Stanislav Trojanov
V ramkah Misjacja Japoniї rozpovidjemo pro najvidomišogo japonśkogo režysera, jakyj nazavždy zalyšyv svij slid v istoriї kino.
23 bereznja 1910 roku v peredmisti Tokio, Tatikavi, narodyvsja Akira Kurosava. Vin stav vośmoju j ostanńoju dytynoju u rodyni. Jogo baťko Isamu pohodyv z davńogo rodu samuraїv j vsiljako zaohočuvav svoїh ditej do vyvčennja kuľtury — jak japonśkoї, tak i svitovoї.
U školi Akira Kurosava vyjavljav hyst do maljuvannja. Vin mav garni zdibnosti i vže v junomu vici jogo roboty pokazuvaly na vystavkah.
Akira Kurosava u dytynstvi, pidlitkovomu ta junomu vici. Foto
Hejgo Kurosava, brat Akiry, pracjuvav komentatorom nimyh fiľmiv — raniše cja profesija bula dosyť populjarnoju j dosyť prestyžnoju. Zavdjaky bratovi Akira Kurosava často hodyv do kinoteatriv j kinematograf stav važlyvoju častynoju jogo žyttja. Prote, za dejakyj čas Hejgo pide z žyttja — odnogo dnja vin pišov v gory, de včynyv samogubstvo razom zi svojeju divčynoju. Cja podija glyboko vplyne na Kurosavu i ne raz znajde vidobražennja u jogo tvorčosti.
U simnadcjať rokiv Akira namagajeťsja vstupyty do školy žyvopysu, odnak cja sproba vyjavljajeťsja nevdaloju. U 1936 roci vin vyrišuje pov’jazaty svoje žyttja iz kino j staje pomičnykom Kadziro Jamamoto — vidomogo režysera, jakyj pracjuvav na kinostudiї PCL (zgodom її perejmenujuť u Toho Studios; najbiľš vidoma za franšyzoju «Ğodzilla»). Z ćogo momentu kar’jera Akiry Kurosavy počala rozvyvatyś švydko — spočatku vin sprobuvav sebe jak scenaryst, a zgodom i jak režyser-scenaryst.
Akira Kurosava zi svoїm mentorom Kadziro Jamamoto. Foto
U 1943 roci vyjšov peršyj fiľm pid avtorstvom Kurosavy — «Legenda pro dzjudo» (jap. 姿三四郎, Sugata Sansiro), strička pro japonśkyh dzjudoїstiv XIX-storiččja.
😲 Cikavyj fakt pro stričku:
Kuľminacijnu scenu boju spočatku planuvaly znjaty na sceni z namaľovanymy hmaramy ta velykymy vijalamy vitru. Akira Kurosava, nezadovolenyj kartynkoju, otrymav dozvil vid studiї na šče try dni zjomok na vidkrytomu povitri. Na ostannij deń vidbuvsja velyčeznyj štorm, jakyj vrešti j vykorystaly u stričci
Pislja uspihu debjutnogo fiľmu Akira Kurosava znjav šče dekiľka kartyn, odna z jakyh bula znakovoju dlja režysera — «P’janyj jangol» (jap. 酔いどれ天使 Jojdore tensi). Roľ antagonista zigrav Toširo Mifune, z jakym Akira Kurosava nadali vypustyť šče 16 fiľmiv.
😲 Cikavyj fakt pro aktora:
Režyser Džordž Lukas hotiv bačyty Toširo v obrazi Obi-Vana Kenobi u četvertij častyni «Zorjanyh vojen»
Peršym vyznannjam dlja Akiry Kurosavy stav fiľm «Rašomon» (jap. 羅生門, らしょうもん), jakyj vyjšov u 1950 roci. Cja strička bazuvalaś na novelah Akutağavy Rjunoske «Rašomon» ta «V čagarnyku».
Za sjužetom pid ruїnamy bramy Rašomon vid zlyvy hovajeťsja troje: prostoljudyn, lisorub ta monah. Dvoje ostannih staly svidkamy zagadkovogo vbyvstva samuraja. Vbyvceju buv vidomyj rozbijnyk Tadźomaru, jakyj takož zğvaltuvav družynu žertvy. Prote, na sudi svidčennja vsih učasnykiv podij ne zbigalysja.
Vrešti rešt, vyjavljajeťsja, ščo absoljutno vsi versiї je tak čy inakše brehlyvymy, oskiľky kožen iz svidkiv mav svoї pryčyny vyklasty svoju versiju pravdy.
Zavdjaky cij kartyni z’javyvsja teper uže hrestomatijnyj «Efekt Rašomon» — pryjom u kinematografi ta storitellingu, koly očevydci opysujuť odnu j tu samu podiju z riznymy svidčennjamy, čerez vlasnu interpretaciju. Takyj efekt možna pobačyty u stričkah «Bijcivśkyj klub», «Kryminaľne čtyvo», «Zagublena», «Ostannja dueľ» i bagaťoh inšyh.
U 1951 roci strička otrymala gran-pri Venecianśkogo kinofestyvalju, a potim i «Oskar». «Rašomon» do śogodni vvažajeťsja odnijeju z najpopuljarnišyh stričok ne tiľky japonśkogo kinematografu, a j svitovogo zagalom. Na moment napysannja ćogo materialu strička posidaje 132 misce v rejtyngu najkraščyh fiľmiv usih časiv za versijeju IMDb.
Vorota Rašomon
Dali Kurosava vypuskav lyše uspišni fiľmy — «Idiot» (jap. 白痴 hakuti), «Žyty» (jap. 生きる Ikiru), «Ja žyvu v strahu» (jap. 生きものの記録 ikimono-no kyroku), «Zamok intryg» (jap. 蜘蛛巣城 kumonosu ďo:), «Na dni» (jap. どん底 dondzoko), «Ohoroneć» (jap. 用心棒, ようじんぼう, jodzimbo) i bagato inšyh.
😲 Cikavyj fakt pro fiľm:
Odnogo ranku Toširo Mifune syľno zapiznyvsja na zjomky fiľmu «Ohoroneć» čerez ščo otrymav doganu vid režysera. Pislja ćogo aktor ščodnja vže o 6:00 buv gotovyj do zjomok — u povnomu grymi ta v kostjumi
U sebe na baťkivščyni, u Japoniї, režyser ne mav takogo vyznannja jak v uśomu sviti. U Kurosavy buly problemy iz finansuvannjam fiľmiv, a stričky mogly zaznavaty nyščivnoї krytyky. U grudni 1971 roku Kurosava namagavsja včynyty samogubstvo — vin porizav veny u vanni, ale vrešti jogo vdaloś urjatuvaty.
Dekiľka rokiv režyser proviv u samitnyctvi, ale v 1975 roci na ekranah z’javylaś jogo nova robota — «Dersu Uzala» (jap. デルス・ウザーラ Derusu Udza:ra), jaka otrymaje «Oskar» jak najkrašča kartyna inozemnoju movoju.
Podaľši fiľmy vyhodyly z velykymy pavzamy, odnak maly duže pozytyvni vidguky. Za majže 20 rokiv velykyh ekraniv distalysja «Tiń voїna» (1980) i «Ran» (1985), «Sny» (1990) i «Serpneva rapsodija» (1991).
Ostanńoju ž stričkoju dlja režysera stala «Šče ni» (jap. まあだだよ), jaka vyjšla v 1993 roci. Nazva fiľmu je zgadkoju starodavńoї japonśkoї legendy pro čolovika, jakyj vidmovljajeťsja vmyraty. Cja ž legenda stala častynoju sjužetu kartyny j pokazala svojeridne vidnošennja Kurosavy do žyttja.
U 1995 roci režyser otrymav serjoznu travmu spyny, čerez ščo peresuvavsja v invalidnomu vizku. Vin do ostanńogo namagavsja zajmatyś uljublenoju spravoju, naviť u ćomu stani napysavšy scenarij dlja fiľmu «Pislja došču» svogo učnja ta druga Takasi Koїdzumi.
6 veresnja 1998 roku u vici 88 rokiv Akira Kurosava pomyraje vid insuľtu. U 1999 roci vyhodyť kartyna «Pislja došču», prysvjačenyj pam’jati režysera. Takasi Koїdzumi namagavsja zibraty znimaľnu grupu sered tyh, hto pracjuvav z Kurosavoju. Kompozytorom «Pislja došču» stav Masaru Sato, jakyj do ćogo pracjuvav nad kartynamy maestro. Krim togo, odnu z rolej otrymav Hamaguti Mifune — syn togo samogo Toširo Mifune, jakyj otrymav populjarnisť zavdjaky roljam u kartynah Kurosavy.
Bagato vidomyh svitovyh režyseriv zaznačajuť, ščo same Akira Kurosava vplynuv na nyh ta zigrav znakovu roľ u stanovlenni jak majstriv svogo dila, ale čym same cikavi roboty Kurosavy?
Formuloju uspihu Kurosavy bulo pojednannja zahidnoї ta shidnoї tradycij, ščo robylo jogo roboty zrozumilymy jak i dlja pocinovuvačiv vysokogo, tak i populjarnogo mystectva. Zibravšy najkrašče z dvoh velykyh naprjamiv svitovoї kuľtury, vin stvoryv svoju vlasnu maneru opovidannja. Leď ne na počatku svojeї kar’jery vin stav svojeridnoju «rok-zirkoju» japonśkogo kinematografu, vidhodyv vid stalyh žanriv zamiś togo, aby stavaty їhnim zaručnykom.
Akira Kurosava čerguvav japonśku istoryčnu dramu «džidajğeki» ta fiľmy pro sučasni podiї j suspiľstvo. Take žongljuvannja naprjamamy ne bulo zavedenym u ti časy v Japoniї. V literaturnyh ekranizacijah z lokaľnyh tvoriv (jak ot vže zgadanyj «Rašomon») v podaľšomu vin počav zvertavsja j do svitovoї klasyky. Odrazu try stričky bazuvalyś na robotah Šekspira: «Zamok intryg» stav japonśkoju versijeju «Makbet»; «Pogani spljať spokijno» — «Ğamleta»; «Ran» — «Korolja lir».
Ce j pryzvelo do nadzvyčajnoї populjarnosti Kurosavy na zahodi, i z časom jogo roboty počaly nasliduvaty inši režysery. Jogo fiľmy pro samuraїv peretvoryly na vestern iz kovbojamy. Napryklad strička «Sim samuraїv» stala osnovoju dlja «Čudovoї simky» Antuana Fukua, a «Ohoroneć» je bazoju dlja fiľmu Serdžo Leone «Za žmenju dolariv». Ba biľše, jakby ne Kurosava, my b ne otrymaly «Zorjani vijny». Džordž Lukas svogo času povidomyv, ščo naviť slovo «džedaj» vin vzjav vid osnovnogo žanru Kurosavy «džidajğeki».
😲 Cikavyj fakt:
Proobrazamy dlja droїdiv R22D2 ta C-3PO staly hrystyjany z fiľmu «Troje negidnykiv u pryhovanij forteci»:
Akira Kurosava je odnym z tyh režyseriv, ščo majuť svij unikaľnyj vizuaľnyj styľ, jakyj možna vgadaty z dekiľkoh kadriv. Vin odnym z peršyh počav vykorystovuvaty bagatokamernu zjomku — dekiľka kamer dozvoljaly aktoram pryrodniše vygljadaty u kadri j davalo їm svobodu v ruhah.
Zdebiľšogo kamera Kurosavy je dynamičnoju z dovgokadrovoju tehnikoju — ce koly v odnomu tryvalomu kadri dekiľka raziv može zminytyś rozmir personaža:
Takož velyku roľ u robotah mytcja graje symetrija, jaka vykorystovujeťsja u ključovyh momentah: napryklad, dlja pidkreslennja važlyvosti pevnoї podiї čy dlja stvorennja naprugy:
Velyku uvagu Kurosava prydiljav koľoru. Dovgyj čas jogo roboty buly čorno-bilymy, ale zi stričky «Pid stukit tramvajnyh kolis» vin počav vykorystovuvaty kolir dlja peredači harakteru personaživ:
Kurosava buv odnym z tyh režyseriv, jaki samostijno montuvaly svoї roboty. Odnym z najvpiznavanišyh momentiv buv montaž za ruhom, koly kadry zminjujuťsja, ale u fokusi zalyšajeťsja odyn j toj samyj ob’jekt:
U fiľmah Kurosavy aktorśka gra speciaľno je trohy nerealistyčnoju — ruhy ta mimika giperbolizovani, aby maksymaľno jaskravo donesty do gljadača emocijnyj stan geroja ta jogo harakter.
Jaskravi kostjumy pidkresljuvaly typaž personaživ, a dlja togo, ščob vony šče j zapam’jatovuvalyś vid kadru do kadru u Kurosavy bula osoblyva metodyka. Režyser kazav aktoram vygadaty jakyjś ruh čy diju, jakyj by postijno povtorjuvavsja. Napryklad, na zjomkah stričky «Ohoroneć» Kurosava skazav Toširo Mifune, ščo jogo personaž shožyj na vovka čy sobaku, a Tacuja Nakadaj skazav, ščo jogo personaž shožyj na zmiju. Zavdjaky obrazu «sobaky» Mifune vygadav firmovyj «ruh plečem», jakyj nagaduje jak pes namagajeťsja pozbutyś blih:
Jakščo śogodni sceny žorstokosti je dosyť zvyčnymy dlja gljadačiv, to raniše ce bulo dosyť syľnym emocijnym hodom. Kurosava ne vykorystovuvav nasyľstvo z rozvažaľnoju metoju. Za dopomogoju žorstokosti vin nagaduvav gljadačevi, ščo ce je častynoju našogo žyttja, jake nemožlyvo unyknuty naviť popry jogo bezgluzdisť. Vin pokazuje, naskiľky strašnymy možuť buty samorujnuvannja ta vijna.
Vodnočas, na jogo dumku, treba vmity dyvytyś v oči ćomu strahu j pryjmaty jogo.
😲 Cikavyj fakt:
Strah aktora u ćomu kadri reaľnyj, jak i strily, jaki letily v ńogo
Kurosavu nazyvajuť «Volodarem styhij» čerez te, ščo v jogo kartynah povsjakčasno možna pobačyty elementy pryrody, jaki majuť osoblyve symvolične značennja. Ce pišlo vid nacionaľnoї kuľtury — u japonśkomu mystectvi styhija ta pryroda grajuť odnu z najvažlyvišyh rolej.
U Kurosavy ž ci obrazy stajuť častynoju postanovky, jaki dodajuť do kartynky dynamičnisť i formujuť pevnu atmosferu. Duže často pogodni umovy zadajuť rozvytok sjužetu — jakščo kartyna počynajeťsja z legkogo doščyku, to cilkom imovirno, ščo u kuľminaciї bude zlyva z vitrom.
Kurosava namagavsja zrobyty maksymaľno ob’jemnoju, aby možna bulo vidčuty ta pobačyty kožnu detaľ. Na zjomkah stričky «Rašomon» vin vyjavyv, ščo došč na zadńomu plani prosto ne z’javljatymeťsja na svitlo-siromu foni. Dlja vyrišennja cijeї problemy v bak doščovoї mašyny počaly dodavaty čornyla, aby voda vygljadala vyraznišoju:
Takož režyser vykorystovuvav styhiї, aby peredaty nastrij geroїv. Napryklad, tuman symvolizuvav smutok, vogoń zlisť ta jarisť, a veselka — pošuk sebe:
- ⛩ «Rašomon» — «Zolotyj lev» na Venecianśkomu kinofestyvali ta «Oskar» za najkraščyj fiľm inozemnoju movoju
- 🥴 «P’janyj jangol» — try japonśkyh premiї «Majniti»
- 🥷🏻 «Sim samuraїv» — «Sribnyj lev», «Majniti» vidznaka «Jussi»
- 💪🏻 «Ohoroneć» — nominacija na «Oskar»
- 😱 «Troje negidnykiv u pryhovanij forteci» — premija «Blakytna strička», premija Kinema Junpo
- 😴 «Sny» — premija Japonśkoї kinoakademiї ta dvi premiї «Majniti»
***
Čytajte inši cikavi materialy z tematyčnogo misjacja za poznačkoju «Misjać Japoniї»