Oľga Gončar
Moja «shidna» istorija rozpočalasja u lypni 2015 roku iz Mariupolja. U miśkomu sadu, de my z kolegamy pokazuvaly media vystavu «Lysty Kocjubynśkogo z ostrova Kapri». Po datah zahid spivpav iz koncertom do Dnja metalurga — mabuť, najvažlyvišogo svjata mistjan pislja Novogo roku. My i lokaľni partnery perežyvaly, ščo nihto ne pryjde, adže ljudjam cikaviše «dyvytysja na grudy» zirok šou-biznesu.
Natomisť buv anšlağ, i propozyciї povtorennja vystavy. Pislja «Marika» bulo čymalo pryfrontovyh i zviľnenyh mist Luganščyny i Doneččyny, de vidbulysja čyslenni kuľturni proekty: vystavky, dyskusiї, vorkšopy, mystećki rezydenciї, ekspedyciї. Miscevi kazaly «Pryїždžajte išče!», vodnočas «De vy buly raniše? Do 2014-go? Čomu tiľky zaraz». A tym časom, u «myrnomu» Kyjevi prodovžuvaly (i prodovžujuť) vvažaty «Tam ce — ne na časi».
Daniїl Revkovśkyj, Stanycja-Luganśka, traveń 2017
Shidnyj kontekst, abo #muzejvidkrytonaremont
Za 2 roky roboty na Shodi najbiľše podružylysja z miscevymy muzejamy. Dijsno, jakščo robyty proekt «po kuľturi» — najperše treba jty do muzeju, jak partnera, jakyj maje vidpovidnu infrastrukturu i audytoriju. Haj ne nadto doskonalu za «kyїvśkymy» mirkamy, ale buďmo vidvertymy: doskonaloї infrastruktury dlja realizaciї kuľturnogo proektu na naležnomu rivni iz minimumom golovnogo bolju u cij kraїni poky ščo nemaje.
Moja «muzejna» istorija rozpočalasja zi Slov’janśka, de pid čas odnogo vorkšopu spivrobitnycja Slov’janśkogo krajeznavčogo muzeju Ženja vzjala nas za ruku i povela na ekskursiju. Ce buv lystopad 2015-go, a vže za rik pres-konferencijeju u Kyjevi startuvav odyn iz najvažlyvišyh i najskladnišyh proektiv «Muzej vidkryto na remont: Slov’janśk i Lysyčanśk».
Leonid Maruščak, traveń, 2017. Doroga do Stanyci-Luganśkoї
Odnoju iz idej ćogo proektu stalo pidsylennja dijaľnosti lokaľnyh muzeїv jak oseredkiv kuľturnogo žyttja i vyvedennja їh v informacijnyj prostir. Čerez godynu pislja oficijnogo počatku do mene podzvonyv Novopskovśkyj muzej i zapytav «Čomu ne my?». Ce zapytannja zvučalo majže vid usih muzeїv Luganščyny i Doneččyny protjagom usih čotyŕoh misjaciv #muzejvidkrytonaremont. Proekt zaveršyvsja velykym vorkšopom, jakyj zibrav usi muzeї Donbasu. Tam my poznajomylysja z Tetjanoju Ivanivnoju zi Stanyci-Luganśkoї. «Pryїždžajte do mene u Staničku», — skazala vona. Zdajeťsja, zvidty možna rahuvaty počatok «stanyčno-luganśkoї» istoriї.
«Stanička»
Dlja mene šljah do Stanyci-Luganśkoї rozpočavsja zi Lvova. Potjag «Lviv-Kyїv» (5 godyn), 10 hv. na peresadku na potjag «Kyїv-Lysyčanśk» (14 godyn), a potim avtobus «Lysyčanśk-Stanycja-Luganśka» (3 godyny) po dorozi, jakoї prosto ne isnuje.
Narahuvaly 10 blokpostiv. Majže na kožnomu zupynjaly, perevirjaly dokumenty, u koleg iz krymśkoju i harkivśkoju propyskamy — osobysti reči. Za viknom stabiľno zelenyj pejzaž iz kvitučymy derevamy. Ce točno ta «sira zona» pro jaku vsi rozpovidajuť? Čym blyžče do Stanyci, tym biľše pomitni rujnuvannja naselenyh punktiv, tym suvoriši čoloviky na blokpostah. Nas vysadžujuť na dorozi. U povitri rizkyj zapah buzku. Posered centru mista— blokpost. Na vulycjah majže nikogo. Stavni na viknah budynkiv zakoločeni. Na odnyh vorotah napys «Mы vernulyś».
Muzej
Do vijny – Muzej donśkogo kozactva, a teper — Stanyčno-Luganśkyj krajeznavčyj muzej. 2014 roku pid čas bojovyh dij muzej duže postraždav, ekspozyciju bulo znyščeno, a vid školy po susidstvu vzagali majže ničogo ne lyšylosja. Biľšisť eksponativ pereneseno do bomboshovyšča, a potim poverneno do fondiv. Rik muzej ne pracjuvav. U 2015-2016 rokah počalysja remont i perši vystavky, muzej vidnovyv robotu. Pro use ce rozpovidaje Bondarenko Tetjana Ivanivna, zastupnyk dyrektora iz 14-ričnym stažem roboty:
Sokolov V’jačeslav Borysovyč, dyrektor muzeju, rezjumuje: «Remont my zrobyly, ale ščob ity dali nam potribna dopomoga. Proekt u Stanyci vartyj uvagy! My šče «za pazuhu zaprem» vaš Slov’janśkyj muzej. Ot pobačyte».
Pislja remontu odna z najvyščyh budiveľ u misti, de rozmiščenyj muzej, stala išče j najteplišoju ta najprystosovanišoju (vidnovlenni komunikaciї, postavleni vikna toščo) dlja provedennja miśkyh aktyvnostej. Tož poky u muzeju ne maje staloї ekspozyciї (okrim vlasnyh muzejnyh proektiv), vin pryjmaje škiľni svjata ta inši iniciatyvy.
Na stinah muzeju — eksplikaciї vid staryh eksponativ. U fondah — poruč iz bombamy Drugoї Svitovoї ležať bomby vijny teperišńoї. «Ja vse znimaju, fotografuju, zapysuju, zbyraju, ščoś nas prynosjať, a dejaki snarjady pryletily prjamo u muzej – tož їh prosto perenesly u fondoshovyšče», — rozpovidaje Tetjana Ivanivna.
Illinična j Anja
—Yllynyčna, vыhody, sotry, kakyh ja tebe pryvela. Ony umejut balakať na ukraynskom, kak y tы
Gotelju u Stanyci-Luganśkoї nemaje. Nočujemo u Illiničnoї. Ce — na susidnij vulyci vid muzeju. Na nij, jak i na muzejnij, u budynkah majže nikogo ne lyšylosja. Usi budivli u dirkah – i naš ne vynjatok. Vikna, ščo dyvljaťsja u bik Luganśka, zakoločeni. Bojaťsja, ščo buduť striljaty. U kimnatah nemaje dennogo svitla.
Idemo u miscevyj magazyn: «Vы pryehaly na prazdnyk (naša podorož prypala na 9 travnja — prym.avt.)? Net? Tak a čego vы pryehaly? Pyvo lučše ne pyť na ulyce. U vas buduť problemы». U jedynomu kafe mista — pomynky.
Illinična postraždala vid oskolkiv, jaki leď ne začepyly sonnu arteriju, ale vyžyla. Zaraz žyve u Stanyci, a dity — hto de. U neї kimnatu znimaje Anja, jaka pracjuje u apteci farmacevtom. Nemisceva, navčajeťsja u Harkovi.
U Stanyci-Luganśkij її trymaje horoša zarplata i profesija. Dlja zakinčennja vyšu maje vidpracjuvaty u apteci. Rozpovidajemo Ani pro našu misiju, obicjaje obov’jazkovo vidvidaty muzej.
«Na vulycjah krašče ne hodyty, osoblyvo vvečeri. Ta j hodyty osoblyvo nemaje kudy. Vnoči nadvir ne vyhodyty – može ščoś pryletity. U razi čogo – ity do pidvalu», — dilyťsja osoblyvostjamy žyttja u «sirij zoni» Anja. — «Zaraz misto majže puste čerez svjata, ale u budni dni tut kypyť žyttja, adže babusi iz “togo boku kordonu” znimajuť pensiї, hodjať do aptek (“tam” ne vystačaje medykamentiv) i bazarjuvaty», — rozpovidaje Anja. Tudy kupujuť naviť rozsadu kvitiv.
Jedynyj punkt peretynu liniї rozmežuvannja miž okupovanoju častynoju Luganščyny i ukraїnśkoju — u Stanyci-Luganśkij. Ščodnja jogo oficijno dolajuť vid 5 do 6 tys osib.
KPP Stanycja-Luganśka, traveń 2017
#muzejvidkrytonaremont
«Pryїždžajte!», — govoryť Tetjana Ivanivna. Daruje meni i kolezi po buketu konvalij. Obijmajemosja, selfymosja naostanok i prjamujemo na avtostanciju. Poruč iz neju — propusknyj punkt, blokpost, karety švydkoї dopomogy, molytovna palatka. U storonu okupovanoї terytoriї graje ukraїnśke radio, u protyležnij — rosijśka «popsa».
Nas znovu čekaje dovga doroga dodomu. Blokposty. Rozdumy, jakym i pro ščo maje buty naš novyj proekt u muzeї Stanyci-Luganśkij. Do vijny Stanycja bula faktyčno peredmistjam Luganśka, slavylysja sadivnyctvom i siľśkogospodarśkym promyslom. Same tomu v jakosti suveniru mij kolega vzjav kilogram ogirkiv.
Selfi z Tetjanoju Ivanivnoju, Stanycja-Luganśka, traveń 2017
Otže, jakym i pro ščo maje buty «novyj» muzej mista? Ščo my možemo zrobyty u našomu proekti: zafiksuvaty «moment nevyznačenosti», ale vodnočas «točky vidpravlennja» dlja startu «novogo»? Pro ščo ce «nove»? Čy pracjuvaty nad zbyrannjam artefaktiv i istorij, jaki majuť pryv’jazku do śogodennja? Jak buty z «donśkym kozaćkym mynulym» muzeju? Čy govoryty pro novi funkciї muzeju (ščo z’javylysja čerez jedyne naležno vidremontovane prymiščennja u misti), jaki poljagajuť u prystosuvanni prymiščennja do potreb mistjan (dytjači svjata toščo). Jak organizuvaty proekt logistyčno, jakščo vnoči prodovžujuť striljaty, a doroga do Stanyci-Luganśkoї taka dovga? Hto iz ekspertiv zahoče i čy zahoče dolučytysja do roboty proektu? Jaka roľ muzeїv śogodni, a osoblyvo muzeїv u tak zvanij “siri zoni”?
Pytań zavždy biľše, niž vidpovidej. Ale lozung na stini kabinetu Tetjany Ivanivny, — a vodnočas i virš Sergija Žadana, — nadyhajuť. Pytań bagato, ale sumniviv lyšajeťsja vse menše — beremo muzej u robotu. Adže «na časi» — use i vsjudy, a tym biľše — muzeї.
Prosto trymaj pry sobi svoju viru. Svoju ljubov. I svoju upertisť!
Sergij Žadan, pyśmennyk
P.S.: Čomu ce važlyvo?
Pered publikacijeju ja dala počytaty cej tekst kolegam, vony prosyly ž šče raz nagolosyty na tomu, čomu ce (kuľturna dyplomatija, kuľturni proekty, kuľturni proekty na Shodi toščo) važlyvo. Ja dovgo dumala nad tym, ščo same skazaty, adže očevydnym je te, ščo same kuľtura je tym mostom jakyj jednaje nas u myrni, — a osoblyvo vijśkovi — časy i dozvoljaje prynajmni sprobuvaty počaty rozbyratysja iz neprostym teperišnim dlja rozuminnja podaľšogo spiľnogo ruhu u majbutnje.
Vidverto: my do kincja ne viryly, ščo pryjmemo zaprošennja i poїdemo do Stanyci-Luganśkoї, — adže bulo prosto po-ljudśky strašno. Pidemo na cej ryzyk. Ce — najblyžče misto do liniї rozmežuvannja za ostanni dva roky, u jakomu my buly i jakomu budemo pracjuvaty.
Tomu pidbyvajučy pidsumky, na pytannja «čomu ce važlyvo» osobysto dlja sebe ja daju taku vidpoviď.
Dlja mene kuľturni proekty na Shodi, proekty u pryfrontovyh i zviľnenyh mistah, proekty, čym blyžče, tym krašče, do liniї rozmežuvannja, — ce nasampered proekty pro myr. Adže jakščo my razom iz lokaľnymy partneramy možemo robyty spiľnyj kuľturnyj proekt, — ce označaje, ščo u nas je spiľne majbutnje, za jake my vojujemo. Myrne majbutnje. Jakogo hočeťsja tak samo, jak zdobutogo vrešti «bezvizu».
Lviv—Kyїv—Lysyčanśk—Stanycja-Luganśka—Sjevjerodonećk—Kyїv—Brovary—Kyїv—Lviv
svitlyny: Leonid Maruščak, Oľga Gončar, Daniїl Revkovśkyj
6-11 travnja 2017