Aľbina Kurbanova
Kožna vlada mala svoju grošovu systemu i hto tiľky ne vypuskav kupjury. «Hodyly» zoloti ta paperovi rubli Rosijśkoї imperiї, jaki zalyšylyś v obigu, koly vže bula UNR. Buly tak zvani «kerenky», kupjury tymčasovogo urjadu. Denikinci maly svoї rubli, svoї groši vypuskaly naviť dejaki mista na terytoriї Ukraїny: Žytomyr, Odesa, Jelysavetgrad, Berdyčiv ta inši mista. Prypuskajuť, ščo taka sytuacija sklalasja čerez te, ščo pid čas Peršoї Svitovoї vijny, z 1914-go, ljudy počaly zberigaty groši — i, vočevyď, ne vystačalo rozminnyh monet. Tomu počaly vypuskaty groši na miscjah.
Z jakoї daty počynajeťsja istorija ukraїnśkyh grošej?
U 2017 roci vidznačaly rivno 100 rokiv z daty vvedennja peršoї ukraїnśkoї banknoty. Monety počaly karbuvaty nabagato raniše, a ot vypusk banknoty vže nezaležnoї deržavy rozpočavsja u 1917 roci 19 grudnja za starym stylem (1 sičnja 1918 roku za novym).
Jak vygljadala perša banknota 100 karbovanciv?
Vona mala nominal 100 karbovanciv. Kurs odnogo karbovancja buv vstanovlenyj do dvoh gryveń. Banknota mala bagato osoblyvostej. Vona nesla ukraїnśkyj ornament, ukraїnśkyj duh. Na nij zobrazyly tryzub — gerb Volodymyra Velykogo zi sribljanykiv, gerb kyїvśkogo magistratu u vygljadi arbaletu, bagato vykorystano elementiv gravjur. Na cij banknoti vperše bulo napysano tŕoma movamy: ukraїnśkoju, poľśkoju, rosijśkoju ta jevrejśkoju (idyš). Takym čynom, vlada hotila pidkreslyty prava nacionaľnyh menšyn, jaki prožyvaly v Ukraїni.
Najperši v novitnij istoriї ukraїnśki groši — 100 karbovanciv, tak zvani «narbutivky» (za prizvyščem avtora Georgija Narbuta). 1917 rik
Hto buv її avtorom ta koly z’javylasja gryvnja?
Grygorij Narbut
Z progološennjam nezaležnoї Ukraїnśkoї deržavy, buv ogološenyj konkurs Myhajlom Gruševśkym: najvidomiši grafiky i hudožnyky, jaki prožyvaly v Ukraїni na toj čas, maly zrobyty eskizy cyh grošej. Peremig u konkursi Grygorij Narbut – vidomyj, molodyj hudožnyk-grafik, ščo zrobyv groši z istoryčnym ornamentom ta ukraїnśkym istoryčnym duhom. V eskizah vykorystav i gravjury, i vyšyvku, i vsi elementy starodrukiv.
Centraľna Rada 1 bereznja 1918 roku zaprovadyla novu grošovu odynycju — gryvnju. 1 gryvnja = 1/2 karbovancja abo 100 šagiv.
Protjagom 1918 roku v Berlini bulo vydrukovano grošovi znaky u 2, 10, 100, 500, 1000 ta 2000 gryveń. Eskiz peršoї kupjury, ozdoblenoї dosyť prostym geometryčnym ornamentom, vykonav Vasyľ Kryčevśkyj, tŕoh nastupnyh — Georgij Narbut. V eskizi 500-gryvnevoї kupjury avtor vykorystav svoju uljublenu alegoriju «Moloda Ukraїna» u vygljadi oprominenoї divočoї golivky u vinku. Zavdjaky cij detali kupjura otrymala gumorystyčnu narodnu nazvu «gorpynka». «Gorpynkamy» takož nazyvaly j0 ta 100 karbovanciv.
U literaturi togo času ta istoryčnyh dokumentah zustričajeťsja ponjattja «šagy». Ščo ce take?
Šagy — ce groši u vygljadi marky, jaki buly rozminnoju odynyceju gryvni. Їh vvely v obig za geťmana Skoropadśkogo 8 lypnja 1918 roku. Perši 100 karbovanciv vyjavylysja ne dosyť zručnoju kupjuroju, ciny buly menši, tomu potribna bula rozminna grošova odynycja. Tak dlja dribnogo rozrahunku buly emitovani groši u vygljadi marok. Na zvorotnij storoni grošej pysaly «hodyť na rivni z dzvinkoju monetoju».
Centraľna Rada naviť pryjnjala vidpovidnyj zakon, ščo gryvnja podiljalasja na 100 šagiv i dorivnjuvala 1/2 karbovancja. Ljudy nazyvaly taki grošovi znaky markamy abo monetamy.
Cej vypusk šagiv 1918 roku rozroblenyj grafikamy Antonom Seredoju j Georgijem Narbutom
Čym pidkripljuvalysja vartisť ukraїnśkyh banknot u mynulomu?
— Deržava musyla garantuvaty groši cinnymy metalamy. Ale na toj čas v ukraїnśkij skarbnyci dostatńoї kiľkosti cyh metaliv ne bulo, tomu garantuvaly vsim majnom deržavy. Na cyh peršyh banknotah tak i zaznačalosja: «Deržavni kredytovi bilety Ukraїnśkoї Narodnoї Respubliky zabezpečujuťsja deržavnym majnom Respubliky, a same: nedramy, lisamy, zaliznycjamy, deržavnymy prybutkamy ,vtim čysli prybutkamy z monopolij cukru ta inšyh monopolij».
Vartisť karbovancja dorivnjuvala 17,424 častky ščyrogo zolota (1 častka = 0,044 g zolota).
Čy faľšuvaly groši v dobu UNR?
Istorija pidrobky gryvni tež počynajeťsja vid momentu її stvorennja. Najperši groši, jaki z’javylysja majže ne maly stupeniv zahystu, tomu їh často pidrobljaly. Najčastiša pidrobka — 50 šagiv. Ale skladnošči vynykaly ne v imituvanni samoї kupjury jak takoї, a v її zdavalosja b, prostomu elementi — maročnyh zubcjah. Spravžni banknoty z rivnymy zubcjamy vyhodyly tiľky na profesijnij perforatornij mašynci. Oskiľky u faľšuvaľnykiv takogo obladnannja ne bulo, ci zubci dovodylosja nanosyty vručnu, čerez ščo vony vyhodyly nerivnymy.
Jakymy grošyma poslugovuvalasja Ukraїna za radjanśkyh časiv?
— Z biľšovyćkoju okupacijeju Ukraїny gryvnju jak grošovu odynycju počaly aktyvno vytisnjaty. Pislja porazky Dyrektoriї gryvnja prypynyla svoje isnuvannja do 1996 roku.
«Biľšovyćki tysjačky» zaprovadženi Radnarkomom na zemljah Ukraїny, maly mizernyj kurs: 1 zolotyj karbovaneć = 5457000000 radjanśkyh karbovanciv. Ce stanovyšče pryvelo do provedennja u 1922–1924 rokah grošovoї reformy, pislja jakoї vvely v obig červineć. V 1924 roku bulo vstanovleno kurs novyh grošej — karbovancja/rublja, jakyj dorivnjuvav 1/10 červincja. Cja podija stala momentom ostatočnogo utverdžennja novoї valjuty.
Radjanśkyj rubľ kincja 1980-h
Paperovyj červineć 1920-h
Kupono-karbovanci v roky vidnovlennja nezaležnosti Ukraїny — jak їh vykorystovuvaly?
Peršoju valjutoju nezaležnoї Ukraїny z 1992 roku staly kupono-karbovanci, v prostoričči – kupony. Ce buly tymčasovi kupjury, rozrahovani na perehidnyj period: 4-6 misjaciv. Odnak, cja grošova odynycja Ukraїny proisnuvala až do 1996 roku, stavšy žertvoju infljaciї, zumovlenoї ekonomičnoju kryzoju perehidnogo periodu.
1 kupon duže švydko stav ridkisnoju banknotoju
A oś cja banknota bula kudy pošyrenišoju
Z vvedennjam kuponiv u gotivkovomu obigu v Ukraїni odnočasno opynylyś dvi valjuty — rubli ta novi ukraїnśki kupono-karbovanci. Za prodovoľči ta promyslovi tovary rozrahovuvalysja vynjatkovo kupono-karbovanci. A dlja rozrahunkiv za poslugy, ta inšyh vydiv plateživ pryjmalyś jak rubli tak i kupono-karbovanci za kursom 1:1.
Koly v Ukraїni znovu z’javylasja gryvnja?
V 1996 v Ukraїni vidbulasja grošova reforma i rozpočalasja istorija sučasnoї gryvni. Pislja 16 veresnja jakoї ukraїnci počaly rozrahovuvatysja zvyčnymy śogodni kupjuramy i kopijkamy. Nacionaľnyj bank Ukraїny vviv banknoty nominalom 1, 2, 5, 10, 20, 50 i 100 gryveń.
Jak vygljadaje kupjura 1000 gryveń
Istorija ukraїnśkyh grošej ne stoїť na misci i nominaľnyj rjad prodovžuje popovnjuvatysja. Tak, u grudni 2016 roku golova NBU Valerija Gontarjeva anonsuvala vvedennja novoї kupjury — 1000 gryveń. Vže 25 žovtnja 2019 roku nominal uvijšov u zagaľnyj obig.
Na lycevij storoni novyh grošej zobraženyj vidomyj naukoveć ta zasnovnyk Ukraїnśkoї akademiї nauk Volodymyr Vernadśkyj.
Na zvorotńomu boci — budivlja Prezydiї Nacionaľnoї Akademiї Nauk Ukraїny.
Kupjura maje 22 stupeni zahystu.