Maksym Bryčka
Videń. 1891 rik.
Panjanka u rozkišnij sukni popyvaje nevelykymy kovtkamy, suto po-inteligentśky, videnśke vyno z najkraščyh vynareń stolyci. Po-arystokratyčnomu vidstovburčenyj paľčyk, kryštalevyj kelyšok. Na riźblenomu stolyku apeľsyny. Na bjurku akuratni stosyky knyžok iz francuźkymy, nimećkymy, italijśkymy nazvamy na korincjah. Noty z noktjurnamy Šopena čornijuť na bilomu fortepiano.
Tut junu panjanku nazyvajuť Larysa, z leď vidčutnym akcentom, deščo prodovguvato. A dlja cijeї staršoї panny, її mamy, ščo trymaje kvytky na večirnij teatr, vona Lesja. Lesja Ukraїnka.
Tak pro svoje probuvannja u Vidni pyše Lesja do brata Myhajla. U dytynstvi їh nazyvaly odnym imenem – Myšelosije, bo buly nerozlyjvoda. Teper їj 20.
Svij peršyj lyst vona pyše u 5 rokiv do titky j djaďka. Jakoś mama pokazuvala їhni čorno-bili fotokartky nadislani zi Švejcariї. Ulamkamy pam’jati pryblyzno ujavljala їhni oblyččja: djaďkovi oči v zadumi j ikonni oči djadyny. Pysala ridnomu j neznanomu, hto čekaje tež, tryvožno vgaduje i ljubyť.
U 17 rokiv znaje nimećku, francuźku, poľśku, davńogrećku, latynśku. Zgodom vyvčyť bolgarśku, poky gostjuvatyme v djaďka, italijśku j anglijśku v kyїvśkoї lady z Angliї. A teper perekladaje «Odisseju» Gomera. Vona ne vypusknycja universytetu čy gimnaziї. Navčajeťsja vdoma. Včyťsja samotužky. «Pryvykla učytyś sama».
Žovteń 1889 roku. Kolodjažne.
U majetku Kosačiv bigajuť podvir’jam dity. Pidkydajuť noženjatamy lystja. Lesja ščojno povernulasja iz lisovogo promenadu – tam osinnja kazka. Malyj Mykoś, abo Koh, jak jogo po-dytjačomu nazyvajuť, vbigaje znadvoru j gukaje, movby hoče skazaty vśomu svitovi, ščo «pahne snigom!». Starša Oksanka tupotyť nižkoju j kaže, ščo snig nijak ne pahne, ale Mykoś stoїť na svojemu. Lesja zalyvajeťsja smihom i dopysuje lysta bratovi Myhajlu.
Na ližku rozkydani valizy. Vona zbyrajeťsja v Odesu na likuvannja.
Čas zminyty klimat. Čas pokydaty Mykosja, jakomu pahne snigom.
Vona nepohytna u svoїh perekonannjah – «o, jak ja tišusja svojeju nezaležnosťju!». U 20 rokiv Lesja bombyť tvorčisť Nečuja-Levyćkogo, Borysa Grinčenka, hoč їh nazyvajuť «baťkamy», «patriarhamy» literatury.
Boga rady ne sudiť nas po romanah Nečuja, bo pryjdeťsja zasudyť nas naviky beznevynno. Prynajmi ja ne znaju ni odnoї rozumnoї ljudyny v Nečujevyh romanah, jakby viryty jomu, to vsja Ukraїna zdalaś by durnoju. U nas tiľko smijuťsja z togo “Čornogo morja”, a pročytavšy jogo, možna tiľko podumaty, čy ne čas by vže Nečujevi zalyšyty pysaty romany, bo vže jak taki romany pysaty, to krašče pir’ja derty. A, požaľsja Bože togo pera j čornyla!
Vona – nova ğeneracija. Jevropejśka ğeneracija. Її druzi i znajomi stajuť kistjakom polityčnoї elity. Ce osvičeni inteligenty, jaki pragnuť novyh bačeń i pidhodiv, tomu dyskutujuť iz «baťkamy», bo «vse ote vže tak utomylo nas, molodyh ukraїnciv, ščo my radi b uže vyjty kudyś na čystu vodu z togo «tyhogo bolota».
Sydjačy tut, poky robyťsja moje dilo, rozgljadajuś ja sobi na tuju «Evropu» ta evropejciv; pevne, ščo ne vse možna otak, sydjačy zboku, pobačyty, ale vse ž hoč deščo. Perše vražinnja bulo take, niby ja pryїhala v jakyjś ynšyj svit — kraščyj svit, viľnišyj. Meni teper šče tjažče bude u svojemu kraju, niž dosi bulo. Meni sorom, ščo my taki neviľni, ščo nosymo kajdany i spymo pid nymy spokijno
Lesja pyše te, pro ščo my govorymo nyni. Pro ščo bezugavno dyskutujemo, mov «u nas čomuś use musyť ity takym tyhym slymakovym hodom». Vona rozstavljaje krapky j akcenty. Vona – bezkompromisna. Vona – Kassandra.
A ščo naši ljude linjuhy, to taky linjuhy, baču ja tepera dobre! U nas-bo taky gromadśkogo vyhovannja nema nijakogo, a čerez te j gromadśkogo počuttja brakuje. Vse pryhodyťsja tiľko oči protyrať, ščob svitliše na svit podyvytyś, a dejaki, jak linujuťsja, to j očej ne protyrajuť, a prosto spljať snom pravednyh, ta sny їm zoloti pryvydžujuťsja. Ta dumaju, ščo to nedovgo tryvatyme, bo dedali to taki časy nastanuť, ščo treba abo tak zasnuty, ščob i sny nijaki ne snylyś, abo vže prokynutyś zovsim i pro vsjaki sny zabuty
Vona їzdytyme mistečkamy, mistamy, stolycjamy. Kupatymeťsja v mori, dyhatyme ciljuščym povitrjam. Pysatyme lysty do mamy, brata, dvojuridnoї sestry Ariadny, djaďka, gadjaćkoї «myloї babušky», jaka ob Rizdvi 1894 roku zbyratymeťsja do Rymu. A šče Lesja vozytyme bagato knyžok. Inkoly, v momenty taedium litterarum (lat. vidraza do pysannja), vidkladatyme «ulity» – tvory, jaki dovgo pyšuťsja. U časy zatyššja bolju v nozi gratyme noktjurny Šopena. I pysatyme bratovi:
Škoda, koly ty ne pryїdeš na Rizdvo do mene! my b razom posluhaly eolovu arfu pered universitetom, podyvylyś by na strašni topoli, i ja b znovu podumala, ščo meni visimnadcjať lit, ščo my žyvemo na Tarasovśkij, de u mene na stolyku prolisky stojať, u hati roževe svitlo, a v serci próvesna...
U 26 rokiv na beregah morja poznajomyťsja iz Sergijem Meržynśkym.
Mymovoli. Negadano. Dolenosno.
Ta pro ce ne treba govoryty. Dopoky čas junosti, jakyj ne vnis šče svoї korektyvy.
A poky panjanka u rozkišnij sukni popyvaje nevelykymy kovtkamy, suto po-inteligentśky, videnśke vyno z najkraščyh vynareń stolyci. Za zustriči. Ne za proščannja. I v kutyku lysta zalyšaje – «Vaša Lesja».
Buď laska, viźmiť učasť u opytuvanni. Ce dopomože rozvytku našogo projektu: