Andriy Chernenko
Pislja perervy, spryčynenoї napadom orkiv na viľni narody Seredzem’ja Ukraїny, prodovžujemo rozpovidaty, jak tvorylaś slavetna kinotrylogija, v jakij Mordor terpyť bezslavnu ta nemynuču porazku. Otže, v poperednij častyni my počaly govoryty pro unikaľnyj proces zjomky “Volodarja Persniv”, a takož pro try golovni stovpy tvorennja ekranizaciї, detaľno zupynyvšyś na peršomu – scenarnomu. V četvertij častyni materialu rozkažemo v podrobycjah pro drugyj, ni jak ne menš važlyvyj, fundament trylogiї.
🎼 Best Original Score
Kažuť, ščo dilo bulo jakoś tak – Piter Džekson podzvonyv u Toronto svojemu davńomu znajomomu kompozytoru Govardu Šoru i skazav pryblyzno take: “Govard, korotše, v nas tut je scena nevelyka, tam dev’jať čuvakiv i poni jduť navprošky po peresičnij miscevosti ta prohodjať povz velyku kamenjuku. Nakydaj jakuś baďoru muzyčku pid ce vse dilo, ščob scena požvaviše bula.”
Govard vidklav u storonu svij romaškovyj čaj, rozim’jav spynu i stvoryv oś ce:
Podyvylyś? A teper sprobujte peregljanuty cej že fragment, vymknuvšy pry ćomu zvuk. Bez muzyky cja scena vygljadaje rivno tak, jak u vygadanij mnoju cytati Džeksona v poperedńomu abzaci – bezlykoju ta prohidnoju. Z muzykoju – ce kuľtova scena, odna z najvidomišyh v svitovomu kino (jak minimum v žanri fentezi).
Na ćomu prykladi duže zručno zrozumity, ščo same zrobyv dlja ekranizaciї “Volodarja Persniv” kanadeć Govard Šor, i naskiľky nevid’jemnoju ta važlyvoju skladovoju uspihu stala muzyka do kinotrylogiї. A zaglybyvšyś v cej predmet glybše, my pobačymo vsju fundamentaľnisť praci kompozytora.
Vybir Šora na roľ kompozytora trylogiї buv nemynučym. Tvorci ekranizaciї razom z Piterom Džeksonom vmykaly do dejakyh scen vže isnujuču muzyku, ščob rozumity jak pryblyzno bude vygljadaty vidznjatyj material zi zvukom, i zlovyly sebe na tomu, ščo často obyraly same muzyku Šora, napysanu nym raniše do inšyh fiľmiv. Šor rozpočav svoju kar’jeru v napysanni saundtrekiv dlja kino šče v kinci 70-h rokiv. Osoblyvo tisno ta vdalo sklaloś їh spivpracja z režyserom Devidom Kronenbergom, jakomu Šor počynajučy z 1979 roku napysav muzyku do vsih jogo fiľmiv za vyključennjam odnogo (i pyše do śogodni).
Govard Šor
Z “Volodarem Persniv” Govard Šor buv znajomyj šče z junosti, golovne tvorinnja Tolkina razom z “Gobitom” vin pročytav v seredyni 60-h. V toj čas vin gastroljuvav po kraїni zi svojeju rok-grupoju Lighthouse, ta bagato čytav u čyslennyh avtobusnyh pereїzdah. Do roboty z kinotrylogijeju jogo zaprosyv osobysto Piter Džekson na počatku 2000-go roku, koly zjomky tiľky startuvaly. Šor zgaduje, ščo majže ne vagavsja, pryjmajučy propozyciju spivpraci. Na toj moment vin pracjuvav u kino vže blyźko 25 rokiv, napysav muzyku do ponad 60 fiľmiv i mav neobhidnyj dosvid ta vpevnenisť dlja takoї masštabnoї symfoničnoї roboty. Pryletivšy do Novoї Zelandiї, ta poznajomyvšyś z tvorcjamy ekranizaciї, v tomu čysli z tolkinivśkymy iljustratoramy Alanom Li ta Džonom Hou, a takož pobačyvšy 12-15 hvylyn vže vidznjatogo materialu, Govard Šor polyšyv ostanni sumnivy ta vzjavsja za napysannja muzyky do vsijeї trylogiї. Bagato-bagato godyn muzyky.
Cikavo, ščo Šor pysav biľšu častynu muzyky, šče ne bačyvšy gotovogo fiľmu, a opyrajučyś same na tekst knygy. Kompozytor govoryv: “Ja trymav knygy pid rukoju veś čas, tomu ščo ja pysav muzyku po robotam Tolkina jak poslidovnu istoriju. Vsja naša robota zvodylaś do togo, ščob govoryty z ekranu slovamy Tolkina. Majučy pid rukoju knygu, ja mig perečytuvaty ti uryvky, nad jakymy ja pracjuvav. Ce davalo meni čitke rozuminnja jogo svitu.” Vplyv peršodžerela buv nastiľky serjoznym, ščo v dejakyh motyvah Šor naviť prjamo cytuvav tekst za dopomogoju svojeї muzyky, ale pro ce zgodom. Dopomagala v roboti i ljubov Tolkina do pryrody, jaka prohodyť červonoju nytkoju čerez vsju trylogiju, i jaku Govard Šor povnistju podiljaje, adže sam kompozytor žyve v budynku v lisi, i tež nadyhajeťsja usim zelenym ta kvitučym.
🎶 Posuńtesja, ger Vagner!
Saundtrek do “Volodarja Persniv” – etalonnyj pryklad klasyčnoї symfoničnoї muzyky, kompozytor speciaľno unykav biľš sučasnyh elektronnyh instrumentiv ta novitnih styliv. Saundtrek možna nazvaty trohy starovynnym, ale Šor jogo same takym i zadumav. Vin govoryv, ščo hotiv, ščob muzyka zvučala tak, niby її ne napysaly neščodavno, a prosto znajšly gotovu partyturu v jakijś davno zabutij skryni. V svojemu bažanni dodaty drevnih not muzyci Šor pišov nastiľky daleko, ščo dodav u svij saundtrek monohord – odyn z najstarišyh muzyčnyh instrumentiv na planeti. Vlasne, ce najperši noty, jaki čujuť gljadači pry peregljadi kinotrylogiї – zi zvuku monohordu startuje “Bratstvo Persnja”. Spočatku vstupaje vin, a vže za nym zvučyť zakadrovyj golos Ğaladrieli. Šor vidkopav zvuk po-spravžńomu dostojnyj elfijśkoї korolevy.
Toj samyj drevnij monohord
Vsju svoju robotu nad muzykoju do ekranizaciї Govard Šor pobuduvav na systemi lejtmotyviv. Cej pryjom neridko vykorystovujeťsja pry napysanni saundtrekiv, a započatkovanyj buv šče Vagnerom u jogo operah, a osoblyvo v “Persni Nibelungiv” (znovu cej referens!). Lejtmotyvy – ce muzyčni temy, ščo zmaľovujuť konkretnogo personaža, lokaciju, ob’jekt čy jakuś pevnu sytuaciju, i nesuť v sobi informaciju pro te, ščo vidbuvajeťsja na ekrani. Šor navodyv pryklad: “Koly Arağorn trymaje pevnyj meč u fiľmi, i vy čujete pevnyj motyv, vy možete zv’jazaty jogo z kuľturoju eľfiv. Ce dopomagaje vam zrozumity vzajemovidnosyny v istoriї.” Tehniku lejtmotyviv Šor často vykorystovuvav u svoїj kar’jeri, osoblyvo u fiľmah vže zgadanogo Devida Kronenberga. Ale v roboti nad ekranizacijeju Tolkina Govard Šor pereveršyv i sebe, i vse, ščo koly-nebuď robyloś v cij caryni, vključajučy i samogo Vagnera.
V saundtreci do trylogiї “Volodar Persniv” vykorystovujeťsja blyźko sotni riznyh lejtmotyviv. Tiľky v muzyci dlja gobitiv i Šyru їh stvoreno kiľka štuk. Do prykladu, geniaľnyj Džon Viľjams, jakyj napysav muzyku do sagy “Zorjani vijny” vykorystav blyźko 50 lejtmotyviv na ponad 18 godyn “zorjanoї” muzyky. A jakščo v dorobok Šora dodaty šče kinotrylogiju “Gobit”, nad jakoju vin tež pracjuvav, to ce šče pljus 62 lejtmotyva. Takym čynom, pyšučy muzyku do šesty fiľmiv za tvorčistju Tolkina, Govard Šor stvoryv ponad 160 riznyh unikaľnyh lejtmotyviv. Vagner buv by šokovanyj, biľše v istoriї ne napysav nihto.
Lejtmotyvy u “Volodari Persniv” pracjujuť jak nytky, z jakyh zitkane skladne, ale nadzvyčajno garmonične polotno. Vony pereplitajuťsja riznymy kombinacijamy, peretikajuť odne v odnogo i rozkazujuť tu ž samu istoriju, u svij sposib. V takomu pidhodi často praktykujeťsja napysannja okremogo lejtmotyvu dlja kožnogo važlyvogo personaža. Ale u “Volodari Persniv” їh tak bagato, a v peršomu fiľmi vzagali – gerojem po suti javljajeťsja Bratstvo z dev’jaty členiv. Spletinnja dev’jaty tem dalo by šče tu kakofoniju, tož Šor pišov inšym šljahom i okremyh muzyčnyh tem dlja personaživ u kinotrylogiї nemaje. Zate svij unikaľnyj muzyčnyj suprovid otrymaly kraїny ta terytoriї. Na počatku prologu my vperše znajomymoś z melodijeju Lotlorijena, adže govoryť Ğaladrieľ. Koly Bratstvo potrapljaje do ćogo lisu, jogo muzyka zvučyť znovu. Okrema jaskrava tema je u Roganu – vona naviť stala neoficijnym gimnom drugoї častyny, nastiľky často vona tam zvučyť. Cikavo, ščo pry napysanni roganśkoї muzyky Šor vykorystav zvučannja norveźkoї skrypky gardyngfelja. Roganci u Tolkina vzjaly bagato vid vikingiv, tož takyj hid kompozytora – zovsim ne vypadkovyj. Okremi notky temy Ğondoru vperše zvučať, koly z’javljajeťsja ta pomyraje Boromyr, a povnocinno muzyka biloї deržavy zapovnjuje efir u treťomu fiľmi.
🎵 Tematyčnyj saundtrek
Prymitno, ščo možna pryblyzno vydilyty golovnu muzyčnu temu v kožnomu z fiľmiv, ale golovnoї temy vsijeї kinotrylogiї nače b to i nemaje. Nu, takoї prjam, jak muzyka, ščo zvučyť na tytrah kožnoї častyny “Zorjanyh vojen”, čy tema Gedviğy u Garri Potteri. Vy čujete perši noty – i vse, ja vgadaju cej fiľm z peršoї sproby. Golovnym pretendentom na takogo lidera u “Volodari Persniv” javljajeťsja vse ž taky tema Bratstva, jaka tak i nazyvajeťsja “The Fellowship of the Ring Theme”. Bulo pidrahovano, ščo vona zvučyť u riznyh variacijah 38 raziv za vsju kinotrylogiju – ce biľše za buď-jaku inšu temu. Same її fragment my čujemo u tij samij sceni, de dev’jať čuvakiv i poni jduť povz kamiń, a povna її versija maje ponad 13 hvylyn:
https://www.youtube.com/watch?v=lknScn88HSs&ab_channel=Bill
Profesijni muzykanty vidznačajuť cikavu detaľ stosovno cijeї temy – vona vodnočas minorna, i maje jaskravi mažorni tony. Cja dvoїstisť duže prytamanna samij knyzi Profesora, tož ne darma vona prysutnja u golovnij muzyci ekranizaciї. Tema Bratstva takož ideaľno pokazuje, jak u Govarda Šora pracjuje muzyčne polotno. Perši її noty, skoriše naviť natjaky, zvučať, koly Sem pryjednujeťsja do Frodo u jogo mandrivci. Tema rozšyrjujeťsja i nabyraje syly z pryjednannjam do kompaniї Meri, Pipina ta Arağorna. Nu a koly Bratstvo narešti zbyrajeťsja do kupy i vyhodyť u pohid, todi tema vperše lupašyť na povnu – nu vy zrozumily, dev’jať čuvakiv povz kamiń, oce ot vse. Pislja zagybeli Ğendaľfa v Moriї tema Bratstva lamajeťsja, staje fragmentovanoju, її polyšajuť dejaki instrumenty po miri nablyžennja smerti Boromyra. Vydozminenoju tema zvučyť i v kuľminacijnyj moment – ataky ob’jednanyh syl na Čorni Vorota, koly zalyšky Bratstva znovu razom, i kydajuťsja v ostannij bij.
Počesne sriblo za vpiznavanistju može otrymaty tema Šyru. Cja melodija tež micno asocijujeťsja z kinotrylogijeju. Z neju pov’jazana cikava istorija, adže tut Govard Šor ne prosto napysav muzyku, a vzjav cytatu z tekstu Tolkina i peretvoryv її na noty. V “Bratstvi Persnja” posered traktyru “Garcjujučyj Poni” Frodo zavodyť piseńku, napysanu Biľbo, v jakij je otaki slova: “U konjuha je p’janyj kit, // na skrypci graje vin; // Ugoru-vnyz smyčok plyve, // To zapyščyť, to zareve, // to zadzvenyť, jak dzvin.” A teper uvimkniť temu Šyru i posluhajte počynajučy z 27 sekundy:
Muzyku vede skrypka, jaka pyščyť i dzvenyť, to vgoru to vnyz, vse jak pysav Profesor. Okrim skrypky v temi beruť učasť rizni sopilky ta flejty, a rytm vidbyvajeťsja irlandśkym barabanom boran. Tolkin ne pryhovuvav, ščo gobity v jogo sviti nathnenni geľśkymy fermeramy, jaki žyvuť v tisnomu zv’jazku z pryrodoju posered bujajučoї zeleni. Takym čynom, Šor irlandśkym bubnom peredaje gobitam fermeram pryvit.
Muzyka Šyru ne pokydaje nas, koly geroї pokydajuť sam Šyr, vona zvučyť protjagom usijeї trylogiї, pry čomu podekoly v duže neočikuvanyh miscjah. Napryklad, na shyli Vognjanoї Gory, koly Frodo vže ne može jty, a Sem pidbaďorjuje jogo rozmovamy pro vesnu v ridnomu kraї. Zdavaloś by, jaki tut vže flejty posered Mordoru? I pravyľno, tomu ščo zamisť legkovažnyh duhovyh i veseloї skrypky muzyku v cij sceni vidigraje voltorna, jaka nadaje melodiї sumu ta serjoznosti. Často tema Šyru markuje u fiľmi zgadky pro samu kraїnu gobitiv, abo pracjuje jak promineć svitla u suciľnomu moroci, jak u zgadanij vyšče sceni.
Povnoju protyležnistju gobitiv u Tolkina je ne hto inšyj, jak orky. Vony vbyvajuť i nyščať vse žyve, rubajuť i paljať dereva, budujuť zlovisni metalični mašyny. Govard Šor pidkresljuje cej kontrast svojeju muzykoju, adže na protyvagu legkij ta litnij muzyci Šyru pryhodyť važkyj metaličnyj indastrial. Muzyka orkiv skladajeťsja z važkyh ta gučnyh duhovyh, nezaminnyh barabaniv ta spravžńogo metaličnogo ljazgu – u temi vykorystano zvuk udaru molota ob kovadlo:
🥇 One and Only
Koly my pysaly vyšče, ščo u “Volodari Persniv” nemaje tem dlja okremyh personaživ, to trohy zlukavyly. Tomu ščo dva personaži vse ž taky udostojeni svojeї indyviduaľnoї muzyky. Mabuť, ce tak tomu, ščo vony oboje absoljutno unikaľni ta ne majuť žodnyh analogiv u sviti Seredzem’ja. Peršyj, ce vlasne golovnyj personaž vsijeї trylogiї, toj, čerez kogo my tut vsi vlasne zibralyś – sam Persteń Vlady:
Ne darma tema Persnja zvučyť na počatku kožnogo fiľmu na počatkovyh tytrah “The Lord of The Rings”. Muzyku golovnogo artefaktu trylogiї vede vytočena skrypka, ale vodnočas vidčuvajeťsja nebezpeka ta napruga, tema zvučyť tak, nače namagajeťsja zvabyty sluhača. Vlasne, spokusa – ce i je golovna vlastyvisť Jedynogo Persnja, i Šor postaravsja peredaty ce maksymaľno. Do reči, kiľka raziv u kinotrylogiї zvučyť muzyka, prysvjačena Mordoru ta osobysto Sauronu, napryklad, її možna počuty, koly pokazujuť vežu Temnogo Volodarja Barad-Dur. Tak ot – tema Saurona majže točno povtorjuje temu Persnja, lyše dodaje tudy kiľka novyh instrumentiv, ta zvučyť nabagato vpevneniše ta potužniše, vže pozbavyvšyś vytončenosti. Tak Šor povtorjuje nam te, ščo govoryť Tolkin slovamy Ğendaľfa do Frodo – Persteń i Sauron ce odne cile, odna sutnisť, i vony ne možuť buty porizno. Šče odna maleńka istorija, rozkazana muzykoju.
Drugyj personaž, jakomu prysvjačena okrema tema – ce zvisno ž Ğolum. Jogo trek maje duže promovystu nazvu – “The Pity of Gollum” i transljuje žalisť ta spivčuttja. Mesedž, jakyj tež spivpadaje z perspektyvoju Profesora, adže v knygah nemaje odnoznačnogo zasudžennja Ğoluma, avtoru skoriše škoda jogo ta jogo dolju. Za velykym rahunkom, Ğolum ne vynen v tomu, ščo z nym staloś, vin stav lyše odnijeju z žertv Persnja. Zreštoju, same Ğolum vidigraje ključovu roľ u znyščenni Persnja, tož vse ce bulo ne darma. Možlyvo na česť takogo podvygu Ğolumu bulo prysvjačeno šče j cilu pisnju – vona napysana na cju ž muzyku i nazyvajeťsja prosto Gollum’s Song. Ce tytuľna pisnja do “Dvoh vež”, jaka zvučyť pid čas finaľnyh tytriv drugoї častyny. Vykonuvaty pisnju, do reči, zaprošuvaly samu Bjork, ale vona vidmovylaś čerez vagitnisť, tož zreštoju pisnju zaspivala inša islandka Emiliana Torrini:
Muzyku do inši dvoh tytuľnyh piseń tež pysav Govard Šor, ce bula okrema, fakuľtatyvna robota. U “Bratstvi Persnja” ce pisnja “May It Be”, vykonana irlandśkoju vykonavyceju Enija (šče odyn pryvit gobitśkij geľśkij kuľturi vid Šora), a u “Poverneni Korolja” – “Into the West”, jaku zaspivala Enni Lennoks:
Veś saundtrek do “Volodarja Persniv” buv zigranyj Londonśkym filarmoničnym orkestrom iz zalučennjam kiľkoh horiv. Vśogo u zapysi vzjaly učasť 330 muzykantiv. Sam zapys prohodyv na kiľkoh studijah, v tomu čysli na legendarnij bitlivśkij Abbey Road. Govard Šor vytratyv blyźko čotyŕoh rokiv na robotu nad cym saundtrekom. U pidsumku bulo napysano i zapysano blyźko 11 godyn muzyky dlja vsijeї kinotrylogiї. Majže vsja muzyka, jaku stvoryv kompozytor, uvijšla v finaľnyj montaž fiľmiv, ne vykynuly praktyčno ničogo. Sam Šor žartuvav, ščo prodjuseram doveloś vyganjaty jogo, ščob vin ne pysav biľše, adže v ńogo bulo šče ščo zaproponuvaty svitu Tolkina. Čerez desjatylittja cja žaga znadobylaś jomu vže dlja roboty nad novoju trylogijeju – po “Gobitu”.
Tak “Volodar Persniv” zazvučav i otrymav svoje muzykaľne žyttja, ne menš velyčne, niž literaturne. Dlja ostatočnogo stvorennja šedevru treba bulo tiľky vse ce znjaty, zmontuvaty i vydaty gljadačam. Sami dribnyci) Piter Džekson, m’jač znovu na tvojemu poli, vpered!