Oleksandr Meľnyk
Rozmova pro kuľturu — ce zazvyčaj skargy na «nedofinansuvannja», brak kadriv čy nadlyšok bjurokratiї. Ale ne v tomu vypadku, koly vy govoryte iz Olenoju Pravylo. Cja divčyna prymudrjajeťsja ne lyše očoljuvaty Kongres Aktyvistiv Kuľtury, ale j buty učasnyceju, koordynatorkoju ta partnerkoju bagaťoh iniciatyv, jaki dopomagajuť predstavnykam kreatyvnyh sfer v Ukraїni. I vvažaje, ščo naspravdi iz kuľturoju u nas vse bude dobre — jak i z reštoju pytań. Naviť jakščo vony ne piddajuťsja odnomomentnomu vyrišennju.
—Čomu ty svogo času obrala kuľturu, jak potrapyla v cju sferu?
Dlja mene prodjusuvannja mystećkyh ta kuľturnyh podij počaloś z vystavy «Otak zagynuv Guska» za p’jesoju Mykoly Kuliša u Centri Lesja Kurbasa. U vystavi graly obydvi moї sestry. Ce bula postanovka vykladačiv Kyїvśkogo nacionaľnogo universytet teatru, kino i telebačennja im. Karpenko-Karogo. Vony gotuvaly do pokazu vystavu, jaka vyjšla duže syľnoju i hotily pokazaty її ne prosto jak zalikovu v universyteti, a zaprosyty šyrokogo gljadača do perežyvannja Kuliša. Todi ja pidključylaś z dopomogoju. Razom z usijeju našoju rodynoju my zrobyly velyke pryjnjattja na česť vystavy, organizuvaly poligrafiju, zaprosyly riznomanitnyh partneriv v tomu čysli z biznes ta dyplomatyčnyh kil.
Ja pracjuvala iz 2001 roku u riznyh biznes-strukturah, bagato času do togo komunikujučy z riznymy kompanijamy iz pytań piaru, marketyngu, pracjuvala nad treningamy, organizacijeju podij. Moїmy klijentamy buly rizni kompaniї v Ukraїni ta zakordonom. Tož ce buv moment pojednannja biznes dosvidu z potrebamy kuľtury. Potim my vyrišyly znimaty kino na plivku v Gruziї, de moja sestra Iryna Pravylo bula režyserom. Ce buv її proekt-mrija. Duže bagato ljudej navkolo kazaly, ščo ne vyjde. Tož ja mala її pidtrymaty. I fiľm «Krov» za motyvamy opovidannja Nodara Dumbadze zreštoju pobačyv čymalo audytorij ta festyvaliv. Otrymav vyznannja v Gruziї ta v Italiї. Ira naviť maje speciaľnyj orden vid Prezydenta Gruziї «Za vnesok u rozbudovu gruzyno-ukraїnśkyh vidnosyn».
— I ty počala ce rozvyvaty…
Ce vse pereroslo dlja mene v organizaciju kuľturnyh podij ta festyvaliv «Dni gruzynśkogo kino» u 8 mistah Ukraїny, mižnarodnyj festyvaľ «Transkavkazija», zjomky riznyh kinoproektiv. Zavždy paraleľno ja pracjuvala v biznesi. Často vkladala u kuľturni podiї vlasni košty abo košty sponsoriv. Sponsorśkyj rynok ne takyj vidkrytyj dlja niševyh podij, tož ce buv dovoli skladnyj dosvid z finansovogo boku.
Tiľky pislja revoljuciї u 2014 roci, koly moja nova komanda zaproponuvala stvoryty gromadśku organizaciju, ja počala rozumity, ščo cej instrument buv dostupnyj i raniše, — ale ja prosto ne znala pro ńogo. Ne znala, ščo možna robyty te, ščo tobi podobajeťsja, te, ščo zminjuje žyttja inšyh — i pry ćomu ne poterpaty čerez «vidkačku» resursiv iz rodyny. Tak ja stala pracjuvaty nad zminamy v kuľturi, ale perevažno robljačy ce na volonterśkyh zasadah.
Projšlo majže try roky — i tiľky zaraz my počaly narešti konvertuvaty vlasnu ekspertyzu ta navyčky u groši. I my obraly dlja sebe vektor rozvytku ta pidtrymky kuľturnyh i kreatyvnyh industrij. Same dlja togo, ščoby taki ljudy, jak my, mogly robyty svoї proekty stalymy i dovgotryvalymy, maly by resursy dlja vtilennja reaľnyh zmin.
—Try golovnyh trendy kreatyvnyh industrij v Ukraїni, jaki ty sposterigaješ
Novi prostory, mereža. Vidkryttja nejmovirnoї kiľkosti prostoriv u mistah ta mistečkah Ukraїny. Moloď nadyhajeťsja prykladamy prostoriv i stvorjujuť svoї vlasni. Z našyh podij dlja kreatyvnyh prostoriv ta industrij my diznalysja, ščo ponad polovynu prostoriv vynyklo naperedodni lita 2016 roku. Pevno j ćogorič lito nadyhne molodyh pidpryjemciv stvorjuvaty svoї majdančyky.
Posylennja zv’jazkiv ta klasterizacija. Raniše zibraty dyzajneriv, — a tym pače zmusyty їh rozmovljaty ta dilytyś informacijeju odyn iz odnym, — bulo vkraj važko. My jak organizacija namagalyś inicijuvaty rozmovy pro kuľturnu polityku, pro kreatyvni industriї, pro strategiju kuľtury ta roľ kreatyvnyh industrij u nij. I ne mogly dosjagty žodnyh rezuľtativ, bo pryhodyly tiľky maleńki kola dyzajneriv-druziv. Narazi vidbuvajeťsja cikava istorija: koly bulo ogološena propozycija dyzajneram zibratyś neščodavno, vony počaly pryhodyty, їm stalo cikavym govoryty. Ne možu poky dlja sebe ce pojasnyty v detaljah, ale shože, z’javylaś tendencija dlja spilkuvannja ne tiľky sered aktyvistiv i sociaľnyh innovatoriv, ale j dlja biznesu z kreatyvnogo seredovyšča.
Osvitni proekty. Stalo zrozumilym, ščo vidkryttja prostoriv ne vyrišuje pytannja rozvytku kreatyvnyh industrij same po sobi. Dlja togo, ščoby rozvyvatyś, potribno zrozumity, kudy i jak rozvyvatyś. Tomu nadzvyčajno posylylaś roľ osvity; i kiľkisť proektiv u ćomu naprjamku duže zrosla.
Šče dodam ne tiľky pro kuľturni ta kreatyvni industriї, ale j pro te, ščo duže spryjaje їhńomu rozvytkovi — pro roľ mist. Vse biľše aktyvnyh učasnykiv rynku ta gromadśkyh organizacij zvertajuť svoju uvagu na mista. I zaraz kreatyvni industriї tvorjaťsja same «na miscjah». Nemaje jakoїś zagaľnonacionaľnoї programy, ale navkolo misć u mistah ta proektiv okremyh z’javljajuťsja spiľnoty, jaki gotovi zminjuvaty ci mista i robyty їh kreatyvnymy.
—Čy ne zdajeťsja tobi ponjattja samyh kreatyvnyh industrij zaraz nadto rozmytym? Často sjudy vidnosjať i častkovo socpidpryjemnyctvo, i čysti tvorči proekty, i mejkeriv, i hudožni majsterni — jak zorijentuvatysja v uśomu ćomu i vyokremyty ključovi naprjamky?
Ponjattja ce, zvisno, šče ne vyznačene dlja Ukraїny, dlja togo zbyraly cilu konferenciju — ščoby domovytyś pro spiľne rozuminnja industrij ta pro klasyfikator (jaki same naprjamky dijaľnosti my vidnosymo do cyh industrij). Narazi domovylysja, ščo my vykorystovujemo trohy šyršyj termin. Ne prosto «kreatyvni industriї», ale označajemo Kuľturni ta Kreatyvni industriї (KKI). Tut vlasne ležyť šljah do rozuminnja. Trohy nyžče navedu najpošyrenišyj variant pojasnennja, po suti ž treba zrozumity, ščo kreatyvni industriї vključajuť v sebe i kuľturni.
Te, ščo može prodaty galereja mystectv čy teatraľna vystava, je їhnim tvorčym produktom, jakyj unikaľnyj za svojeju pryrodoju i prodajeťsja v obmeženij kiľkosti, maje vlasni specyfični vlastyvosti. Kreatyvni ž industriї ohopljujuť šyršu temu. Po suti ce — biznesy, de najbiľšu dodanu vartisť produktu robyť unikaľna ideja (kreatyvna); ale ce ne prosto odna vystava čy kartyna, ce vže vyrobnyctvo u biľšyh masštabah, i sam harakter produktu može buty ne pov’jazanyj bezposeredńo iz kuľturoju čy mystectvom. Do kreatyvnyh industrij vidnosjať j arhitekturu, i kinematografiju, i dyzajn, naviť IT. Samu ž klasyfikaciju i vyznačennja aktyvno obgovorjujuť u kolah pidpryjemciv praktykiv ta naukovciv-teoretykiv. My dlja sebe vyrišyly, ščo oberemo spiľne vyznačennja dlja praktykiv pered usim, poradymo jogo ž ministerstvu, dali dlja nas golovne — ce pracjuvaty. I ščob vyznačennja ta klasyfikacija z’javylyś u zakonodavčij ploščyni. Čomu? Tomu ščo bez ćogo nemožlyvo vprovadžuvaty buď-jaki iniciatyvy na deržavnomu rivni: ani speciaľni programy pidtrymky KKI, ani možlyvosti dlja vzajemodiї zi svitovymy rynkamy.
—Menedžer u kreatyvnij industriї — ce takyj že menedžer, jak v startapi čy kompaniї, čy je vidminnosti? Jakščo je — jaki vony, u čomu same?
Ce — takyj samyj menedžer. Jedyne, ščo jomu treba — dobre rozumityś na tomu, ščo vidbuvajeťsja same na ćomu rynku, a šče vmity motyvuvaty ta pracjuvaty z kreatyvnymy ljuďmy. Bo taki ljudy za formatom roboty duže vidriznjajuťsja vid zvyčajnyh ofisnyh pracivnykiv. Jakščo prostymy slovamy, to treba vrahovuvaty їhnje tjažinnja do svobody i nepryjnjattja kerivnyctva ta kontrolju. Dlja ćogo menedžeru dovedeťsja zasvojuvaty inši metody i vrahovuvaty osobystisni harakterystyky kožnogo učasnyka komandy.
—Jak iz menedžera-odynaka staty stejkholderom i ob’jednaty navkolo sebe adekvatnyh ljudej u spiľnotu?
Stejkholder — po suti toj, hto vyjavljaje zacikavlenisť. Tož ščoby buty zacikavlenoju storonoju, ne potribni obov’jazkovo skladni kombinaciї — prosto naroščuj vlasnyj vplyv. Jakščo ce naroščennja vidbuvajeťsja čerez kiľkisť ljudej navkolo – dobre. Ale može buty i nabuttja speciaľnoї ekspertyzy, j inši varianty posylennja vlasnoї roli. Koly jdeťsja pro formuvannja spiľnoty, u mene je prosta rekomendacija: z’jasujte, v čomu vaša ključova ideja / problema; navkolo čogo vy zbyrajete ljudej, — i zberiť їh, ne zvolikajučy. Potim potribni reguljarni zustriči i obgovorennja. V jakyjś moment častyna spiľnoty počne robyty ščoś razom i domovyťsja. Ce — velykyj počatok.
—Naskiľky efektyvno postijno «govoryty pro»? De kinčajeťsja govorinnja i počynajeťsja vykonannja — i jak včasno perejty vid odnogo do inšogo?
Dlja nas u Kongresi Aktyvistiv Kuľtury govorinnja — ce pošyrennja dosvidu, ce jogo analiz ta aktualizacija. My postijno pracjujemo nad formuvannjam spiľnoty aktyvistiv, nad posylennjam kompetencij menedžeriv kuľtury — i dlja nas ce ščodenna robota. Prokačka navyčok stvorennja ta realizaciї proektiv pryvodyť do novyh proektiv, jaki realizujuťsja pid kerivnyctvom mentoriv Kongresu. Napryklad, prjamo zaraz odna z idej vtiljujeťsja na zahodi Ukraїny. Razom iz GO «Rodyny Geroїv Nebesnoї Sotni» my robymo Mystećku rezydenciju im. Nazarija Vojtovyča, — i naša menedžerka Ljudmyla Nyčaj v ščodennomu režymi vidpraćovuje mehanizmy proektnoї dijaľnosti, zalučennja stejkholderiv, lokaľnoї gromady na praktyci, rozpovidajučy pro ce u prezentacijah ta nadyhajučy inšyh. Dlja mene samoї duže cikava cja kombinacija: koly ty zakripljuješ diju refleksijeju, metodologičnym analizom, a nastupnu diju šukaješ, jak pidv’jazaty pid pevnu teoriju.
—Čy ne zdajeťsja tobi, ščo spravžni kuľturni proekty majuť tryvaty dovgo a ne lyše do kincja ğrantu — i jak stavyšsja do faktu, ščo dovgostrokovi rezuľtaty buduť pomitni za 10-15 rokiv?
My nikoly ne orijentuvalyś na ğrantovi obmežennja. Vsi najčudoviši reči distajuťsja nam v žytti bezkoštovno, najbiľš čudovi synergetyčni proekty robljaťsja ne zavdjaky grošam, a ljudjam ta їhńomu spiľnomu bačennju, їhnim mrijam. Tomu naša strategija nikoly ne krutylaś navkolo ğrantiv. My dyvymoś na potreby «polja», na te ščo potribno aktyvistam kuľtury, ščo potribno nam samym, ščo potribno suspiľstvu, kraїni — i robymo te, ščo majemo robyty. Same tomu my zaglybylyś u bagato doslidžeń v mistah ta kraїni, tomu braly učasť u grupah Asambleї kuľtury Ukraїny, tomu pysaly razom z kolegamy Dovgotryvalu strategiju rozvytku kuľtury 2016-2025, tomu stvoryly Aľjans kuľtury, tomu pracjujemo z advokacijeju kuľturnyh i kreatyvnyh industrij. My hočemo rozumity, ščo vidbuvajeťsja naspravdi, jaki je potreby, do čogo pragne suspiľstvo, — i pospryjaty šyrokomu vyrišennju cyh pytań. I ce ne zaležyť vid ğrantiv. A vže sama proektna dijaľnisť u mistah i dlja spiľnoty aktyvistiv bazujeťsja na ideї, ščo vtiljujeťsja, ta resursah, ščo znahodjaťsja pid neї. My proty togo, koly proekty stvorjujuťsja vyključno, ščoby «zadoviľnyty» ğrant: ce — typova sytuacija, koly «hvist krutyť sobakoju». Dlja nas postajuť inši vyklyky: jak ne braty svij vektor zašyroko, jak pracjuvaty najbiľš efektyvno. Ale ce — horoša problema.
—Kuľturna karta vidčutno zminylasja za 5 mynulyh rokiv? Ščo bude dali?
Prjam u grudni pid čas Revoljuciї Gidnosti, šče do strašnyh podij, v mene vidbuvavsja čergovyj koncert, de pryїhaly gruzynśka grupa «Zumbalend» ta synegaľśkyj vykonaveć z Poľšči Pako Sarr. I ja šče pracjuvala po-staromu, drukujučy afiši, vykorystovujučy media ta rozsylky, zaprošujučy rizni grupy gljadačiv. Ale vže buv skladnyj moment v kraїni; zreštoju my zaprosyly duže bagato ljudej prjamo z čysla aktyvistiv Majdanu, i vony buly na koncerti bezkoštovno. Todi vže vidčuvalosja, ščo časy počaly zminjuvatyś. Z togo momentu my vže ne žyly spokijno.
U suspiľstvi postijno prysutnja napruga, stres, ljudy zmušeni žyty na meži vlasnyh emocij. I ce ne može ne stvorjuvaty riznomanitnyh osobystyh problem. Same mystećki praktyky ta kuľturni proekty teper dopomagajuť vporatysja z vygorjannjam, vtomoju, vidčuttjam zagublenosti — vony spryjajuť pošuku novyh rišeń. Zaraz napevno vperše za ostanni roky kuľtura tak blyźko nablyzylaś do osvity. U mistah duže bagato aľternatyvnyh ostvitnih proektiv, i často vony je muľtydyscyplinarnymy ta vykorystovujuť instrumenty kreatyvnosti. Kuľturnym ta kreatyvnym proektam ta instytucijam staly dostupnišymy ğrantovi košty ta — zavdjaky procesam decentralizaciї — košty gromad mist. Vynykajuť novi prostory ta kreatyvni biznesy. Kuľturnym proektam perestaje buty «soromno» zarobljaty, audytorija zacikavlena platyty za kuľturni produkty. Zmin duže bagato, — ta najgolovniše dlja mene z fahovogo boku (i my znajemo, ščo v ćomu častkovo je i naša zasluga): kuľturni ta kreatyvni biznesy j organizaciї počaly spivpracjuvaty miž soboju, počaly stvorjuvaty vlasni syľni zv’jazky. Ce pryzvede do spravžńogo onovlennja «polja» i posylyť vplyv ta roľ kuľtury.