Marija Varlygina
Vizuaľna kuľtura stala našym budennym otočennjam. Važko ujavyty žytlo bez televizora abo komp’jutera, ta j ljudej, zanurenyh u telefon, biľšaje.
Vizuaľna kuľtura: davno i ğruntovno
Jak svidčať dani mižnarodnogo sociologičnogo doslidžennja Global Digital Report (pidgotovanogo We are social ta Hootsuite), stanom na 2018 rik ponad 4 mlrd naselennja korystujeťsja internetom, a biľše 2/3 ljudstva maje vlasnyj mobiľnyj telefon. Intensyvnyj tehničnyj rozvytok pryskoryv zagaľnyj temp žyttja — a vidtak, vizuaľna komunikacija pryšvydšujeťsja ta universyfikujeťsja. Tak vynykaje okuljarocentryzm.
Okuljarocentryzm (termin Martina Džeja) — stan suspiľstva, de vizuaľnij informaciї nadajeťsja perevaga. Šče u 1995 roci V. Dž. T. Mitčell nazvav naplyv zobražeń «obrazotvorčym povorotom». Časy, koly tekst buv golovnym džerelom informaciї, mynuly. Zobražennja vse biľše pragne ne pidkripljuvaty tekst, a zaminyty jogo. Naščo pojasnjuvaty, koly možna nadislaty foto? Naviščo opysuvaty emociї, koly možna vykorystaty smajly?
My ne tiľky spožyvajemo vizuaľnu kuľturu, ale j aktyvno її produkujemo. Vizuaľna epoha pro komunikatyvni zrušennja — my spilkujemosja inakše. Vynykaje potreba u rozuminni novyh realij — jak čytaty vizuaľnyj tekst?
Vizuaľna gramotnisť — pro ščo ce
Ce ponjattja — pro te, jak my bačymo ta interpretujemo. Termin visual literacy isnuje z 1969 roku (jogo zaprovadyv Džon Debs) i je bagatoznačnym. Na sajti Asociaciї vizuaľnoї gramotnosti zaznačeno: «Majže kožen doslidnyk proponuje vlasne rozuminnja ćogo javyšča». Ob’jednuje riznomanittja pogljadiv taka bazysna zasada:
Zustrič iz vizuaľnym kontentom vidbuvajeťsja na dvoh rivnjah: Peršyj — bezposerednje spryjnjattja zobražennja. Zobražennja spryjmajeťsja myttjevo j cilisno. Na vidminu vid tekstu, jakyj rozgortajeťsja linijno, zadaje temp i naprjamok dumci. Ključovyj moment — vražennja, pid jakym formujeťsja stavlennja do pobačenogo: podobajeťsja čy ni, jaki emociї vyklykaje, čy vynykaje bažannja rozdyvljatysja uvažniše.
Drugyj riveń — ce spryjnjattja kontekstu zobražennja. Buď-ščo je produktom svogo času. Interpretacija pobačenogo zaležyť vid togo, jakyj kontekst my zdatni stvoryty navkolo. Sjudy vhodyť, ščo my znajemo pro avtora, pro časy i obstavyny stvorennja zobražennja, jak vono vbudovujeťsja u sučasnu kuľturu, jaki proponuje temy. Napryklad, proekt «Noktjurny» Džudi Šerrod ta S. Gejli Stivens 2011–2013 rokiv može zaplutaty gljadača, jakščo toj ničogo ne znaje pro ńogo, bo vin ne shožyj na sučasnyj. Avtorky vykorystaly samorobnu kameru-obskuru ta staryj fotografičnyj proces — tintajp, — jakyj zastosovuvavsja u XIX stolitti. Efekt «zsuvu času» na zobražennjah nagaduje pro te, naskiľky rozuminnja zaležyť vid zvyčnyh nam form «stare/ nove», «krasyve/ nekrasyve» toščo.
Doslidžujučy media, Maršall Makljuen skaže: «Zasib komunikaciї i je povidomlennja»
 Judy Sherrod and S. Gayle Stevens, Nocturnes |  Judy Sherrod and S. Gayle Stevens, Nocturnes |
Fotografija ta vizuaľna gramotnisť
Najstariša fotografija, ščo dijšla do nas — robota «Vyd z vikna» Žozefa Njepsa, — datujeťsja 1826 rokom. Serijnyj vypusk kompaktnyh kamer, jaki možna bulo nosyty z soboju, počavsja majže za stolittja — u 1925 roci. Peršoju v cij sferi stala nyni legendarna kompanija Leica. A śogodni golovne misce posila cyfrova fotografija, do togo ž z’javylasja možlyvisť robyty znimky ne tiľky na fotoaparat: mobiľna fotografija stala budennistju.
Z samogo počatku fotografija nabula osoblyvogo statusu mediumu, jakyj može sluguvaty mystećkym i dokumentaľnym ciljam. Reportažni zjomky zasnovnykiv mižnarodnogo agentstva Magnum Photo Anri Karťe-Bresona, Roberta Kapy ta inšyh členiv spiľnoty prodemonstruvaly, ščo dokumentaľna fotografija može buty vytvorom mystectva, tak samo jak i hudožnja fotografija dokumentuje svoju epohu.
Znimok je svidčennjam, pidtverdžennjam — fotografija konstatuje. Zdajeťsja, ščo na znimku zobraženo dijsnisť, jaku spryjmajemo postijno, z vidminnistju tiľky v tomu, ščo tut vyokremleno її fragment. A koly tak, to rozuminnja ćogo fragmentu nače je «vbudovanym» uminnjam, tak samo jak spryjmaty svit. Prote ce ne zovsim tak.
 USA. New York City. Manhattan. Bankers Trust. 1960. |  USA. New Jersey. Model prison of Leesburg. Solitary confinement. 1975. |
Golovna nebezpeka u roboti z fotografijeju — rozuminnja її jak možlyvosti bezposeredńoї fiksaciї dijsnosti. Istoryky ta teoretyky fotografiї zaznačajuť, ščo fotografija ne može buty pidğruntjam dlja ob’jektyvnyh uzagaľneń, buty neuperedženym pogljadom (Sjuzan Zontag, Rolan Bart). Fotografija ne je fragmentom dijsnosti, ščo vzjato do ramky. Ce — mova. Skladna mova, jaka rozpovidaje pro žyttja, ale ne je nym samym.
 Robert Capa © International Center of Photography 1950 |  Robert Capa © International Center of Photography 1948 |
Je kryteriї, za jakymy analizujuť mapy, rentgenivśki znimky. Okrim togo — važlyvisť pravyľnogo rozuminnja cyh zobražeń ne vyklykaje sumniviv. Jak ščodo rozuminnja fotografiї? Čy isnujuť kryteriї, jaki mogly b buty dorečni u mystećkij sferi? Vizuaľna gramotnisť — vminnja interpretuvaty fotografiju, rozumity movu avtora, prytamanni same jomu symvoly.
Jak rozvyvaty vizuaľnu gramotnisť
Garna novyna poljagaje v tomu, ščo dlja rozvytku vizuaľnoї gramotnosti varto robyty pryjemni reči:
- Čytaty internet-resursy pro sučasne mystectvo.
- Vidviduvaty vystavky sučasnogo mystectva u ridnomu misti ta obov’jazkovo u mistah, kudy potrapljajete. Ščoby zalyšatysja obiznanym z podijamy, varto pidpysatysja na akaunty galerej u socmerežah ta vidstežuvaty novyny profiľnyh internet-resursiv.
- Čytaty fotoknygy, artbuky. Šukaty jak klasyku, tak i vidslidkovuvaty novynky.
- Buty uvažnym do vśogo: arhitektura, promyslovyj dyzajn toščo. Reklama u transporti, oformlennja uljublenyh zakladiv toščo — zvertajte uvagu, jak zrobleno, ščo vam podobajeťsja, pro ščo nagaduje.
Vizuaľna gramotnisť možlyva todi, koly proces vizuaľnogo zbagačennja ne zupynjajeťsja i pošuk ne obmežujeťsja zvyčnymy vpodobannjamy. Vizuaľnyj kontent — nezličena kiľkisť formativ, jaki z’javljajuťsja leď ne kožnogo dnja: video-art, instaljaciї, sajns art, konceptuaľna fotografija toščo. Možlyvo, vidkrytisť do novogo, neuperedženisť pogljadu i je zaporukoju vizuaľnoї gramotnosti. Pidstupajučy do novogo zobražennja, my perenosymo na ńogo veś poperednij dosvid. Vin vystupaje neobhidnym bagažem znań i perežyvań, golovne — ne daty jomu zavadyty spryjmaty nove.
Dobre, koly dyvyšsja — i bačyš