Jeva JakubovśkaAby vse ž taky sprobuvaty ocinjuvaty bez osobystisnyh kompleksiv menšovartosti abo ž biľšovartosti, slid ujavyty sebe u vakuumi. Tebe nikoly ne isnuvalo, i lyše zaraz ty potrapljaješ u svit, de isnujuť ljudy. Spočatku ty maješ vyvčyty, hto vony, jak vony harčujuťsja, de vony ce robljať, koly povertajuťsja dodomu, čy spekotno u nyh zazvyčaj, jaka pogoda…. Tiľky pislja togo ty počynaješ našarovuvaty inši umovy, — jak, do prykladu, terytoriaľne roztašuvannja. Tut u nas z’javljaťsja typovi modeli povedinky v uže socializovanomu sviti. U pidsumku možna perejty do ocinky u konteksti i porivnjanni, ale zavdjaky povnomu onulenni i vidrahuvanni točok, ty bačyš kartynu spovna, i možeš maksymaľno proslidkuvaty zagaľni nastroї.
Cej material jak raz je sproboju uzagaľnyty, te ščo nikoly ćomu ne piddavalosja, — vodnočas i vyokremyty te, ščo zavždy ob’jednuvalosja, jak ot poїzdy, jaki postijno proїzdjať Mukačevo u naprjamku Užgoroda. U metaforyčnomu ž rozrizi dlja mistjan doroga tjagneťsja nabagato dali: do Košyce, Budapeštu, Pragy.
Te, ščo raniše vvažalosja kolektyvnym — jak, do prykladu, Zakarpatśka škola žyvopysu — zaraz staje indyviduaľnymy školamy. Dlja Myroslava Dočyncja ce je velykoju tragedijeju; ale dlja biľšosti molodyh učasnykiv ćogo ž procesu ce — velyka peremoga ta ruh upered, jakyj peredbačaje zminu mista (hoč i z obov’jazkovym finalom u ridnomu misti).
Misto nadspeky
Nikoly ne dumala, ščo meni kolyś dovedeťsja poїhaty u Mukačevo, aby rozpovisty pro kuľturne seredovyšče u vsih jogo možlyvyh projavah. U misto, jake podaruvalo našomu teatrovi «Sklad 2’0» ne lyše častynku sim’ї, ale j talanovytogo fotografa ta svitlorežysera uperemiš z aktorom. A šče — kupu druziv ne menš talanovytyh. Tobto, vidštovhujučyś vid ćogo, ty rozumiješ naskiľky sub’jektyvnym staje tvoje doslidžennja.
Nasampered Mukačevo (Munkač)— ce misto nadspeky. Za svidčennjamy riznyh očevydciv protjagom tŕoh dniv temperatura kolyvalasja v obid vid 35° do 50°. Tomu dopyty mistjan na vulyci u pisljaobidnju poru stavaly spravžnim vyklykom, i naviť biľše dlja nyh, bo, po-perše, dovodylosja zupynjaty rozrizaty povitrja; a, po-druge, neobhidno bulo prygadaty, a jaki vzagali kuľturni podiї je u misti — ne te, ščo vidpovisty na provokatyvne zapytannja: «Na jakyh vony buly ostannim časom». Jakščo zibraty sumarno vidpovidi dopytanyh, u miscjah-shovkah vid soncja, dobryj desjatok zbereťsja. Ta zazvyčaj ce — same kuľturnyj plast, tobto tradyciї kuhni (a u zakarpatciv vona oj jak ospivana).
Zagalom pislja tŕoh dniv rozmov navkolo «Červenogo vyna» (festyvaľ – vizytka mista, za tverdžennjam majže kožnogo opytanogo, 43 osoby z 7 nagolosyly same na ńomu) možna bulo by zakryty pytannja pošukiv i rozibraty programu viddilu kuľtury dlja vysnovkiv. Ale ja povtorjusja, ščo maju osobysti počuttja do mista, i vid nadsub’jektyvizmu nijak ne vteču, jak i sebto čytač ćogo pidsumku. Tomu naperekir tezi, jaki hoča b raz skazav dopytanyj, pro vidsutnisť kuľturnogo procesu, kožen zgaduvav desjatku podij, jaki možna okremym pidsumkom vnesty u svij lyst atrakcij, jaki neodminno potribno peregljanuty za žyttja.
Fenomen možlyvostej ta neobmeženosti uperemiš z peryferijnistju ta provincijnistju, u tomu ž momenti iz šalenoju identyfikacijeju sebe same jak mukačevcja. Cej material taky bude spovnenyj ljubov’ju do cijeї osoblyvoї atmosfery, u biľšij miri u ljudjah, bo sami prostory terytoriaľnogo Mukačevo buly až zanadto spekotni, aby ja zmogla u nyh rozčynytysja.
Dlja mene ce — misto osoblyvogo trepetu i ljubovi, možlyvo goryzonty vplyvajuť tak ne lyše na školu salonnogo pejzažu, na jaku postijno žalijuťsja molodi hudožnyky studenty, jaki zazvyčaj navčajuťsja u blyžńomu zarubižži. Jak ot Budapešt. Ce — bažannja buty okremym kosmosom, jakyj pryvabljuje zatjaguje, ale nikoly ne ob’jednujeťsja. Kiľka dniv pidrjad ja čipljalasja do molodi, jaku za zagaľnymy pidsumkamy vybraly rušijem procesu, iz zapytannjam «ščo vy vidvidujete, čogo hočete» — jaka vodnočasi dolučalasja do kolektyvnoї vidpovidi, jaka hymerno poljagala jak raz u nevminni ob’jednuvatysja. Bagato planet tak i ne navčylysja buty kosmosom, tomu minjajuť vlasnyj prostir na inšyj, z nadijeju buty v konteksti, často ne vlasnomu.