🧐 Matematyka modeľ reaľnosti čy reaľnisť sama po sobi? — ogljad knyžky «Ehopraksija»

Jakščo tak, to jak vy sobi jogo ujavljajete? Ja čytav bagato vidgukiv na «Ehopraksiju» i dejaki z nyh buly duže jakisno napysani. Tomu ja vyrišyv pity inšym šljahom i podumaty nad osnovnymy idejamy knygy. Ale spočatku korotko opyšu sjužet, može htoś šče ne znaje i zacikavyťsja.

Otže, v pusteli Oregon, pryšelepkuvatyj Deniel Brjuks sydiv u cilkovytij samotnosti v biologičnij stanciї ta vyvčav miscevu faunu. Kljati kamery znovu vyjšly z ladu, i jomu treba pidijmaty svoju dupu i їhaty na misce podiї. Ale jogo pogljad pryvernuv dym, jakyj jšov vid monastyrja Dvokamernykiv. Do jogo laboratoriї jakoś duže švydko nablyžalaś postať, tilo jakoї ne vydavalo zvyčnogo tepla. I tut hlopaka popadaje v takyj vyr podij, de točyťsja boroťba miž vampiramy z zombi, proty tehnologičnoї sekty virjan. Komuś vyšče opysane može zdatyś majačneju, ale vse prypravleno naukovymy ta filosofśkymy teorijamy j faktamy, tož čytajeťsja z zahvatom. Povirte, tak vy žorstku naukovu fantastyku šče ne čytaly.

Cogo razu sjužet obertajeťsja navkolo religiї j nauky, ta їhńomu protystojannju. U romani je duže bagato posylań i glybokyh dumok. Osoblyvo na matematyku. Same matematyka povede nas stežkamy rozdumiv nad religijeju ta naukoju.

Religija:

Religija zdajeťsja nam čymoś na kštalt prymityvnyh viruvań: tanciv šamaniv bilja vognyšča čy farbuvannja jajeć na svjata. Rytuaľni dijstva jaki zavždy maly jakuś pryzemlenu metu. Ale religija mala šče j velykyh myslyteliv, jaki buly ne tiľky v katolyćkij sholastyci, a j v islami čy naviť u pravoslav’ї, i dosi taki ljudy isnujuť. Ričard Svinbern dovodyť isnuvannja Boga za dopomogoju logiky ta matematyky.

U rozmovi Liany j Brjuksa, vona navodyť takyj platonivśkyj argument proty ateїzmu golovnogo geroja. Do bisa syľna dumka jaku varto osmyslyty. Oś vona:

Nad doboju empiryzmu vže sidaje sonce.

Davno mynuv toj čas, koly tiľky j treba bulo vyznačaty padinnja jabluka, čy porivnjuvaty dovžynu dźoba. Nauka narazylasja na obmežennja, vidkoly namagalasja zmusyty kota Šredingera gratysja nevydymymy strunamy. Opustysja na kiľka rivniv uglyb — i vse znovu peretvoryťsja na prypuščennja, jaki nemožlyvo pereviryty. Na matematyku i filosofiju. Ty ne girše za mene znaješ, ščo reaľnisť maje pidstruktury. Nauka tudy ne sjagaje.

«Nad doboju empiryzmu vže sidaje sonce», ja leď ne obpiksja kavoju koly ce pročytav. A vse tomu, ščo matematyka – ne empiryčna nauka, a abstraktna. I oś cytata zi statti pro matematyku vid BBC:

Neptun vidkryv novu storinku u vyvčenni Sonjačnoї systemy, tomu ščo jogo vyjavyly, ne rozgljadajučy nebesa neozbrojenym okom abo za dopomogoju teleskopa”, – stverdžuje astrofizyk Kosmičnoї naukovoї laboratoriї Mallard pry Universytetśkomu koledži Londona Ljusi Grin. Neptun znajšly zavdjaky matematyci.

Vid Galileja, jakyj mig nazvaty švydkisť kuli, ščo kotyťsja vnyz po shylu do, napryklad, bozona Giggza, isnuvannja jakogo bulo peredbačene matematyčnym šljahom — do togo, jak sama častka bula vyjavlena, — cja zdatnisť peredbačaty isnuvannja rečej, jaki nihto ne bačyv, zdajeťsja meni prygolomšlyvoju.

Ale, ščo take matematyka? Modeľ, opys, metafora reaľnosti — čy sama reaľnisť? Matematyka z’javylaś zavdjaky religiї, prosto drevnim žercjam potribno bulo vesty točniši pidrahunky u hramah. Dali vona rozvyvalaś, i tut vynykaje zapytannja čy nastane toj moment, koly v pošuku osnovopoložnoї reaľnosti matematyka dosjagne meži u svoїj zdatnosti opysuvaty cju reaľnisť?

Vynykaje zapytannja, jak zavdjaky namy prydumanij matematyci, my možemo pojasnjuvaty svit? I čomu svit dije same po cym, a ne inšym matematyčnym zakonam? Jakščo svit isnuje za matematyčnymy zakonamy, to možlyvo isnuje toj, hto stvoryv ci zakony? Navedu slova vidomogo indijśkogo včenogo Ramanudžan Srynyvasa, jakyj viryv u Boga.

Dlja mene rivnjannja bezgluzdi jakščo vony ne vyslovljujuť dumky Boga

Rivnjannja je po suti vypravdannja našoї abstraktnoї matematyky, my lyše doslidnyky neskinčennosti, v gonytvi za absoljutnoju doskonalistju, my ne vynahodymo ci formuly, vony vže isnujuť, i čekajuť poky najsvitliši umy pobačať їh i zmožuť odnogo razu dovesty.

Nauka:

Vynykla vona nedavno, hoč po riznyh ocinkah її zasnovnykom buv Arystoteľ. Možlyvo dehto bude nezgidnyj, ne napoljagatymu. I tut Votts pyše:

Vrešti-rešt, usja nauka spyrajeťsja na koreljaciї. Nevažlyvo, naskiľky efektyvno vona opysuje odnu zminnu čerez inšu, її rivnjannja vrešti vpyratymuťsja v rivnjannja čornoї skryńky (svjatyj Gerbert, mabuť, najlapidarniše vyslovyvsja z ćogo pryvodu, koly sposterig, ščo vsi dokazy zvodjaťsja do bezdokazovyh tez). Otže, riznycja miž Naukoju ta Viroju poljagaje vśogo-na-vśogo u zdatnosti do peredbačennja.

Dali golovnyj geroj govoryť, ščo nauka krašče dovodyť istynu na osnovi empiryčnyh danyh. Ale jak možna pobačyty vyšče, nad doboju empiryzmu vže sidaje sonce. Oś slova včenoї Eleonor Noks:

Nemaje nijakyh pryčyn vvažaty, ščo povsjakdenna reaľnisť, dana nam u vidčutti, — ce i je osnovna reaľnisť Vsesvitu.

“Sogodni možna skazaty, ščo doteper nam duže i duže ščastylo z tym, jak matematyka opysuvala naš Vsesvit, — govoryť Noks. – Odnak je j inša točka zoru — ščo matematyka zdatna opysuvaty lyše okremi elementy ćogo svitu, ale ne veś jogo cilkom .

Jak skazav svogo času Ajnštajn, “čym biľše matematyčni zakony pryv’jazani do reaľnosti, tym menše vony nadijni, a čym biľše vony nadijni — tym dali vony vid reaľnosti”.

Matematyka — rič abstraktna, ale abstraktna ideja može buty nastiľky ž reaľnoju, jak ščo zavgodno.

Dali vona prodovžuje te, ščo Platon peredbačyv šče tysjačolittja tomu, ščo v osnovi buttja ležať nemateriaľni matematyčni formuly, abo ideї.

Viźmiť, napryklad, biologiju, jaka zasnovana na himiї — jaka, svojeju čergoju, kerujeťsja zakonamy fizyky — i … my pryhodymo do čysel.

Abo ujaviť blakytne nebo, kolir jakogo pojasnjujeťsja dovžynoju hvyľ vidbytogo svitla — i … vse ce tež čysla.

Zdajeťsja, jakščo kopnuty fizyčnu reaľnisť glybše — v buď-jakomu vypadku uprešsja v matematyku.

Pidsumky:

U svoїh rozdumah my zrobyly krug i povernulyś do peršoї cytaty Liany:

Nauka narazylasja na obmežennja, vidkoly namagalasja zmusyty kota Šredingera gratysja nevydymymy strunamy. Opustysja na kiľka rivniv uglyb — i vse znovu peretvoryťsja na prypuščennja, jaki nemožlyvo pereviryty. Na matematyku i filosofiju. Ty ne girše za mene znaješ, ščo reaľnisť maje pidstruktury. Nauka tudy ne sjagaje.

Mij vidguk ce rozdum, dialog z samym soboju, z vamy, sproba podyvytyś na reaľnisť z riznyh rakursiv, Knygy Vottsa – vyščyj pilotaž. Vsja ta fignja pro vnutrišnij rozvytok, abo govorjačy sučasnoju movoju zbiľšennja nejronnyh zv’jazkiv dozvoljaje glybše zazyrnuty u filosofśki ta naukovi plasty Vottsa. I ci plasty ne tiľky ne škodjať, a stvorjujuť vybuhovyj koktejľ z riznyh elementiv, de čytač dyvujeťsja j ofigivaje vid pročytanogo. Knyžky Vottsa – ce čudovyj syntez filosofiї j nauky jakyj vidkryvaje nam novi tajemnyci. Bo čytannja naukovoї fantastyky – ce zavždy vyhid za meži ujavy.