🏢 Baugauz: važlyvyj naprjam z maleńkoї litery

Baugauz — ce najbiľš vplyvova dyzajn škola HH stolittja. Proisnuvala vona ne duže dovgo, z 1919 po 1933 rik, prote za cej čas vstygla spryčynyty hudožnju revoljuciju, a pryncypy stylju pošyrylysja po vśomu svitu i staly ključovymy dlja modernizmu. Predstavnyky baugauzu vvažaly, ščo praktyčna korysť ta racionaľnisť form majuť buty golovnymy u dyzajni j cym zminyly pidhid do navčannja, roboty z miśkymy landšaftamy, mebljamy ta inšymy art-ob’jektamy.

Škola sformuvalasja u neodnoznačnyh i skladnyh umovah Nimeččyny počatku HH stolittja. I vprodovž isnuvannja zminyla tŕoh dyrektoriv ta try mista pid tyskom nacystśkogo pravlinnja kraїny.

Z čogo vse počalosja?

Vill Gomperc u knyzi «Ščo ce vzagali take?» opysuje vytoky formuvannja Baugauzu. U kinci HIH stolittja dejakyh ljudej počala žahaty industriaľna revoljucija, brytanśkyj istoryk mystectva Džon Raskin vvažav, ščo vona vtiljuje nenavysť do sučasnoї cyvilizaciї, a osoblyvosti seredńovičnogo stylju zaslugovujuť na uvagu. Filosofy viryly u mystectvo dlja vsih, jake prynese procvitannja ta biľš komfortni umovy dlja pracivnykiv, tož cej zaklyk šče ne raz lunatyme u HH stolitti.

Gerr Mutezius u Nimeččyni zahopyvsja idejamy ruhu «Mystectvo i remeslo» ta vyrišyv adaptuvaty їh do promyslovyh masštabiv. Tak u 1907 roci bula zasnovana spilka Vorkbund, ščo ob’jednala arhitektoriv ta mytciv. Vorkbund mav na meti pokraščyty spožyvaćkyj smak i dopomogty prosuvaty praci remisnykiv. Golovnoju zajavoju stalo pokazaty vnutrišnju sutnisť produkciї čerez zovnišnij vygljad, počaly buduvaty hmaročosy, proektuvaty novi konstukciї… Same u rusli Vokbundu i sformuvalasja tvorčisť arhitektora Vaľtera Ğropiusa, jakyj zgodom stav zasnovnykom Baugauzu. Pracjujučy u Vorkbundi vin usvidomyv potencial mystectva i remesel ta їh pozytyvnyj vplyv na nastrij ljudej ta finansove žyttja kraїny. Tož vin vyrišyv stvoryty navčaľnyj zaklad z liberaľnoju programoju, de b žinky ta čoloviky navčalysja razom, a golovnoju metoju bulo b sformuvaty cilisnisť mytcja ta jogo osobystosti. Vaľter Ğropius pryїhav u misto Vejmar, de očolyv dva osvitni instytuty i ogolosyv ce ob’jednanym «Deržavnym budivnym domom u Vejmari». Ce buv 1919 rik i na svit z’javyvsja Baugauz. Vaľter Ğropius ogolosyv svoї osnovni pryncypy:

• Cej zaklad stane golovnym miscem hudožńoї osvity iz vykorystannjam sučasnyh idej;
• Vin pojednuvatyme teoretyčnyj kurs akademiї mystectv i praktyčnu programu školy prykladnyh mystectv;
• Bude zabezpečena ğruntovna osvita obdarovanyh studentiv.

Vaľter Ğropius vidkynuv polityku promyslovogo masovogo vyrobnyctva, na jakij buv zoseredženyj Vorkbund. Arhitektor vvažav, ščo takyj pidhid prynyžuvav osobystisť ta pryzviv do vijny. Ğropius pragnuv do jednosti:

«Nemaje takoї profesiї jak hudožnyk… myteć – lyšeń nathnennyj remisnyk. Tož davajte zrujnujemo bar’jer zarozumilosti miž remisnykamy i hudožnykamy! Davajte razom zvedemo budivlju majbutńogo. Vona pojednaje arhitekturu, skuľpturu ta žyvopys v jedynu formu».

Za jogo slovamy arhitektura bula najvyščoju formoju mystectva, a golovnoju tvorčistju nazyvav budivli. Same tomu i z’javylasja nazva školy Bauhaus – «budiveľnyj dim» abo ž «dim dlja budivnyctva». Do reči, sami učasnyky školy hotily, aby nazva školy zavždy bula napysana z maleńkoї litery: bauhaus i ce bulo projavom buntarstva.

Jak vidbuvalosja navčannja?

Pered tym, jak rozpočaty navčannja u Baugauzi, studenty maly projty 6-ty misjačnyj pidgotovčyj kurs Vorkurs, jakyj rozrobyv i kuruvav hudožnyk i teoretyk Jogannes Itten. Vin buv neordynarnoju osoboju, pryhyľnykom duhovnogo ruhu «Mazdaznan», propaguvav vegetarianstvo, zdorovyj sposib žyttja ta orijentaciju na samorozvytok. A do togo ž, buv čudovym pedagogom, jakyj pidtrymuvav ta rozvyvav talanty studentiv. Pidručnyky Ittena napysani u dusi novoї doby, u nyh avtor namagavsja dopomogty učnjam znajty svij hudožnij golos. U vydavnyctvi ArtHuss skoro vyjde ukraїnśkoju odyn iz peršyh pidručnykiv Jogannesa Ittena «Nauka dyzajnu ta formy: Vstupnyj kurs, jakyj ja vykladav u Baugauzi ta inšyh školah». U toj čas jak inši školy zmušuvaly kopijuvaty roboty staryh majstriv, Itten šanuvav indyviduaľnisť. Vin organizuvav navčannja na bazi osnovnyh koľoriv i form. Studenty lipyly pervisni geometryčni formy z riznyh materialiv, ščob na praktyci vidčuty, ščo take balans, liniї, substanciї. A v kinci učniv čekala avtorśka robota, jaka mala rozkryty tvorče bačennja mytcja i volodinnja osnovamy. Krim ćogo Itten navčav remesel: vid paliturnoї spravy do tkactva.

U peredmovi do pidručnyka «Nauka dyzajnu ta formy» Joganes Itten pyše: «Navčannja, do jakogo pragne učeń pid vplyvom svogo zahoplennja, — deščo protyležne do togo, na ščo spromožni metodyčno produmani uroky. Sered moїh učniv najkraščymy vyjavylysja ti, hto obrav dlja sebe vlasnyj, inšyj šljah zavdjaky svoїj intuїciї». Vin usvidomljuvav, ščo jogo metodyka ne nadto oryginaľna, prote rezuľtatyvna:

«Same lyše pokazne mavpuvannja čy povtorennja moїh metodiv ne davalo žodnogo efektu. Vodnočas ja cilkom usvidomljuju, ščo moї znahidky ne zavždy buly po-spravžńomu novatorśkymy. Vony buly radše povtorennjam dosvidu togo, ščo kolyś nadavalo mytcjam osnovu dlja podaľšoї roboty».

Otže, Baugauz stav pryhystkom dlja intelektualiv ta indyvidualistiv, jaki pragnuly usi praktyčni ob’jekty zrobyty prostymy, funkcijnymy i pryvajulyvymy. Ta zvidky ž studenty diznavalysja pro cej navčaľnyj zaklad? Jak pyše Dejan Sudžyč u knyzi ese «Abetka sučasnogo svitu», Baugauz buv nadzvyčajno uspišnym u samopiari, ce bula neobhidna umova dlja rozvytku školy u neodnoznačnyh istoryčnyh umovah: «Tam buly vidomi včyteli ta mižnarodna reputacija. Jakby škola vyžyla u vorožomu seredovyšči – i mova ne lyše pro nacystiv, jaki nazyvaly її «nenimećkoju», − vona mala by vzjaty vse vid svoїh druziv, sered jakyh buly Aľbert Ajnštajn, Mark Šagal i Oskar Kokoška».

Čomu znyk baugauz?

Vaľter Ğropius mav čitku dumku pro dyzajn, jakyj buv pošyrenyj u epohu mašyn, prote buv gotovyj pryjnjaty rozmaїttja golosiv u školi i perejmaty dosvid ideologičnyh oponentiv. Vin stavyv talant nabagato vyšče, niž naležnisť do jakoїś polityčnoї partiї. Vaľter Ğropius pryznačyv švedśkogo arhitektora marksysta Gannesa Majera svoїm nastupnykom na dyrektorśkij posadi. Baugauz stav miscem svobody, de kožen mig vyslovyty svoї ideї i pracjuvaty zadlja spiľnoї mety. Koly polityčnyj klimat Nimeččyny stav totalitarnym, takyj pidhid zigrav ne na korysť školy. Grupa studentiv-komunistiv stvoryla partijnu lanku v školi, Majer vidmovyvsja їh vyključaty i stav žertvoju polityčnyh represij. Vaľter Ğropius peredav tytul dyrektora Misu van der Roe, ne zvažajučy na їh dovgolitnje supernyctvo. Prote takyj krok ne vrjatuvav školu, jaka todi znahodylasja u misti Dessau. Sprava dijšla do absurdu. Mer vyrišyv zaboronyty Bauguzu pysaty nazvu bez velykoї litery «B» (pam’jatajemo, ščo sama škola nazyvala sebe bauhaus). U togočasnij Nimeččyni take demonstratyvne nehtuvannja formaľnistju spryjmalosja jak svidomyj vyjav nepokory. U 1932 roci misceva gazeta Anhalter Tagezeitung vysunula vymogu «rozbyty shidnyj palac Baugauzu», a inše vydannja vyslovljuvalosja naviť brutaľniše: «Baugauz stav soborom marksyzmu, soborom, jakyj na vygljad nače bisova synagoga».

Vill Gomperc u knyzi «Ščo ce vzagali take?» vvažaje, ščo Mis van der Roe buv čudovoju kandydaturoju na posadu dyrektora, prote ce b ne vrjatuvalo by školu vid zakryttja: «Ğropius mav čymalo vorogiv, ta najbiľš zlostyvyj i zatjatyj iz nyh – Adoľf Gitler. Hudožnyk-nevdaha, avtor Mein Kampf nenavydiv modernizm ta intelektualiv». Tož u 1933 roci, zmicnyvšy svoju vladu, Gitler zakryv školu, a ščob pokazaty nenavysť do ćogo zakladu, u 1937 roci bula organizovana vystavka «Degeneratyvne mystectvo» iz robotamy predstavnykiv Baugauzu.

Baugauz mav te, ščo ne mala žodna inša škola: kombinaciju uspišnogo kerivnyctva tŕoh najvydatnišyh dyzajneriv svogo času, budivlju, ščo vtiljuvala filosofiju zasnovnyka i «neporušne misce v serci modernizmu», jak pyše Dejan Sudžyč u «Abetci sučasnogo svitu». Učyteli ta učni Baugauzu pislja padinnja školy v Nimeččyni prodovžyly svoju spravu u riznyh kutočkah planety. Ameryka zahopleno zustričala Vaľtera Ğropiusa, Ljudviga Mis van der Roe, Laslo Mogoj-Nadja, Pita Mondriana, Jozefa Aľbersa ta inšyh, koly vony masovo peretynaly Atlantyku naprykinci 1930-h rokiv. Zavdjaky ćomu ruh Bauguzu ta jogo ideї šyrylysja svitom i dali.

Dyzajnery prodovžujuť vyvčaty koncepciї školy i śogodni. Vona ne vtračaje aktuaľnosti, napryklad, u pidručnyku «Osnovy. Grafičnyj dyzajn 01: Pidhid i mova» avtory Gevin Embrouz ta Najdžel Ono-Billson robljať nevelyčnyj ekskurs v istoriju dyzajnu, zgadujučy i Baugauz. Čytajučy cju knygu, spivzasnovnycja dyzajn-studiї LLIWELL studio of creation Nonna Staruščenko vidznačyla, ščo ce važlyvo dlja dyzajneriv:

«Istoryčnyj kontekst duže važlyvyj, koly ty vyrišuješ vyvčaty dyzajn. Kožnyj šryft, kožnyj styľ spivvidnosyťsja z jakojuś epohoju, nese vlasni zmisty ta sensy. Ljudyna vidčuvaje ce, naviť jakščo vona ne ekspert».

Do reči, Baugauz zarodyv naviť take sučasne ponjattja, jak ajdentyka. Ce vydno na posterah togo času i vgadujeťsja u šryftah, jaki prydumav Gerbert Bajer. Napryklad, afiša do peršoї vystavky školy u 1923 roci, stvorena Justom Šmidtom, stala svojeridnym vizuaľnym manifestom ta možlyvistju školy zajavyty pro sebe. A šryfty Bajera staly častynoju brendu Baugauzu. U školi naviť dijalo viddilennja reklamy.

Pro ce nadzvyčajne javyšče v istoriї dyzajnu možna šče pysaty i govoryty duže dovgo, ohopljujučy rizni temy ta aspekty Baugauzu. Vin pokazuje tvorču svobodu, isnuvannja v umovah nespryjatlyvogo režymu i te, jak tvorčisť može perežyty use.