Rita Dudina
Vidoma cja sytuacija – zahodyš do knygarni, bereš do ruk ščoś iz sučukrlit, gortaješ dekiľka storinok i v stani zaperečennja povertaješ knyžku na polycju? Ukraїnśkyh literaturoznavciv takym ne viźmeš, vony vmijuť obernuty ce zaperečennja na bažannja čytaty sučukrlit negajno. Rozpovidajemo, jak rozibratysja v sučasnij ukraїnśkij literaturi ta znajty dlja sebe same ti virši j romany.
Skladnisť vidnosyn ukraїnśkogo čytača z sučukrlit znavci pojasnjujuť kiľkoma pryčynamy. Literaturoznavycja Marija Blindjuk kaže, ščo zazvyčaj uperedženi čytači ne nadto rozumijuť kontekst ta znajomi z duže nevelykoju kiľkistju sučasnyh ukraїnśkyh knyžok. Odnijeju z pryčyn uperedženogo stavlennja do sučukrlit može buty j perežyta v pevnyj moment perenasyčenisť žanramy, jaki majuť ne tak bagato spiľnogo z reaľnym žyttjam.
Pro ce šče u 2013 roci u virusnij recenziї na 298 pošyreń napysala zastupnycja dyrektora Harkivśkogo muzeju literatury Tetjana Trofymenko. Vtim, «peredozuvannja mifologizmu, neoromantyzmu, mistyky, fantastyky ta ironičnogo pereosmyslennja dijsnosti» tež možna vypravdaty. Na dumku Trofymenko, tak v ukraїnśkij literaturi prosto dorealizovuvalyś modernizm i postmodernizm, jaki svogo času takogo šansu ne otrymaly.
Krytykynja Bogdana Romancova proponuje viddaty naležne j ne najlipšij škiľnij programi z ukrlit:
Nemožlyvo zakinčuvaty škiľnyj kurs na Lini Kostenko – za vsijeї povagy, – a potim čekaty, ščo ljudy kynuťsja čytaty sučasnu poeziju. Ja vže ne kažu, skiľky prekrasnyh poryvań vzjatysja za teksty vbyv umovnyj Kvitka-Osnov’janenko
Literaturoznavci pogodžujuťsja na tomu, ščo sučasna ukraїnśka literatura počynajeťsja z kincja 1980-h, ščojno slabne cenzura. Bogdana Romancova vysuvaje konkretnu datu ta vynuvatciv: ce 17 kvitnja 1985 roku, koly Jurij Andruhovyč, Oleksandr Irvaneć ta Viktor Neborak stvoryly neoficijnu literaturnu spiľnotu «Bu-Ba-Bu» (Burlesk-Balagan-Bufonada):
Vona mala ne lyše protystojaty cenzuri mynulyh rokiv, a j vytvoryty estetyku, vidminnu i vid socrealistyčnoї, i vid estetyky pokolinnja visimdesjatnykiv. Todi Andruhovyč zaznačyv, ščo čas zaproponuvaty aľternatyvu «spovidaľnykam» ta «metaforystam», tobto uskladnenij germetyčnij poeziї, v jakij ne bulo miscja gri čy legkovažnosti. Nastaly utišni časy balaganu ta bufonady
U cej čas po svitu vže šyrylaś emansypacija tekstu ta koncepcija «smerti avtora», za jakoju z pyśmennyka znimalasja «baťkivśka» vidpovidaľnisť za tvir. My ž vid ćogo u 1980-h šče buly daleko, robyly perši kroky v bik viľnoї tvorčosti.
Vyperedžajemo pytannja «čomu v literaturi tak bagato vijny?» Vidpoviď krytykiv prosta – tomu ščo cja travma šče ne propraćovana. Pry čomu, jdeťsja ne lyše pro rosijśko-ukraїnśku vijnu. «Jakščo skladna i boljuča tema ne progovorena, zgodom vona v literaturu poverneťsja, – pojasnjuje Bogdana Romancova. – Same tomu Sofija Andruhovyč śogodni v «Amadoci» osmysljuje ne lyše sučasnu vijnu, a j Golokost, a Lucyšyna v «Ivani ta Febi» pyše pro Revoljuciju na Graniti».
Zaraz ukraїnśka literatura perežyvaje unikaľnyj period, koly odnočasno vydajuťsja geť rizni pokolinnja pyśmennykiv. «Pyśmennyky, jaki debjutuvaly v 1990-h, na žaľ, ne zastaly ni Čubaja, ni Stusa, tak samo jak do togo šistdesjatnyky ne zastaly avtoriv Rozstriljanogo Vidrodžennja. Ce polifonične sugolossja strašenno cikave», – kaže Bogdana Neborak.
Pyśmennyk ta literaturoznaveć Oleksandr Myhed vvažaje najvažlyvišym dosjagnennjam ostannih 35 rokiv zapusk nezaležnyh instytucij, jaki žyvljať kuľturni procesy. Ce Ukraїnśkyj instytut knygy, Ukraїnśkyj kuľturnyj fond, Mystećkyj Arsenal:
Davajte postavymo pljusyky navproty vsih ključovyh punktiv, ščo majemo: potužni avtory, perekladeni bagaťma movamy; instytuciї; deržavna zakupivlja i pidtrymka perekladiv; žanrove i nišove riznomanittja; aktuaľni pereklady; ekranizaciї; jaka vže je, ale je – systema prodaživ
Važlyvo takož te, ščo dejaki naši avtory vže možuť žyty koštom svoїh knyžok i zbyrajuť povni zaly prezentacij. I ne darma. Marija Blindjuk pidtverdžuje – ščoroku sučukrlit vynagorodžuje nas kiľkoma dostojnymy tvoramy j v hudožnih žanrah, i v nonfikšeni.
Odyn z najkraščyh sposobiv pidibraty sobi ščoś iz sučukrlit – ce poїhaty na velykyj literaturnyj festyvaľ, kaže Bogdana Neborak. Vona radyť posluhaty pyśmennykiv nažyvo i za poklykom sercja obraty svoju knyžku.
Ale jakščo vam poky ne kortyť nikudy їhaty, to oś kogo radjať literaturoznavci.
Kogo točno treba čytaty pry znajomstvi z sučukrlit: Sergij Žadan «Vorošylovgrad», «Depeš mod», «Mesopotamija»; Sofija Andruhovyč «Feliks Avstrija», «Amadoka», Artem Čeh «Rajon D», «Točka nuľ», «Hto ty takyj?»; Tetjana Maljarčuk «Zgory vnyz. Knyga strahiv», «Jak ja stala svjatoju», «MOX NOX»; Oksana Zabužko, Taras Prohaśko.
Hto pyše horošu poeziju: Kateryna Kalytko «Zemlja zagublenyh, abo maleńki strašni kazky», «Bunar», Galyna Kruk, Julija Musakovśka, Iryna Šuvalova, Ostap Slyvynśkyj, Ija Kiva, Jurij Andruhovyč «Radio nič».
Hto šče nedavno pysav horošu poeziju: Oleg Lyšega, Vasyľ Gerasym’juk, Oleksandr Rojtburd «Virši dyletanta»
Hto doslidžuje tilesnisť: Gaśka Šyjan «Za spynoju», Oksana Lucyšyna, Iryna Cilyk. Do reči, žinoča literatura ne zalyšajeťsja lyše literaturoju dlja žinok, jak možna bulo b očikuvaty. Bogdana Romancova kaže, ščo proza ta poezija žinočogo avtorstva v Ukraїni čipljaje ljudej nezaležno vid genderu.
Hto pyše horošu hudožnju prozu: Maryna Grymyč i «Jura», «Klavka»; Volodymyr Arjenjev i «Dytja pesygoloviciv»; Artem Čapaj «Vyvitrjuvannja», Pavlo Derev’janko «Arkan vovkiv», «Teneta vijny».
Hto neščodavno debjutuvav i vrazyv: Tanja Kalytenko i «Antero», Roman Malynovśkyj i «Solodke žyttja», Svitlana Taratorina i «Lazarus», Jevgen Spirin i «Morg. Istoriї luganśkogo sanitara», Volodymyr Rafjejenko i «Dolgota dnej», «Mondeğrin»; Jevgenija Bjeloruseć i «Ščaslyvi padinnja», «Cykl lekcij pro sučasne žyttja tvaryn»; Ostap Ukraїneć i «Malhut», «Kanceljarija hrestovyh pohodiv», «Dyskordija»; Vlad Sord i «Bezodnja»; Iryna Žurakovśka i «Tvoja M».
Znavčyni radjať takož zvertaty uvagu na okremi linijky u vydavnyctvah. Jakisnyj ukraїnśkyj nonfikšn Bogdana Romancova rekomenduje u «Viholy», goror ta gotyku – vid «Domu hymer», molodyh ta cikavyh avtoriv – u «Vydavnyctvi 21», «Tempori» ta «Fabuli». A potužnyj intelektuaľnyj roman dasť pro sebe znaty, de b jogo ne vydavaly.
