto, jakby ne pyľni kramari, jaki vyganjaly їh mitlamy. Ti sami kramari, jaki vidvertalysja vid mene j naviť sluhaty ne hotily, ščo ja skažu.
Ja namagalasja zgadaty vse, ščo baťky rozpovidaly meni pro Džyfu. Znala, ščo misto postupovo napovnjuvaloś inozemcjamy j peretvorjuvalosja na odyn z najbiľšyh portiv u vśomu Kytaї. Vono stojalo na berezi okeanu. Sjudy prybuvaly korabli z bavovnoju ta zalizom, a vidplyvaly z sojevoju olijeju ta vermišellju.
Uzdovž vuźkyh vulyć vyšykuvalysja kryklyvi ta jaskravi vitryny magazyniv dlja buď-jakyh zabaganok i potreb. V odnomu možna bulo kupyty vyno, v inšomu — peremirjaty garneńki kapeljušky vsih koľoriv i faktur. Poruč bula kramnycja likarśkyh trav, u jakij pahlo imbyrom i zemleju. Na myť ja vdyhnula cej zapah i zgadala babusyn gorod, perš niž divčyna za prylavkom distala mitlu. Zverhu nad cymy magazynamy roztašovuvalysja kvartyry i službovi prymiščennja. Dejaki z nyh maly nevelyčki balkony, ščo vyhodyly na vulycju. Šče nikoly ja ne bačyla tak bagato budiveľ i tak malo neba.
A šče ja vperše v žytti pobačyla inozemciv. Baťky nazyvaly їh vajžeń. Vony jurmylyś u kramnycjah — vysoki, statni, obpečeni na sonci, niby z nyh zderly škiru. Ja dumala, ščo volossja buvaje tiľky čornym, ale golovy cyh čužynciv maly kolir mokroї glyny, sandalovogo dereva, vycviloї škiry j solomy. Ja naviť bačyla čolovika z morkvjanym volossjam. Ne mogla vidvesty vid ńogo očej i perestala vytriščatysja, tiľky koly my zustrilysja pogljadom.
Ja brodyla cymy čudernaćkymy vulycjamy. Mene nesly zvuky mista: torgovci zazyvaly pokupciv, grala muzyka, z ust zlynala neznajoma mova, ne shoža na moju. Ja tynjalasja vid budynku do budynku z nezminno spovnenym nadiї oblyččjam, ale skriź čula odne j te same: «Dlja takyh roboty tut nemaje».
Koly nastala nič, ja zalizla pid pokynutyj vizok z fruktamy, nabyvšy žyvit pom’jatymy jablukamy ta grušamy, — jedyne, ščo zmogla dozvolyty sobi za groši, jaki dala babusja. Bulo ne tak holodno, jak mynulymy nočamy. Ja zakutalaś u vatjanku, i meni nasnylosja, ščo ti dvoje čolovikiv povernulyś u naš dim i zabraly babusju.
Nastupnyj deń ne prynis ničogo novogo. Ja opynylaś u dilovomu rajoni, de vulyci buly zastavleni budivljamy dyvnyh form i faktur. Їhni vikna buly to kvadratni, to zaokrugleni, to shoži na kvity, zakuti u vygnuti metalevi ğraty. Ja projšla povz inozemne poštove viddilennja z siroї cegly. Jogo vikna nagaduvaly tufli z kruglym noskom. Doky ja spantelyčeno їh rozgljadala, zvidkiljaś z’javyvsja čolovik iz lljanym volossjam. Vin govoryv sam do sebe, a jogo zdorovenni vusa vygynalysja razom iz gubamy.
Na myť meni stalo cikavo, čy ne zžaljaťsja nadi mnoju inozemci. Može, zaproponujuť prytulok, їžu, robotu? I koly cja dumka lyše promajnula v golovi, lljanyj čolovik pomityv mene j rušyv u mojemu naprjamku. Perš niž vin ustyg pidijty blyžče, ja pustylasja navťoky, naljakana hittju v jogo očah.
Ščo ž robyty? Ja žalkuvala, ščo babusja dala tak malo nastanov pered vid’їzdom. Meni hotilosja b, ščob svogo času baťky biľše rozpovily pro Džyfu abo ščob ja mogla biľše prygadaty. Ta ponad use ja žadala, ščob uśogo ćogo nikoly ne stavalosja i ščob moja rodyna znovu žyla svoїm zvyčnym žyttjam, koly Džyfu bulo lyše istorijeju, a moїm jedynym klopotom zalyšavsja gorod.
Čy serdylasja ja? Šče j jak! Na baťkiv — za te, ščo vony znykly. Na babusju — ščo vyslala mene j ne poїhala zi mnoju. Na čolovikiv, jaki vderlysja v naš ridnyj dim i roztroščyly jogo. Ce nove žyttja, spovnene bezciľnogo veštannja vulycjamy, bulo ne tym, jakogo ja bažala. Ja mrijala kolyś perejnjaty gobelenovu kramnycju baťkiv. Možlyvo, naviť stvorjuvaty vlasni prekrasni vizerunky dlja gobeleniv. Ja lovyla b rybu v okeani, minjala b її na borošno, cukor i morśki vodorosti v rodyn moїh druziv. My zavždy buly b sytymy. My staly b sim’jeju, zdatnoju perežyty pory roku, imperiї ta naviť smerť.
Do večora p’jatogo dnja ja tak nahodylasja, ščo pozbyvala p’jaty ob kaminnja. U mene pamoročyloś u golovi, tilo bulo nevagomym, a pered očyma stojav tuman, ščo ne davav zmogy prygadaty, na jakyh dorogah ja vže spotykalasja. «Ja švydše pomru vid golodu, niž znajdu robotu», — movyla sama do sebe. Ja vytala v povitri, jak pučok nytok, pidhoplenyj vitrom, i vsim navkolo bulo do mene bajduže. «A može, mene vže ne stalo? — majnula šalena dumka. — Koly tilo roz’їdaje zseredyny, ščo zalyšajeťsja nasamkineć?».
Meni zgadalysja peľmeni, jaki gotuvala babusja. Puhki, važki kyšeni, napovneni svynynoju z cybuleju abo krevetkamy z kabačkamy. Ja ljubyla їh їsty ščojno zvarenymy, koly kusaješ — a z nyh teče j paruje sik, jakym možna bulo ošparytysja. Ja zapljuščyla oči ta vidčula їhnij zapah — ce apetytne teplo, gladka obolonka z tista j peredsmak načynky.
Ta ce bula ne tiľky moja ujava. Ja spravdi vidčula їhnij zapah. Oči rozpljuščylysja, i vse navkolo znovu ožylo. Livoruč, lyše za kiľka krokiv vid mene, bula peľmenna. Ja kynulasja vpered, ale švydko spynylaś — hazjaїn pidmitav porig, a svitlo vseredyni zgaslo. Peľmenna bula začynenoju.
Golod štovhnuv mene v tuman, i vin že mene z ńogo vysmyknuv. Ja pomčala u provulok poruč z peľmennoju, až doky mene ne vyneslo u brudnyj prohid, de pahlo perestyglymy apeľsynamy. Ja vidčuvala, jak mij žyvit puľsuje v takt iz sercem.
Prynyškla.
Hazjaїn, jak ja j očikuvala, povernuvsja. Vin zakinčyv pidmitaty ta vyjšov na vulycju čerez zadni dveri — u jogo rukah bula tacja z vykynutymy peľmenjamy. Vin vyvernuv її na kupu smittja j povernuvsja vseredynu, zamknuvšy za soboju dveri. Ja rozzyrnulasja. Nasuvalasja nič, i u provulku biľše nikogo ne bulo.
Ja kynulasja vpered iz povnym rotom slyny. Peľmeni ležaly zverhu na brudnomu gančir’ї, prote šče buly bilymy, mov perly, i dosi puhkymy. Naviť popry smorid gnylyh fruktiv i nečystot, meni strašenno hotilosja їsty. Ja zgrebla vsi peľmeni j zaphala їh u štany. Tijeї noči ja spala na shodah cerkvy, a v mojemu žyvoti ščaslyvo rozbuhaly peľmeni.