Telegraf Avenju
Naspravdi ne bulo infopryvodu, ščob povernutysja do «Kovboja Bibopa» — vostannje tvorci onovljuvaly svij vičnyj tvir ponad 20 rokiv tomu, a provaľna sproba Netflix adaptaciї anime u 2021 vže ne lyše zabuta, a vže, napevno, zgnyla na zadvirkah istoriї.
Ale ž do horošyh istorij možna povertatysja i bez pryčyny, čy ne tak?
Dejaki tvory cikavo rozdyvljatysja ta porivnjuvaty same čerez riznu pryzmu dosvidiv. My dyvymosja «Nazad u majbutnje» u 2024 roci z velykoju častkoju ironiї, osoblyvo stosovno tyh prognoziv, ščo davav nam Robert Zemekis — litajučy avto, hoverbordy ta vzuttja, ščo vmije zašnurovuvatysja samostijno. Čy varto kazaty, ščo dosvid ljudej, jaki dyvylysja «Nazad u majbutnje» 45 rokiv tomu, buv zovsim inšyj?
Pered napysannjam ćogo tekstu ja takož dumav, ščo esej pro «Kovboja Bibopa» u 2024 roci bude sproboju pograty v gru, v jakij my, vže davno perenasyčeni kontentom gljadači, budemo šukaty vtišlyvi tropy, metafory ta dumky avtoriv 90-h. V anime režysera Vatanabe Sin’ičiro, istoriju do jakogo napysala Kejko Nobumoto, takož obicjaly ljudstvu u 2021 roci vlaštuvaty Dykyj Zahid v kosmosi. Tomu i zadača spočatku ujavljalasja meni same takoju.
V reaľnosti nostaľgično posmijatysja nad kuľtovym tvorom ne vyjšlo. «Kovboj Bibop» lyše perehovujeťsja za maskamy anime, nuaru, kosmoopernogo vesternu ta prygod, napysanyh po usim dramaturgičnym kanonam: za cymy formamy zalyšajeťsja dumka, jaka i robyť cej tvir sproboju japonśkyh tvorciv «pljunuty u neskinčennisť».
«Kovboj Bibop» — ce istorija pro te, ščo my vsi pomyrajemo.
Cykl startiv i zupynok
Oś jaki slova Kejko Nobumoto promovyla čerez odnogo zi svoїh geroїv, komandyra kosmičnogo korablja «Bibop» Džeta Bleka: use maje počatok i kineć, a žyttja — ce lyše cykl startiv i zupynok. Tak samo j istorija stvorennja «Kovboja Bibopa» maje svij počatok, jakyj varto korotko prygadaty.
Vse počalosja u 1995-96 roci, koly kompanija Bandai (šče do zlyttja z Namco) zahotila aktyvniše prodavaty modeli kosmičnyh korabliv. Dlja ćogo dočirnij studiї Sunrise (zaraz ce Bandai Namco Filmworks) nakazaly vygadaty «ščoś take» — i na pomič pryklykaty prodjusera Masahiko Minami, jakyj todi stvorjuvav populjarni anime pro robotiv (todi vin šče ne stav odnijeju z kuľtovyh postatej industriї).
Minami ž ćogo razu hotiv unyknuty vykorystannja robotiv i pid vplyvom japonśkyh detektyviv 70-h stvoryty kryminaľnu istoriju. Dlja ćogo vin i zibrav tyh ljudej, jakym my djakujemo za «Kovboja Bibopa» — režysera Vatanabe Sin’ičiro, a toj vže zaprosyv scenarystku Kejko Nobumoto, z jakoju pracjuvav raniše.
Vže razom vony zalučyly do projektu j inšyh tvorciv, hoča i zalyšalysja osnovnymy kerivnykamy projektu. Važlyvo akcentuvaty, ščo «Kovboja Bibopa», faktyčno, stvoryla grupa ljudej, a ne htoś odyn — i za kožen aspekt, jakyj zrobyv cej serial legendarnym, vidpovidala okrema ljudyna (i svarok miž nymy bulo ne omynuty).
Koly usja banda tvorciv predstavyla koncepciju majbutńogo anime Bandai, v kompaniї perehrestylysja i švydeńko kynuly finansuvannja projektu, zalyšyvšy «Kovboja Bibopa» u vyrobnyčomu pekli. Vrjatuvala anime Bandai Visual: važko pojasnyty korporatyvnu ijerarhiju vseredyni Bandai, ale Bandai Visual bula majže nezaležnoju i mogla samostijno finansuvaty projekty, ščo, vlasne, i zrobyla z «Kovbojem Bibopom».
Anime pobačylo svit u 1998 roci — i vy zdogadujetesja, ščo bulo dali: vono švydko zahopylo svit ta stalo leď ne najkraščym za versijeju jak gljadačiv, tak i krytykiv. Tak ščo same zrobylo jogo osoblyvym?
Vizuaľna poezija pokohala naratyv
«Ce naš kineć, tikaty nikudy», — promovljaje vagitna žinka pered tym, jak tysjači kuľ vyštovhujuť її tilo za bort kosmičnogo korablja. U nevagomosti її žyvit znykaje — gljadač bačyť, ščo zamisť dytyny pid plattjam u divčyny buly sotni ampul z narkotykamy, ščo nazavždy zastygajuť u temrjavi vsesvitu razom z її mertvym tilom. «Kovboj Bibop», bez sumniviv, ce vizuaľna poezija.
Naspravdi rozdilyty naratyv ta vizual v anime skladno: buď-jakyj dobre zroblenyj japonśkyj muľtserial vykorystovuje zobražennja jak rušij sjužetu, a Sin’ičiro ta Nobumoto rozumily ce čudovo.
Istorija na poverhni duže prosta: u 2021 roci ljudstvo peretvorylo planetu Zemlja na zvalyšče čerez eksperymenty z poľotamy u kosmos, čerez ščo protjagom nastupnyh 50 rokiv ce same ljudstvo pereselylosja v rizni častyny Sonjačnoї systemy. Razom z tym, ščob ureguljuvaty nasyllja v riznyh častynah novogo svitu, urjad oficijno dozvolyť dijaľnisť myslyvciv za golovamy. U 2071 roci golovnyj geroj tvoru, tajemnyčyj najmaneć Spajk Špigeľ, razom z nemolodym naparnykom Džetom Blekom litajuť galaktykoju v pošukah riznyh zlodiїv. Vlasne, «Bibop» — ce kosmičnyj korabeľ našogo duetu. U svoїh prygodah vony zustričajuť riznyh osobystostej, jak ot šahrajku Fej Valentajn čy rozumnogo korgi Ejna, jaki stajuť častynoju komandy.
Kožna serija pobudovana jak povnocinna istorija, prote čerez nyh prohodyť i golovnyj sjužet. I varto zaznačyty, ščo žodna z prygod ne vidčuvajeťsja filerom — čerez svoju kompaktnisť u 26 epizodiv, temp kožnoї seriї ta zagaľnogo sjužetu rozvyvajeťsja duže strimko.
Naratyvna častyna, bezzaperečno, perša perevaga «Kovboja Bibopa». Vatanabe Sin’ičiro ta Kejko Nobumoto vdalosja pojednaty bagato žanriv: bojovyk ta tragikomediju, kosmičnu operu ta vestern, nuarnyj detektyv ta naukovu fantastyku. Vse ce ne prosto nabir žanriv, jaki zminjujuťsja vid seriї do seriї — jak i džaz, v jakomu instrumenty inkoly traktujuť okremo odyn vid odnogo, ale v kupi stvorjujuť cilisnu kompozyciju, tak i žanrovi vidminnosti v «Kovboje Bibopi» ne peretjagujuť na sebe kovdru.
Dopomagaje ćomu i vizuaľna častyna, pro ščo my vže trohy zgaduvaly vyšče. V «Kovboї Bibopi» majže nemaje bufonady, hoča vizuaľnogo gumoru duže bagato — ce ž, vrešti rešt, anime. Razom z tym gljadači majuť propraćovani fony, plavnu animaciju ta detaľnyj dyzajn personaživ — u 2024 roci, koly vže dekadu internet-korystuvači pošyrjujuť nostaľgične anime, «Kovboj Bibop» vygljadaje jak najkraščyj projekt dlja krasyvyh skrynšotiv ta editiv.
Zvisno, dlja sučasnogo gljadača anime, jakyj rozpočav svoje znajomstvo z žanrom z «Ataky Tytaniv» čy «Klynka, jakyj znyščuje demoniv», tvir Vatanabe Sin’ičiro bude vygljadaty vizuaľno naїvno, ale považnyj vik grafiky legko okupyť vizuaľna poezija ta sceny, ščo vygljadajuť jak okremi kartyny.
Naviť openinğ ta zastavka do serialu odrazu dajuť zrozumity, ščo čekaje gljadača. Posered zatemnenogo ekrana dyktor kvaplyvo ozvučuje «okay, three, two, one, let’s jam» — počynajeťsja magija džazu ta vizuaľnogo posylannja: na ekrani merehtjať liniї, miž jakymy z’javljajuťsja golovni geroї anime. Ce ne prosto vizuaľne posylannja na zastavku uljublenogo anime Vatanabe Sin’ičiro «Ljupen III» čy starogo nuarnogo serialu It Takes a Thief: ce sumbur, ale pryjemnyj, jakyj narodžuje v gljadači dynamiku ta drajv. Ne darma zastavka stala ob’jektom dlja cytuvań v popkuľturi.
Muzyka vidigraje v anime odnu z najgolovnišyh rolej. Vlasne, pravyľna nazva anime maje buty «kovbojśkyj bibop», oskiľky bibop ne lyše nazva kosmičnogo korablja u tvori, a j reaľnyj pidžanr džazu. I džaz, i bljuz, napysani Joko Kanno ta gurtom The Seatbelts, ne prosto instrumentaľni kompozyciї — muzyka suprovodžuje naratyv v seriї vid počatku do kincja, daruje dynamiku sceni i zadaje nastrij gljadaču.
Ce ne kupleni v Ameryci instrumentaľni partiї džazovyh muzykantiv — saundtrek do «Kovboja Bibopa» ce okremyj tvir, jakyj rozpovidaje tu samu istoriju, ščo i vizuaľna častyna, lyše na zvukovo-emocijnomu rivni.
Šče odnym pidtverdžennjam togo, ščo muzyka je častynoju opovidi, je vidhid tvorciv vid vykorystannja slova «epizod» — natomisť kožna serija ce «sesija», jak u muzykantiv.
Ci try skladnyky, naratyv, vizual ta muzyka, i robljať anime populjarnym, ale ne je najgolovnišoju pryčynoju, čomu «Kovboj Bibop» zalyšajeťsja cilisnym tvorom, ba biľše — je pryznanoju klasykoju. Pidğruntjam dlja tvoru vse ž je sensy ta filosofija, jaki transljuje na gljadačiv Kejko Nobumoto ta її scenarysty.
Kovboї, kosmični korabli ta smerť
Ideju «Kovboja Bibopa» naspravdi možna pojasnyty odnym rečennjam: isnuje nerozryvnyj zv’jazok miž osobystoju vidpovidaľnistju, pravyľnym pryjnjattjam rišeń i pošukom sensu vlasnogo žyttja.
Poperedžajemo, dali možuť buty minorni i ne duže spojlery.
Kožen z golovnyh geroїv i vidpovidaje zajavlenij ideї Nobumoto. Kožen iz personaživ maje važke mynule, vid jakogo abo perehovujeťsja, abo namagajeťsja zabuty. Počatok istoriї ta te, jak gljadač zustričaje geroїv, svidčyť pro te, ščo v peregonah zi svoїmy demonamy vony staly duže samotnimy.
Tut i hovajeťsja dumka, čomu anime nazvaly na česť kosmičnogo korablja, a ne kogoś iz geroїv. Same korabeľ «Bibop» staje tijeju motuzkoju, ščo postupovo pryv’jazuje geroїv odyn do odnogo. Korabeľ može staty rušijem prygody, lyše zlamavšyś, i hoč geroї ne akcentujuť na ćomu, «Bibop» vidčuvajeťsja rivnopravnym členom komandy kosmičnyh avantjurystiv.
«Bibop», hoč i ne dlja vsih, ale rujnuje počatkovu samotnisť geroїv. Natomisť važke mynule ne vidstupaje i nadaje unikaľni rysy harakteru kožnomu z členiv ekipažu «Bibopa». Spajk, jakyj dyvyťsja v mynule «odnym okom», vrešti rešt rozumije, ščo vidmovytysja vid mynulogo ne može — tomu perestaje vid ńogo bigty, povertajeťsja oblyččjam do vlasnyh demoniv ta kydaje vyklyk їm, ščo zaveršyty staru spravu. Spajk pryjmaje, ščo jomu potribno plysty za tečiju, naviť jakščo ce pryzvede do sutyčky z mynulym — i kaže, napevno, najmudrišu frazu z anime: «ščo maje trapytysja — trapyťsja».
Struktura serij takož natjakaje gljadaču, ščo personaži perebuvajuť u rytmičnomu koli, jake vže stalo їhńoju zonoju komfortu, cyklom, zavdjaky jakomu vony možuť ne obertatysja oblyččjam do mynulogo. V jakyjś moment sjužetu Spajk zaznačyť, ščo najgolovniše dlja ńogo ce rytm, postijne povtorennja, ščo v bijci, ščo v seksi, ščo pid čas obidu — i lyše naprykinci sjužetu vin zrozumije, ščo ta naščo potribno rozirvaty postijne kolo j zustritysja z tym, vid čogo tikaješ. Todi ž Spajk robyť golovne vidkryttja pro sebe, myslyvcja za golovamy, ščo ryzykuje žyttjam kožen deń: vin nikoly ne jšov pomyraty, vin zavždy jšov pereviryty, čy vin vzagali žyvyj.
Fej Valentajn namagajeťsja vidšukaty vlasnu identyčnisť — hoča na počatku my spryjmajemo її jak cilisnu personažku, podaľši podiї dajuť zrozumity, ščo vona namagajeťsja vidnajty u sobi počuttja prynaležnosti. Fej spočatku kaže: «Zamisť togo, ščob vidčuvaty sebe samotnim u grupi, krašče pobuty samotnim u svoїj samotnosti», ale naprykinci my bačymo, jak rozvyvajeťsja pryv’jazanisť Fej do členiv ekipažu «Bibopa», hoč i čerez tragični podiї.
I final oboh personaživ, Spajka ta Fej, je viddzerkalenym: jakščo Fej zmogla zmyrytysja zi svoїm mynulym i pryjnjaty svij novyj dim, to Spajka čekajuť zovsim inši vysnovky.
Vid Džeta Bleka scenarysty prynosjať do tvoru trohy zriloї mudrosti. Buvšy suvorym kopom u vidstavci, jakyj pišov proty systemy, vin zajmajeťsja gotuvannjam їži — i ce, bezperečno, jogo projav ljubovi do ekipažu «Bibopa», — i takož projavljaje svoju turbotu, remontujučy kožnyj zlam korablja. Ce spokuta ljudyny, jaka vtratyla kohannja svojeju avtorytarnistju.
Vin nanovo včyťsja dovirjaty ljudjam, ščo jogo otočujuť, tomu rozpovidaje pro svoje mynule Spajku. Razom z tym, jogo dosvid ta mudrisť dozvoljajuť zrozumity, kudy dolja zavede Spajka ta Fej: i Džet ne vtručajeťsja v perebig moraľnoї vidpovidaľnosti inšyh, popry vsju tragičnisť, oskiľky rozumije — «je kinci, jakyh my ne hočemo, ale vony nemynuči, i my povynni z nymy zitknutysja». Na jogo dumku, ce te, ščo označaje buty ljudynoju.
Anime duže ščyro rozmovljaje z gljadačem pro smerť: ne namagajeťsja naljakaty jogo, a lyše proponuje svij pogljad na šče odnu detaľ vičnogo cyklu. Čerez tvir neseťsja dumka: ne bijsja smerti, smerť zavždy poruč z namy. Spajk bačyť u ryzyku pomerty dokazom togo, ščo vin šče vzagali zalyšajeťsja ljudynoju; natomisť Džet vvažaje, ščo same pered smertju ljudyna ščyro može peredyvytysja svoje mynule ta zrozumity, čy vzagali vona žyla.
«Kovboj Bibop» kaže gljadaču: «spravžnij urok — ne zalyšajte reči v holodyľnyku nadovgo», bo vony psujuťsja. Zacykljujučyś na mynulomu, my gnyjemo moraľno, dopoky smerť ne pryjde j ne vynese verdykt. U finali i Spajk, i Fej vyrišujuť pokynuty zvyčnyj rytm, perenalaštuvaty vlasnyj tanok žyttja: popry te, ščo boroty ekzystencijni strahy inkoly nejmovirno važko, boroty їh i označaje buty žyvym.
See you, space cowboy!
Rozmovljaty pro sensy «Kovboja Bibopa» dijsno možna neskinčenno, osoblyvo, jakščo dodaty v opoviď istoriju vsesvitu anime ta kožnyj okremyj drugorjadnyj sjužet, jakyh duže bagaćko protjagom vśogo serialu. Ale ne dumajte, ščo ja vvažaju їh zajvymy — ce točno prykrasa tym idejam ta personažam, jaki vygadaly Vatanabe Sin’ičiro ta Kejko Nobumoto.
Naskiľky bagatošarovym je «Kovboj Bibop», nastiľky cikavo peredyvljatysja jogo z pauzoju v dekiľka rokiv: v miru doroslišannja, počynaješ bačyty vse biľše novyh idej, ščo zahovalysja u 26 serijah ta odnomu povnometražnomu fiľmi.
Pomitno, jak personaži, ščo dlja junogo gljadača zdajuťsja rozkrytymy, mistjať biľšu glybynu, jakščo cej gljadač — doroslyj. Vatanabe Sin’ičiro kazav Bandai, ščo ne hoče stvorjuvaty produkt, jakyj prodasť ditjam igrašky kosmičnyh korabliv — vin hotiv stvoryty universaľnyj tvir, svij povnocinnyj debjut, jakym vpyše svoje bačennja svitu v istoriju popkuľtury. Čerez 25 rokiv smilyvo pidtverdžujemo — vyjšlo.
Inšogo razu my sprobujemo rozibraty nastupnu jogo robotu, «Samuraj Čamplu», ta pomirkuvaty, jak vperše (i vostannje) vdalosja pojednaty anime pro samuraїv ta rep, ščob ne vyklykaty sorom u gljadačiv.
Do zustriči, kosmičnyj kovboju!