Oleksandr Meľnyk
Dlja tyh našyh čytačiv, čyja junisť prypala na 90-ti abo ranni «nuľovi», točno znajomym bude cej tekst pisni z repertuaru «Plaču Jeremiї»:
Jakščo u vas vynykaje pytannja, hto ž cej Andrij Vargola, napevno, vy dejakyj čas geť ne cikavylysja pop-kuľturoju ta avangardom XX stolittja. Endi Uorhol — odna iz pop-ikon svogo času, čyї «supy Kempbell» ta pryjom povtoru i tyražuvannja u vizuaľnomu mystectvi sformuvaly pogljad desjatkiv mytciv pislja ńogo (abo prynajmni tyh, hto hotiv sebe vvažaty mytcjamy). Lemky jak častyna ukraїnśkogo narodu vyjavylysja rozdilenymy pomiž terytorijamy kiľkoh deržav i naviť dekiľkoma kontynentamy — i tak samo rozdilenym use žyttja počuvav sebe naščadok migrantiv z Ukraїny. Ljudyna, kotra vtratyla prynaležnisť do mynulogo šče v dytynstvi, vybuduvala vlasnu identyčnisť i vlasnyj hymernyj svit — vin generuvav miľjony i nikoly ne počuvavsja bagatym:
V cej deń 1928 roku narodyvsja Endi Vorgol (1928-1987) — vsesvitńo vidomyj amerykanśkyj myteć pop-artu lemkivśkogo pohodžennja. Andrij Vargola z rodyny emigrantiv Andreja ta Juliї Vargoliv – vyhidciv z rusynśkogo sela Mykova (zaraz Slovaččyna). pic.
— Ukraїnśkyj časopys (@falledlenin) August 6, 2018
6 serpnja 1928 roku svit pobačyv rusynśkyj hlopčyk, jakomu sudylosja staty najbiľšym provokatorom ta eksperymentatorom planety. Naša redakcija zibrala ključovi cikavi fakty pro Endi Uorhola
Istorija rodyny
Vin narodyvsja 6 serpnja 1928 roku v misti Pittsburg (štat Pensyľvanija, SŠA), v sim’ї emigrantiv peršogo pokolinnja, Ondreja ta Juliї Vargoliv. vyhidciv z rusynśkogo (lemkivśkogo) sela Mykova (Miková), jake na toj čas bulo v skladi Avstro-Ugorščyny (nyni terytorija Slovaččyny). U pošukah roboty spočatku pereїhav baťko. Pizniše, u 1921 roci, do ńogo pryjednalasja j družyna. Okrim Endi, jakyj buv najmolodšym u sim’ї, vony maly šče dvoh syniv — Pola (1922 r.n.) ta Džona (1925 r.n.). Pervistok Vargoliv, donečka Justyna, pomerla nemovljam u 1913 roci, vidrazu pislja vid’їzdu baťka do SŠA.
Baťko Endi buv syľnym, kremeznym čolovikom, mav stalu, dobre oplačuvanu robotu u budiveľnij kompaniї. Vin tjažko pracjuvav i zaoščadžuvav, i ce dalo zmogu u 1934 roci prydbaty budynok i pereїhaty z netriv u biľš komfortabeľnyj ta bezpečnyj rajon Pittsburga. Budynok na Douson-strit, jakyj mav pevne značennja u formuvanni osobystosti majbutńogo hudožnyka, u 1960 roci bulo prodano. U vlasnisť sim’ї Vargoliv vin povernuvsja lyše 2005-go: jogo prydbaly rodyči staršogo brata Endi, Pola.
Koly narodyvsja Endi, jogo materi, Juliї Vargoli, vypovnylosja 36 rokiv. Vona ne mogla j slova skazaty anglijśkoju, na nij zavždy bula dovga seljanśka suknja, fartuh i hustka, okuljary v drotjanij opravi. Koly sim’ja pereїhala na Douson-strit, Julija Vargola najnjalasja na nepovnyj robočyj deń vykonuvaty legku hatnju robotu ta myty vikna. A šče vona prodavala kvity, jaki majstruvala z konservnyh bljašanok ta gofrovanogo paperu, vyšyvala kartyny, do Velykodnja rozpysuvala pysanky. Maty obožnjuvala svogo najmolodšogo syna i pikluvalasja pro ńogo vse svoje žyttja. Vvažajeťsja, ščo same vona bula najvplyvovišoju ljudynoju u žytti Endi Vorgola i, ščo same vona dala poštovh rozvytku jogo talantiv.
Vira ta vzajemyny
Sam budynok baťko majbutńogo mytcja Ondrej Vargola obrav tak, ščoby porjad buly horoši školy ta cerkva їhńogo virospovidannja — Rusynśka vizantijśka katolyćka cerkva svjatogo Ioana Zolotousta. Vzagali, sim’ja Vargoliv bula nadzvyčajno religijnoju, a sam Endi, do ostannih dniv svogo žyttja, dekiľka raziv na tyždeń vidviduvav cerkvu. Vin takož vse žyttja pidtrymuvav zv’jazky z matir’ju. Julija Vargola 1952-go pereїhala do syna u Nju-Jork — u cij kvartyri vony prožyvuť majže 20 rokiv, do samoї її smerti.
Uorhol nazyvav sebe «matusynym synkom» naviť z pevnoju gordistju
Samotnisť
Hoča hudožnyka use jogo tvorče žyttja otočuvala bezlič ljudej, vin pogano perenosyv publičnu uvagu. Sered proektiv, pro jaki vin mrijav, ale tak i ne vstygnuv vtilyty — mereža restoraniv švydkogo harčuvannja Andy-Mats. Vona bula pryznačena dlja tyh, hto ljubyť їsty naodynci. Uorhol їv sam, bez storonnih, nikoly ne doїdajučy zalyšky, jakščo raptom perervav vžyvannja їži. Popry ce, magazyny Uorhol ljubyv, hodyv nymy často i kupuvav vse, ščo trapljalosja na oči. Jogo favorytom buly džynsy Levis 501 ta bilyzna.
— Najkrasyviše v Tokio — McDonald's. Najkrasyviše u Stokgoľmi — McDonald's. Najkrasyvišče u Florenciї — McDonald's. U Pekini ta Moskvi poky nemaje ničogo krasyvogo
Endi Uorhol, 1975 rik
Igrašky ta kompleksy
Uorhol mig by buty spravžńoju znahidkoju dlja psyhoanalityka. Po-perše, vin majže vsi vlasni dumky, čuži rozmovy čy dialogy fiksuvav na dyktofon, jakyj postijno nosyv iz soboju, jak prygaduvaly jogo sučasnyky. Po-druge, kolekcionuvannja u žytti hudožnyka malo prosto jakiś nejmovirni masštaby. Vin zbyrav opudala tvaryn — i mav naviť leva, pavyča, pingvina ta nimećkogo doga, nabytyh tyrsoju.
Z 1950-h vin perejšov na zbyrannja čekiv, lystivok, maljunkiv, pakuvannja ta inšyh dribnyčok, jaki nazyvav prynaležnymy do «kapsul času». Use ce vin sortuvav v okremi korobky — pislja smerti v jogo pomeškanni vyjavyly 600 takyh «kapsul času» z dribnymy rečamy.
Kompleksy pošyrjuvalysja i na zovnišnisť. Plastyčnu operaciju Uorhol zrobyv na vlasnomu nosi, bo ne hotiv bačyty svoje vidobražennja u dzerkali takym, jakym jogo zrobyla pryroda. Svojeju golovnoju problemoju takož nazyvav pryšči — vin korystuvavsja maskuvaľnym kremom dlja nyh, i čerez ce jogo oblyččja postijno vygljadalo nepryrodno bilym. Likariv Uorhol tež bojavsja šče z dytynstva. A nezadovgo do smerti v odnomu z interv’ju zajavyv, ščo tak i ne vtratyv cnotu.
Vsesvit kinoeksperymentiv
Uorhol ljubyv dyvytysja kino, ljubyv jogo znimaty, ale jogo fiľmy nemožlyvo bulo dyvytysja naviť jogo druzjam. Jogo «Son» peregljanuly uśogo 9 ljudej, iz nyh do kincja seansu vytrymaly 7 osib, i ti zasnuly. 5 z polovynoju godyn na ekrani možna bulo sposterigaty za tym, jak bez žodnogo zvukovogo čy tekstovogo suprovodu spyť odyn iz druziv Uorhola.
Vlitku 1964-go myteć ta jogo druzi iz 44 poverhu hmaročosa Time Life Building protjagom majže 7 godyn znimaly neruhomoju kameroju The Empire State Building, kotryj stojav navproty. Vony znimaly vse na švydkosti 24 kadry/sek, a potim pokazaly na švydkosti 16 kadriv/sek. Vidtak peregljad gotovogo eksperymentaľnogo fiľmu tryvav majže 8 godyn.
«Ja striljala v Endi Uorhola!»
Hoča Uorhol symvolizuvav soboju vidkydannja stereotypiv, naviť borcjam proty stereotypizaciї ta klasyčnoї modeli suspiľstva vin ne duže podobavsja. 3 červnja 1968 roku na Uorhola zdijsnyla zamah radykaľna feministka Valeri Solanas. Vona tryči pocilyla z pistoleta u žyvit mytcja. Kuli vrazyly legeni, stravohid, selezinku, pečinku ta šlunok — i likari naviť konstatuvaly kliničnu smerť, ale zmogly vrjatuvaty hudožnyka. Cju istoriju možna pobačyty u hudožńomu fiľmi 1996 roku:
Ne zavždy skladalosja u Uorhola i z pomičnykamy. Odyn z jogo asystentiv, darma ščo propracjuvav iz Endi 5 rokiv, u 1968 roci buv zareštovanyj za te, ščo faľšuvav kartyny svogo načaľnyka.
Pokazne ta nejavne
Popry glamurno-bogemnyj ta epatažno-skandaľnyj imidž, Uorhol reguljarno pracjuvav jak volonter u amerykanśkyh prytulkah dlja bezhatčenkiv. I paraleľno stvorjuvav šedevry dlja masovoї kuľtury — napryklad, najkrašču obkladynku v istoriї muzyky. Jdeťsja pro aľbom gurtu The Rolling Stones pid nazvoju Sticky Fingers. Vona vyjšla u 1971 roci. Džynsy, zobraženi na konverti plativky, u peršomu nakladi viniliv maly spravžnu zastibku. Jakščo її rozstibnuty, pid džynsamy možna bulo pobačyty bilyznu.
Reklama tež pryvabljuvala Uorhola. U 1983 roci, za dekiľka rokiv do smerti, Endi Uorhol znjavsja u reklamnomu video dlja japonśkogo vyrobnyka tehniky TDK. Takož spivpracjuvav myteć i z Diet Coke. Sered napivreklamnyh najupiznavanišyh kartyn — supy v bankah pid markoju Campbell, їh Uorhol tyražuvav na svoїh kartynah.
Smerť mytcja nastala 1987 roku vid infarktu (dejaki doslidnyky kažuť, ce stalosja vid uskladneń vid operaciї na žovčnomu mihuri). U jogo trunu opustyly nomer žurnalu Interview (jakyj vin svogo času zasnuvav, «aby hodyty na prezentaciї»), ta parfumy Estee Lauder, jaki vin obožnjuvav. Lyše pislja smerti usi šanuvaľnyky ta nenavysnyky otrymaly narešti zmogu zazyrnuty za laštunky pryvatnogo žyttja mytcja — jogo ščodennyky buly vydani, i tam opynylasja nadzvyčajna kiľkisť podij i najdribnišyh podrobyć žyttja. Vyjavylosja, ščo hudožnyk fiksuvav naviť vidvidyny restoraniv čy poїzdky u taksi.
Muľtymiľjoner pislja smerti
Uorhola možna nazvaty ljudynoju, kotra najbiľše rozbagatila pislja smerti. Jogo kartyna z Merilin Monro u 2007-mu bula prodana pid čas mystećkogo aukcionu za $80 mln. U 2011-mu sukupna suma vid prodažu kartyn na aukcionah sjagnula $380 mln.
Zagravannja z komunizmom
Popry te, ščo sam vin stav produktom čystogo kapitalizmu, a jogo istoryčnu baťkivščynu dobrjače popljundruvaly same komunistyčni režymy, Uorhol cikavyvsja socialistyčnymy voždjamy i tyražuvav u svoїh robotah zobražennja rosijśkogo «golovnogo komunista» Uľjanova (Lenina) ta kytajśkogo «baťka kompartiї KNR» Mao Czeduna. V seredyni 1980-h vin takož stvoryv čorno-bilu kartynu «Mapa SRSR», jaka biľše shoža na shemu roztašuvannja jadernyh bojogolovok.
Vin stvoryv blyźko 10 tys robit. Najdorožčoju stala kartyna «Visim Elvisiv», jaku voseny 2008 roku bulo prodano biľš jak za $100 mln